معرفی کتاب «نظریه‌های تئاتر»
روایتی تاریخی از پوست‌اندازی هنر تئاتر
حامد قریب: کتاب «نظریه‌های تئاتر: یک بررسی تاریخی و انتقادی از یونان تا دوران معاصر» نوشته ماروین کارلسن از جمله آثار برجسته منتشر شده در حوزه تئاتر است که به تازگی توسط دلارا نوشین به زبان فارسی ترجمه و در نشر نیماژ منتشر شده است. این کتاب نه تنها تاریخچه‌ای از تئاتر را ارائه می‌دهد، بلکه فضای فکری و انتقادی مناسبی را برای بررسی عمیق‌تر این هنر فراهم می‌آورد.
ماروین کارلسن در این کتاب تلاش کرده تا تمامی نظریه‌هایی که از دوران یونان باستان تا اواسط دهه ۶۰ میلادی قرن بیستم، روند شکل‌گیری تئاتر در طول تاریخ پیدایش آن را متاثر ساخته است، تحلیل و بررسی کند و به این صورت تحولات این هنر مهم را در بستر تاریخی و فرهنگی مختلف، مورد بررسی قرار دهد.
کتاب «نظریه‌های تئاتر» به تئاتر به عنوان هنری زنده و پویا نگاه کرده که سیر تحول آن از دوران یونان باستان و با توجه اندیشمندان حوزه‌های مختلف علمی و هنری اوج می‌گیرد.
کارلسن در این کتاب به بررسی آثار بزرگانی چون ارسطو، آریستوفان، اوریپید و ... می‌پردازد و تأثیرات فلسفی و اجتماعی آن دوران بر تئاتر را تحلیل می‌کند. او به این نکته اشاره می‌کند که تئاتر در یونان نه تنها یک فرم هنری، بلکه ابزاری برای نقد اجتماعی و سیاسی نیز بوده است.
بخش‌های بعدی کتاب نیز به بررسی دوره‌های مختلف تاریخی اختصاص دارد. کارلسن به تفصیل درباره تئاتر رنسانس، باروک، و همچنین دوران مدرن و پست‌مدرن صحبت می‌کند. او تأثیرات مهمی چون ظهور تئاتر واقع‌گرا، اکسپرسیونیسم و تئاتر ابزاری را مورد بررسی قرار می‌دهد و به تحلیل نظریه‌های کلیدی مانند نظریه تئاتر برشت و تئاتر آوانگارد نیز می‌پردازد.
یکی از نقاط قوت این کتاب، رویکرد انتقادی کارلسن نسبت به نظریه‌ها و جنبش‌های مختلف تئاتری است. او نه تنها به توصیف نظریه‌ها می‌پردازد، بلکه نقدهایی نیز بر آن‌ها وارد می‌کند و سعی دارد که خواننده را به تفکر عمیق‌تر درباره این نظریه‌ها ترغیب کند. این رویکرد انتقادی به ویژه در بحث‌های مربوط به تئاتر معاصر و چالش‌های آن، اهمیت بالایی دارد.
نویسنده این کتاب، همچنین به تأثیرات فرهنگی و اجتماعی بر تئاتر معاصر اشاره می‌کند و به بررسی مسائلی چون جهانی‌شدن، فناوری و رسانه‌های جدید در شکل‌گیری تئاتر امروز می‌پردازد. او معتقد است که تئاتر باید خود را با تغییرات زمانه وفق دهد و در عین حال هویت خود را حفظ کند. این موضوع به ویژه در دنیای امروز که با چالش‌های فراوانی مواجه بوده، بسیار حائز اهمیت است.
کارلسن با استفاده از مثال‌ها و تحلیل‌های دقیق، سعی دارد، نشان دهد که تئاتر چگونه می‌تواند بازتاب‌دهنده شرایط اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هر دوره‌ای باشد. او با نگاهی جامع به تاریخ تئاتر، نشان می‌دهد که این هنر همواره در حال تحول است و باید همواره در جست‌وجوی راه‌های جدیدی برای بیان خود باشد.
گرچه نویسنده این کتاب، پژوهش‌های خود را از میان تاریخ تئاتر عبور داده و به تاریخ فلسفه و تاثیر آن بر نظریه‌های مختلف تئاتر پیوند زده و به زبانی ساده و به دور از پیچیدگی‌هایی که فهم آن را برای خوانند غامض کند، ارائه می‌دهد اما فهم بخش‌هایی از مطالب بیان شده در این کتاب، نیازمند مطالعات بیشتری در حوزه تئاتر است. زیرا باوجود اینکه نویسنده تلاش کرده تا مفاهیم را به ساده‌ترین حالت ممکن بیان کند، مفاهیمی ارائه می‌شود که برای مخاطبی که تازه با هنر تئاتر آشنا شده، بسیار پیچیده و عمیق هستند.
همچنین نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که نویسنده این اثر تمرکز خود را روی تئاتر غربی معطوف کرده است. در واقع تئاترهای غیرغربی یا فرهنگ‌های دیگر، کمتر مورد توجه کارلسن بودند.
در نهایت باید گفت که کتاب «نظریه‌های تئاتر» یکی از ارزشمندترین پژوهش‌های ماروین کارلسن، پژوهشگر شهیر آمریکایی است که با دقت و ریزبینی بسیار، تمامی فرایندهای نظریه‌هایی که بر هنر تئاتر در طول ادوار و اعصار مختلف تاثیرگذار بوده را پوشش داده و با جزییات کامل، نظریه‌های مطروحه را با قدرت بی‌مثالی شرح و بسط می‌دهد. از این حیث، این کتاب نه تنها برای دانشجویان و پژوهشگران حوزه تئاتر، بلکه برای هر کسی که به هنرهای نمایشی علاقه‌مند است، می‌تواند مرجع و منبعی ارزشمند باشد.
دلارا نوشین، مترجم این کتاب نیز تمام تلاش خود را به کار بسته تا با استفاده از زبانی ساده و روان، در عین حال که روح اصلی اثر را حفظ می‌کند، مفاهیم پیچیده را به خوبی به مخاطب فارسی زبان منتقل کند.
او با ترجمه این کتاب، نقشی مهم در دسترس‌سازی، دانش نظریه‌های تئاتر برای خوانندگان فارسی‌زبان ایفا کرده است. تلاش‌های نوشین در این زمینه نه تنها به غنای ادبیات تئاتری فارسی کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز بحث‌ها و پژوهش‌های بیشتر در این حوزه خواهد شد.
کتاب «نظریه‌های تئاتر: یک بررسی تاریخی و انتقادی از یونان تا دوران معاصر» نوشته ماروین کارلسن با ترجمه دلارا نوشین در ۴۸۸ صفحه در انتشارات نیماژ منتشر شده است. علاقمندان برای تهیه این اثر می‌توانند به کتاب‌فروشی‌های سراسر کشور مراجعه کنند.