در آستانه آغاز هفته پژوهش؛
مروری بر ۱۸ کتابی که در ایران تئاتر معرفی شد
پژوهش حلقه مفقوده تئاتر ایران است. گرچه بسیاری در این حوزه فعالیت کرده و کارهای شایسته‌ای را به چاپ رسانده‌اند اما با این وجود نمی‌توان این آثار را کافی دانست. علاوه بر این، به دلیل ضعفی که در حوزه اطلاع رسانی وجود دارد، بسیاری از فعالین حوزه تئاتر در جریان این آثار قرار نمی‌گیرند. بنابراین اکثر این آثار محدود هم ناشناخته باقی مانده‌اند. در چنین شرایطی تلاش کرده‌ایم تا هر جمعه با معرفی کتاب‌های شاخص در حوزه تئاتر، قدمی کوچک در راه تغییر نگرش نسبت به این حوزه برداریم.
اکنون ۱۸ هفته است که به صورت مستمر، هر جمعه را به معرفی یک کتاب اختصاص دادیم و تاکنون ۱۸ کتاب را معرفی کرده‌ایم. باتوجه به بازخوردهایی که از معرفی این آثار به دستمان رسید، قطعا این روند ادامه پیدا می‌کند. هفته پژوهش آغاز می‌شود؛ بنابراین فرصتِ مغتنمی است تا مروری بر این ۱۸ عنوان کتاب داشته باشیم.
«تفسیر متن نمایشنامه، تعمق و تحلیل» نوشته آنتوان فلیتسوس، ترجمه علی اکبر علیزاد، «کارگردانی تئاتر پست مدرن: آفرینش معنا در نمایش» نوشته جان ویتمور با ترجمه صمد چینی‌فروشان، «بازیگری حرفه‌ای» نوشته ملیسا برودر، لی مایکل‌کان، مدالین اولنگ، ناتانیل پولاک، رابرت پرویتو و اسکات زیگلر، ترجمه احمد دامود، «پنج قاره تئاتر» نوشته ائوجینو باربا و نیکولا ساوارزه، ترجمه محسن تمدنی‌نژاد و شهاب آگاهی، «نظریه‌های تئاتر: یک بررسی تاریخی و انتقادی از یونان تا دوران معاصر» نوشته ماروین کارلسن، ترجمه دلارا نوشین، طراحی برای تئاتر(پشت صحنه همراه با برجسته‌ترین طراحان نور، صحنه و لباس) نوشته بابک ابراهیمیان با ترجمه سلما محسنی، «گفتاری پیرامون ادبیات دراماتیک» نوشته دنی دیدرو با ترجمه پرویز احمدی‌نژاد، «درام مدرنیستی» اثر ملکم برادبری، جیمز مکفارلِین، مارتین اسلین، جان فلِچر با ترجمه رضا رضایی و همچنین کتاب‌های نمایشنامه «دروغ و سکوت» نوشته ناتالی ساروت، ترجمه فهیمه نجمی، «یتیم خانواده جائو و چایخانه» نوشته جی جوئن شیانگ و لائوشه، ترجمه بهار صادقی، «پنلوپه» نوشته سامرست موآم ترجمه نیما حضرتی، «قتل به روایت پو» نوشته جفری هَچر و «کافه کنار سد» نوشته کانر مک‌فرسن (هر دو) ترجمه کاوه بلوری، «فرشته تاریخ» و «فعل» نوشته محمد رضایی راد، «آرامسایشگاه» نوشته بهمن فُرسی، «ملاقات با بانوی سالخورده» نوشته فریدریش دورنمات، ترجمه حمید سمندریان و جلد اول کتاب «مجموعه آثار نمایشی داوود رشیدی» جمع‌آوری شده توسط محمد علی منصوری، عنوان ۱۸ کتاب معرفی شده در سایت ایران تئاتر هستند.
در انتخاب این آثار تلاش کردیم تا موضوعات مورد بحثی چون نمایشنامه‌نویسی و تحلیل متن، کارگردانی و طراحی برای اجرا، بازیگری و چالش‌های رسیدن به نقش و معرفی نمایشنامه‌های مطرح و تازه را در دستور کار خود قرار دهیم.
به عنوان مثال کتاب «تفسیر متن نمایشنامه، تعمق و تحلیل» یکی از مهمترین آثار آنتوان فلیتسوس بوده که توسط علی اکبر علیزاد ترجمه شده است. فلیتسوس در این کتاب به بررسی روش‌های مختلف تفسیر متن‌های نمایشی می‌پردازد و روی این اصل تاکید می‌کند که صرفا یک نوع خاص تحلیل، مناسب همه نمایشنامه‌ها نیست. او با یاد کردن از کتاب‌هایی که پیش از این اثر با موضوع تحلیل متن نوشته شده، معتقد است که این آثار به طرز آزاردهنده‌ای شبیه به هم هستند. در واقع فلیتسوس تلاش کرده تا در یک فرایند کارگاهی که با مشارکت و بازخوردهای هنرجویانش همراه بوده است، انواع مختلفی از تحلیل متن‌های نمایشی گوناگون را پیش چشم مخاطبان بگذارد.
همچنین کتاب «کارگردانی تئاتر پست مدرن: آفرینش معنا در نمایش» نوشته جان ویتمور که با ترجمه صمد چینی‌فروشان در اختیار مخاطبان قرار گرفته است، یکی از مهمترین منابع برای کسب اطلاعات در زمینه تئاتر پست مدرن بوده که به بررسی مفاهیم و تکنیک‌های کارگردانی این مدل از تئاتر می‌پردازد. این کتاب، به تحلیل چالش‌ها و ویژگی‌های خاص تئاتر پست مدرن و نحوه ایجاد معنا در این نوع نمایش‌ها پرداخته است. در واقع جان ویتمور که بیش از هرچیز به خاطر نگاه انتقادی به تئاتر معاصر و تاثیرش در تئاتر پست مدرن شناخته می‌شود، در این کتاب، با نگاهی عمیق به جنبه‌های فلسفی، فرهنگی و اجتماعی تئاتر و بررسی جنبه‌های مختلف تئاتر پست مدرن و چالش‌های آن، تلاش می‌کند تا خوانندگان از جمله کارگردان‌های جوان را با رویکردهای نوین کارگردانی آشنا کند.
کتاب «پنج قاره تئاتر» نوشته ائوجینو باربا و نیکولا ساوارزه نیز یکی از آثار تازه چاپ شده است که به بررسی تئاتر در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف می‌پردازد و تلاش می‌کند تا تنوع و غنای تئاتر جهانی را به تصویر بکشد.
نویسندگان این اثر با تلاشی ۲۰ ساله به فرمی در ارائه مطالب آن دست یافتند و آن اینکه نخستین کتاب تاریخ تئاتر را از زاویه دید بازیگران روایت کنند. بر همین مبنا، ۵ فصل ابتدایی این اثر با گفت‌وگوی دو دوست که احتمالا تجربه بازیگری دارند و با نام‌های بووار و پکوشه معرفی می‌شوند، آغاز می‌شود و با ارائه سندهای تصویری و تحلیل‌های مختلف بسط پیدا می‌کند. علاوه بر این فصل‌های کتاب «۵ قاره تئاتر» بر پایه ۵ کلید واژه «کِی»، «کجا»، «چطور»، «برای چه کسی» و «چرا» دسته‌بندی شده‌اند که پرسش‌هایی بنیادین برای هر تحقیق و پرس و جویی هستند.
و همچنین کتاب نمایشنامه‌های «فرشته تاریخ» و «فعل» از آثار محمد رضایی راد نیز از نمایشنامه‌های مهم ایرانی هستند که در این سال‌ها به چاپ رسیده‌اند.
نمایشنامه «فرشته تاریخ» به بررسی موضوعات پیچیده‌ای مانند تاریخ، هویت، و همچنین مسائل اجتماعی، سیاسی و فلسفی می‌پردازد. در واقع با نگاهی عمیق به تاریخ و تاثیرات آن بر زندگی انسان‌ها، داستانی جذاب و تفکر برانگیز را ارائه می‌دهد.
نمایشنامه «فعل» نیز یکی از بهترین آثار ادبیات نمایشی معاصر ایران بوده که سال ۹۶، همزمان با اجرای آن در سالن چهارسوی مجموعه تئاتر شهر به چاپ رسید. این اثر با زبانی ساده و در عین حال تأثیرگذار، چالش‌های روزمره زندگی انسان‌ها را به تصویر می‌کشد و در فضایی نمادین و سمبلیک روایت می‌شود. شخصیت‌های اصلی این نمایشنامه، نمایندگان قشرهای مختلف جامعه هستند که هر کدام با مشکلات و چالش‌های خاص خود دست و پنجه نرم می‌کنند. این شخصیت‌ها از طریق دیالوگ‌ها و تعاملاتشان، مسائل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را بررسی کرده و به نوعی بازتاب‌دهنده واقعیت‌های زندگی روزمره مردم ایران هستند.
در نهایت امیدواریم که با معرفی این آثار، سهمی کوچک در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی، به خصوص هنر نمایش ایران داشته باشیم.
