نشست تخصصی «تئاتر در بازار نشر» برگزار شد
سومین نشست از مجموعه‌نشست‌های تخصصی کتاب و هنرهای نمایشی با موضوع «تئاتر در بازار نشر» در سرای اهل‌قلم برگزار شد.
به گزارش ایران تئاتر به نقل از روابط‌عمومی خانهٔ کتاب و ادبیات ایران، سومین نشست از مجموعه‌نشست‌های تخصصی کتاب و هنرهای نمایشی با موضوع «تئاتر در بازار نشر» سه‌شنبه ۲۴ تیرماه ۱۴۰۴ با حضور مازیار فکری‌ارشاد، نویسنده و پژوهشگر؛ محمدرضا خاکی، مترجم و کارگردان تئاتر؛ پیمان شیخی، روزنامه‌نگار، نویسنده و پژوهشگر و حمید دشتی، کارگردان و مترجم در سرای اهل‌قلم برگزار شد.
ویراستاری تخصصی؛ حلقهٔ مفقوده در نشر نمایشنامه
در ابتدای این نشست مازیار فکری‌ارشاد در پاسخ به این‌که نمایشنامه در ایران چقدر خوانده می‌شود، گفت: کلیشه‌ای وجود دارد که می‌گوید نمایشنامه متنی است برای اجرا و نه برای خواندن. شاید ظرایف ادبی کمتری داشته باشد، اما اکنون به جذابیت خاصی رسیده است. فکر می‌کنم تحولاتی که در چند سال اخیر در سطح جهان اتفاق افتاده، این نگاه را تغییر داده و نمایشنامه‌نویسان بزرگ فرم آن را متحول کرده‌اند. امروزه می‌توان از نمایشنامه به‌عنوان یک فرم ادبی نام برد که هم جذابیت‌های دراماتیک دارد و هم مواردی چون دستور صحنه برای اجرا.
او با اشاره به این‌که بازار فروش نمایشنامه در حوزهٔ ترجمه و تألیف در ایران گسترده نیست، اضافه کرد: یکی از معضلات صنعت نشر، به‌ویژه در سال‌های اخیر به‌دلیل هزینهٔ روزافزون چاپ یک اثر در این است که برخی از ناشران آثار را به ویراستاران برای تصحیح و تنظیم متن نمی‌سپارند و بسیاری ناشران انتظار دارند نویسنده و مترجم، ویراستاری را نیز برعهده بگیرند. برخی چنین کاری می‌کنند، اما اغلب نویسندگان و مترجمان از عهدهٔ آن برنمی‌آیند. ویراستاری یک رشتهٔ تخصصی است و نبود ویراستار به حوزهٔ نشر صدمه می‌زند و نباید این بخش از پروژهٔ چاپ کتاب، حذف شود. امیدوارم ناشران به این درجه برسند که اگر کتابی ویراستاری نشده، بهتر است چاپ نشود.
این پژوهشگر ادامه داد: برخی ناشران به‌دلیل ویرایش‌نکردن کتاب صدمهٔ جدی خورده‌اند، چراکه مخاطب نمایشنامه چنین اثری را بدون ویراستاری درک نخواهد کرد.
وی با اشاره به این‌که هرچه دستگاه‌های نظارتی بیشتری داشته باشیم، فرایند پیچیده‌تر خواهد شد، دربارهٔ کمبود معرفی اثر و ناشر خوب از سوی استادان تأکید کرد: مدافع ترجمهٔ نمایشنامه‌های خارجی نیستم، اما وقتی استادان در ذهن دانشجویان این تفکر را ایجاد می‌کنند که آثار ترجمه بهتر است، نتیجهٔ خوبی نخواهد داشت.
او ادامه داد: اغلب ذهن ناشر نیز برای تولید یک نمایشنامه به‌سمت ترجمه می‌رود و کمتر به آثار تألیفی پرداخته می‌شود. دلیل اولویت‌دادن به آثار ترجمه را نمی‌دانم. این امر در کنار سایر سهل‌انگاری‌ها سبب می‌شود در این حوزه با مشکل مواجه شویم. یکی از این سهل‌انگاری‌ها، ساده‌انگاشتن ترجمهٔ نمایشنامه است و به همین دلیل هر مترجمی فکر می‌کند می‌تواند به‌راحتی یک اثر را ترجمه کند. دست‌کم‌گرفتن نمایشنامه به‌عنوان یک فرم ادبی پذیرفته‌شده، خطای استراتژیک بزرگی است. امیدوارم ناشران کمتر دچار این خطا شوند.
مازیار فکری‌ارشاد در پایان سخنان خود گفت: کیفیت‌سنجی و عیارسنجی در هر جای دنیا و در هر حوزه‌ای خوب است، اما ممکن است حقوقی ضایع شود و امکان رانت‌پروری و رانت‌خواری را افزایش دهد. انجمن‌ها، خانه‌های تئاتر و کانون نمایشنامه‌نویسان می‌توانند در امر کیفیت‌سنجی نمایشنامه‌ها کمک کنند، اما در کل لازم است مترجم به زبان مبدأ و مقصد مسلط باشد.
ضعف کیفی در ترجمه و تألیف، تئاتر را از مخاطب دور کرده است
حمید دشتی نیز در این نشست مطرح کرد: نمایشنامه مخاطب پنهان ویژه‌ای دارد که نادیده گرفته می‌شود. در ایران تنوع چاپ نمایشنامه زیاد است، ولی عیوبی در پخش آن وجود دارد که باید ترمیم شود. در اصل به یک آسیب‌شناسی کیفی در ابتدا و سپس آسیب‌شناسی کمی نیاز داریم. اصل نمایشنامه به قصد اجرا نوشته می‌شده و در سال‌های اخیر فرم ادبی پیدا کرده است. البته در بسیاری از کشورها هنوز نمایشنامه چاپ نمی‌شود و در کنار مخاطب تئاتر، مخاطب ادبیات هم ریزش کرده است. این امر در ایران نیز دیده می‌شود.
وی ادامه داد: حوزهٔ اجرا و آکادمیک در ایران نیز تأثیر سوء بر مطالعه و نمایشنامه داشته است، چراکه نیروی متخصص در این حوزه کم است و ناشر بهای زیادی به تألیف و ترجمهٔ تخصصی آن نمی‌دهد. ویراستار تخصصی در حوزهٔ نمایشی نداریم؛ ویراستار در این حوزه باید با دنیای صحنه، تئاتر و نمایش آشنا باشد. البته مترجم متخصص این حوزه را نیز نداریم، چراکه ترجمه در ایران شغل محسوب نمی‌شود. به همین دلیل نیز پخش‌کننده و ناشر تلاشی برای شناساندن اثر به مخاطبان نمی‌کنند و در تولید آن، افراد متخصص ورود نمی‌کنند.
او دربارهٔ سریع‌تر به‌انجام‌رساندن بسیاری از فعالیت‌های حوزهٔ تئاتر و آشتی مجدد با مخاطب تئاتر گفت: ایراد اساسی در تولید نیست بلکه در کیفیت یک اثر است. در واقع فرایند تولید یک کتاب، از ترجمه و نگارش، مجوز و مراحل پساچاپ و غیره، زمان زیادی لازم دارد. با این‌وجود، بسیاری از ناشران این مراحل را با دقت طی نمی‌کنند. دلایل فرهنگی و اجتماعی در کنار دلایل تخصصی، باعث طولانی‌شدن این روند می‌شود.
این مترجم در پاسخ به سؤال که چه کنیم ناشر ارتباط مناسب و سالمی با متخصصان حوزه‌های مختلف ایجاد کند، اضافه کرد: بخشی از این مشکل به دلایل اقتصادی است و بخشی مرتبط به حرفه‌ای‌بودن یا نبودن ناشر. وقتی ناشر در تولید یک اثر تخصصی ندارد، به لزوم استفاده از متخصص هم پی نمی‌برد.
وی افزود: درواقع ترجمهٔ نمایشنامه نوعی بازآفرینی است و نیاز به دانش دارد، اما بسیاری از ناشران به این موضوع واقف نیستند و آثار بی‌کیفیت تولید می‌کنند. در نتیجه فرهنگ و سواد نیز در حال نزولی‌شدن است، چون دغدغه‌ای در این زمینه وجود ندارد.
حمید دشتی در پایان و در پاسخ به این سؤال که آیا باید اثر پیش از انتشار توسط شخصی بررسی و تأیید شود، گفت: دبیرهای هر نشری می‌توانند چاره‌ای بیندیشند، اما آمدن فردی از بیرون نشر برای تأیید یا عدم تأیید یک اثر هم مزایایی دارد و هم معایبی. به‌نظر من، معایب آن بیشتر است و این امر باید بر عهدهٔ دبیران گذاشته شود.
مترجم تئاتر باید شخصیت‌پرداز باشد، نه صرفاً مسلط به دستور زبان
در بخش پایانی این نشست نیز محمدرضا خاکی که میهمان افتخاری بود، درخصوص افزایش کیفیت ترجمهٔ آثار نمایشی در ایران تأکید کرد: فکر می‌کنم بعد از کرونا، ناشر ایرانی دچار مشکلاتی شده است. به‌نظر من، زیادشدن تیراژ کتاب حاصل وجود گوگل و گوگل‌ترنسلیت است. اکنون یکی از دشوارترین ترجمه‌ها، ترجمهٔ تئاتر است؛ چون نیاز به شخصیت‌پردازی و غیره دارد و تنها دستور زبان کافی نیست. باید با تخصص سراغ ترجمهٔ آثار این حوزه رفت.
این مترجم گفت: به‌نظر من بسیاری از مشکلات در زمینه‌های تخصصی به دانشگاه مرتبط است، چراکه ضرورت، امکانات و میزان پذیرش دانشگاه‌ها و جامعه را بررسی نکردیم. همچنین بدون این‌که استاد داشته باشیم، دانشگاه و کلاس ایجاد کردیم. چه نیازی به این کار است؟ اکنون استاد متخصص، به‌ویژه در حوزهٔ تئاتر، بسیار کم داریم. این یک معضل است. اما در مقابل، فارغ‌التحصیلان زیادی داریم.
