نگاهی به کتاب «نمایش، آیین، امر قدسی»؛
تئاتر چگونه آیین و امر قدسی را به هم پیوند می‌دهد؟
حامد قریب: به گزارش ایران تئاتر،کتاب «نمایش، آیین، امر قدسی»، مجموعه‌ای از مقالات گردآوری شده به کوشش نریمان افشاری است که بازخوانی آن را مهدی حامد سقایان انجام داده و توسط انتشارات نمایش به چاپ رسیده است.
این اثر به صورت هوشمندانه‌ای در ۸ مقاله خود، به بررسی ارتباط میان هنر تئاتر، آیین‌های سنتی و مذهبی و مفهومی فلسفی به نام امر قدسی پرداخته است. کتاب تلاش می‌کند تا میان این سه مفهوم پیوندی ایجاد کند و از زوایای مختلف به آن‌ها بپردازد؛ از تحلیل‌های فلسفی گرفته تا بررسی ریشه‌های تاریخی و هنری.
«تئاتر قدسی» نوشته رالف یارو، با ترجمه نریمان افشاری، «تئاتر، امری مذهبی است» نوشته نورمن ای، برت با ترجمه نریمان افشاری، «درام و دین: در جست‌وجوی نگرشی جدید» نوشته لاورن فریزن، با ترجمه پیام یزدانی، «تاثیر ذن بودیسم بر درام نو در سده میانه» نوشته شریل نافزیگرلیس، با ترجمه پیام یزدانی، «آیین نمایشی، نمایش آیینی» نوشته ویکتور ترنر، با ترجمه امیر خراسانی، «خاستگاه آیینی تئاتر-نظریه‌ای علمی یا ایدئولوژی تئاتری؟» نوشته الی روزیک، با ترجمه امیر خراسانی، «سلوک معنوی و آموزش بازیگری» نوشته جیمز فرسیت، با ترجمه محمد مهدی ساعتچی، «تئاتر به منزله مسیری برای تجربه دینی نوشته مارتا بودو، با ترجمه نریمان افشاری، عناوین مقاله‌های موجود در این کتاب است.
تئاتر، به عنوان هنری که از دل آیین‌ها و مراسم جمعی برآمده، همواره بستری برای تجربه‌های فراتر از سرگرمی ساده بوده است. این کتاب، خواننده را با لایه‌هایی از این هنر آشنا می‌کند که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. نویسندگان کتاب نشان می‌دهند که چطور آیین‌ها، بستر تولد و تحول تئاتر را شکل داده‌اند و چگونه این هنر از امر فرازمینی و معنوی الهام گرفته است.
اما شاید یکی از جذاب‌ترین بخش‌های کتاب، پرداختن به مفهوم «امر قدسی» باشد. این واژه که هم بار دینی دارد و هم معنای متافیزیکی و معنوی، در دل آیین‌ها و تئاتر به عنوان یک تجربه مشترک انسانی تجلی پیدا می‌کند. خوانش این مفهوم، دریچه‌ای تازه برای فهم ارتباط تئاتر و معنویت باز می‌کند؛ تئاتر به چیزی فراتر از یک سرگرمی یا روایت داستان تبدیل می‌شود. نویسندگان کتاب، امر قدسی را نه فقط در معنای مذهبی، بلکه در تجربه‌های انسانی و اخلاقی هم جست‌وجو می‌کنند، و همین نگاه، درک تازه‌ای را از مفاهیم فلسفی در فضای هنر نمایشی ارائه می‌دهد.
این کتاب همچنین بر نقش آیین‌ها و امر قدسی در تأثیرگذاری تئاتر برای خلق تجربه‌هایی معنوی تأکید دارد. بسیاری از مقالات آن به خوبی توضیح می‌دهند که چگونه ممکن است تئاتر با بهره‌گیری از عناصر آیینی یا بازتاب امر قدسی، مخاطب را وارد فضایی کند که در آن حس همدلی، معنا و ارتباط با چیزی فراتر از زندگی روزمره ایجاد شود. چنین نگاهی، برای هنرمندان و پژوهشگرانی که به جنبه‌های معنوی هنر علاقه‌مند هستند، می‌تواند بسیار الهام‌بخش باشد.
کتاب البته با تمام رویکردهای جذابش خالی از چالش نیست. یکی از نقاط قوت اصلی آن، دقت علمی و گوناگونی زاویه‌دیدها در مقالات مختلف است. این ویژگی، آن را به اثری مناسب برای پژوهشگران فلسفه هنر و مطالعات آیینی تبدیل کرده است. اما در برخی موارد، ممکن است پیچیدگی تحلیل‌ها برای خوانندگان عمومی یا کسانی که آشنایی عمیقی با مفاهیم فلسفی ندارند، سنگین به نظر برسد. همچنین انسجام کلی میان مقالات در برخی بخش‌ها کمی کمرنگ است، به‌ویژه آنجا که موضوع از یک مقاله به مقاله دیگر تغییر می‌کند. با این حال، این موارد از ارزش علمی کتاب نمی‌کاهد و بیشتر نشان‌دهنده تخصصی بودن و عمق موضوعاتی است که نویسندگان به آن پرداخته‌اند.
در نهایت، «نمایش، آیین، امر قدسی» چیزی فراتر از یک کتاب آموزشی درباره تئاتر است. این کتاب شما را به سفری میان لایه‌های معنوی و فلسفی هنر می‌برد و شما را با مفاهیمی آشنا می‌کند که معمولاً کمتر در نمایش‌های متداول به چشم می‌آیند. برای کسانی که به دنبال دیدگاهی تازه به هنر تئاتر هستند، این اثر یک منبع ارزشمند و الهام‌بخش است.
«نمایش، آیین، امر قدسی»، مجموعه‌ای از مقالات گردآوری شده به کوشش نریمان افشاری است که بازخوانی آن را دکتر مهدی حامد سقایان انجام داده و در ۱۵۱ صفحه توسط انتشارات نمایش به چاپ رسیده است. علاقمندان می‌توانند با مراجعه به کتاب‌فروشی‌های سراسری نسبت به تهیه این اثر اقدام کنند.