نگاهی به کتاب «خاطره دو دوشنبه و دو نمایشنامه دیگر»؛
روایت میلر از تاثیر تاریخ و تجربیات جمعی بر زندگی افراد

کتاب «خاطره دو دوشنبه و دو نمایشنامه دیگر» نوشته آرتور میلر با ترجمه حسن ملکی به تازگی در نشر بیدگل منتشر شده است. میلر در این کتاب، با کاوشی استادانه در سازوکار عاطفه، حافظه و فراموشی خودخواسته از عواقب سنگین فجایع تاریخی بر زندگی شخصی افراد مینویسد.
حامد قریب: آرتور میلر نویسنده مطرح آمریکایی است که بیشتر او را با نمایشنامه «مرگ فروشنده» که با آن برنده جایزه پولیتزر شده، به خاطر میآورند اما او در طول زندگی پرفراز و نشیب خود نمایشنامههای متعددی را به رشته تحریر درآورده و از همین رو برخی به او لقب بزرگترین نمایشنامهنویس آمریکا را دادهاند.
میلر در آثارش به بررسی مسائل اجتماعی و سیاسی زمانهاش پرداخته و از طریق شخصیتهای خود، بحرانهای انسانی و عاطفی را به تصویر میکشد. نمایشنامههای تکپردهای او، بهویژه «خاطره دو دوشنبه»، «چیزی یادم نمیآد» و «کلارا» که در این کتاب منتشر شده، نمونههایی از این رویکرد هستند که در آنها به موضوعاتی چون بیکاری، دوستی، فقدان پرداخته شده است.
او در این سه نمایشنامه، بیش از هرچیز به بررسی روانکاوانه شخصیتهایی میپردازد که برخواسته از بطن جامعه هستند. آدمهایی که تحت تاثیر شرایط زندگی و فجایع تاریخی، با عواقب سنگینی مواجه میشوند.
«خاطره دو دوشنبه»، عنوان اولین نمایشنامه این کتاب بوده که حدفاصل سالهای ۱۹۵۲ تا ۱۹۵۵ نوشته شده است و داستان آن در انبار کارخانه تولید قطعات خودرو در شهر بروکلین میگذرد. در واقع رخدادهای این اثر مربوط به زمان رکود بزرگ آمریکا در سال ۱۹۳۰ است که ایالات متحده آمریکا با بیکاری ۲۵ درصد از مردم کشور روبهرو بود و فقر اقتصادی گریبان بسیاری را گرفته بود.
این اثر به زندگی گروهی از کارگران میپردازد که امیدی به آینده و تغییر وضعیت شغلی و مالی خود ندارند. آنها روزمرگی را پذیرفته و در حال غرق شدن هستند. با این همه به جز شخصیت اصلی داستان که کارگر جوانی است و رویای رفتن به دانشگاه را دارد، مابقی تلاشی برای نجات خود از آن شرایط نمیکنند.
گرچه نویسنده عدم تلاش کارگران برای تغییر شرایط زندگی خود و اعتیاد آنها به الکل را مورد نقد قرار میدهد اما اینطور به نظر میرسد که میلر با پرداختن به جزییات کاراکترهای حاضر در نمایش به نقد نظام سرمایهداری حاضر در آمریکا پرداخته است. اتفاقی که نشان از گرایش چپگرایانه او دارد.
پس از اجراهای مختلف این اثر روی صحنه تئاتر، میلر آن را در سال ۱۹۷۱ تبدیل به فیلمنامهای تلویزیونی کرد که به کارگردانی پل بوگارت ساخته شد.
«چیزی یادم نمیآد» نمایشنامه دومی است که در این کتاب منتشر شده است. این نمایشنامه زندگی زن و مردی سالخورده را روایت میکند که سالها در همسایگی هم زندگی کرده و سابقه دوستی طولانی با یکدیگر دارند.
گرچه در این اثر ما شاهد روایتی تاثیرگذار از حسرت دو شخصیت داستان نسبت به زندگی گذشته خود هستیم اما میتوان این نمایشنامه را یکی از آثار ضعیف میلر به شمار آورد. با این همه تصویری که از تنهایی در سالهای کهنسالی شخصیتها ارائه میشود، قابل تامل است.
«چیزی یادم نمیآد» به بررسی موضوعاتی چون دوستی، مرگ، و تحلیل رفتن حافظه میپردازد. میلر با نگاهی عمیق به احساسات انسانی و خاطرات، نشان میدهد که چگونه زمان میتواند بر روابط انسانی تأثیر بگذارد و حسرت روزهای گذشته را در دل افراد باقی نگه دارد.
«کلارا» نمایشنامه آخری بوده که در این کتاب منتشر شده است. این اثر داستان مردی را روایت میکند که دخترش به قتل رسیده است. او در گفتوگو با یک افسر پلیس باید خاطراتش را مرور کند تا به این وسیله، بتوان به جزییات تکاندهند مرگ دختر پی برد. ما در حین مرور خاطرات مرد، متوجه میشویم که او در جنگهایی شرکت کرده و خاطرات آن را برای دخترش نیز تعریف کرده است.
میلر در این اثر به موضوعات پیچیدهای چون غم، فقدان و جستجوی حقیقت میپردازد. تلاشهای کارآگاه برای حل پرونده و پیوند دادن گذشته به حال، نشاندهنده این است که چگونه خاطرات میتوانند بر زندگی افراد تأثیر عمیق بگذارند.
نکته حائز اهمیت این نمایشنامه، ریتم آن است. در واقع برخلاف دو نمایشنامه اول، این اثر با سرعت خوبی روایت شده و مخاطب تا انتها آن را دنبال میکند اما شاید بتوان به پایانبندی آن ایراداتی را وارد کرد.
موضوعی که این سه نمایشنامه را به هم پیوند میدهد جستوجویی است که نویسنده در حافظه و فراموشی خودخواسته و یادآوری خاطرات انجام داده است. میلر در این سه نمایشنامۀ تکپردهای، از خلال نمایشِ التهابهای عاطفی و مشاهدات اجتماعی و سیاسی شخصیتهایش، تصویری صریح از فضای پرتنش رکود بزرگ در آمریکا نیز ترسیم میکند.
در نهایت باید گفت، آثار میلر نه تنها به بررسی مسائل اجتماعی و سیاسی زمانهاش میپردازند، بلکه همچنین به عمق احساسات انسانی و تأثیرات تاریخی بر زندگی فردی توجه دارند. او با استفاده از شخصیتهای خود، به ما یادآوری میکند که تاریخ و تجربیات جمعی ما چگونه میتواند بر زندگی شخصی ما تأثیر بگذارد.
کتاب «خاطره دو دوشنبه و دو نمایشنامه دیگر» نوشته آرتور میلر با ترجمه حسن ملکی در ۱۵۹ صفحه در انتشارات بیدگل منتشر شده است. علاقمندان برای تهیه این کتاب میتوانند به کتابفروشیهای سراسر کشور مراجعه کنند.