امید طاهری:
«هیپوکامپوس» یک کمدی فلسفی است که جهان از مدار خارج شده‌ی انسان امروز را نمایش می‌دهد
امید طاهری نویسنده نمایشنامه «هیپوکامپوس» که از ۵ شهریورماه به صحنه می‌رود، معتقد است این نمایش یک کمدی فلسفی از جهان آشفته و از مدار خارج شده‌ی انسان امروز را نشان می‌دهد
به گزارش ایران تئاتر، امید طاهری نمایشنامه نویس و منتقد تئاتر است. او نمایشنامه‌های کمدی افتضاحات، کمدی اکتشافات، کمدی ارتباطات، کمدی ارتفاعات، کمدی استشمامات، شام کوتاه کریسمس و ... نوشته است که برخی از آنها مثل کمدی اکتشافات و کمدی ارتفاعات، تا کنون توسط بیش از صد گروه تئاتر در سراسر کشور روی صحنه رفته است.
نمایشنامه «هیپوکامپوس»جدیدترین اثر طاهری است که توسط میثم عبدی کارگردانی شده و شهریور ماه 1404 در عمارت نوفل لوشاتو روی صحنه می‌رود. به همین بهانه گفت‌وگویی با او انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
ایده ی نمایشنامه هیپوکامپوس چگونه شکل گرفت؟
بخشی از انگیزه نگارش این متن محصول ناخودآگاه من در مواجهه با زیست امروز است. جهان یک الگوی ساختاری منظم و ارگانیک دارد اما در گوشه بسیار کوچکی از این جهان و روی زیباترین سیاره این حوالی، ما آدم‌ها زندگی خود را به نقطه‌ای رسانده‌ایم، که در هیچ کجای ساختار ارگانیک هستی نمی‌گنجد. در وضعیتی زندگی می‌کنیم که پاسخی برای بسیاری از چراها نداریم یا پاسخی اگر داریم، مایه شرمساری است. شما اگر در خواب با ناهمگون‌ها مواجه شوید، تعجب نمی‌کنید، چون خواب هستید و از خواب انتظار منطق و ساختار ندارید. به نظرم رسید دنیای امروز ما خیلی شبیه خواب شده، رخدادهایش در منطق بیداری نمی‌گنجد. ما در یک آن شاهد مرگ صدها انسان هستیم، شاهد نابودی یک ساختار شهری هستیم، مدام اخباری را می‌شنویم و چیزهایی میبینیم که هیچ توضیح عاقلانه‌ای برایش وجود ندارد. نمایشنامه «هیپوکامپوس» محصول همین وضعیت است. هیپوکامپوس یک کمدی فلسفی است که جهان آشفته و از مدار خارج شده انسان امروز را نمایش می‌دهد. جهانی که رخدادهایش با عقل و منطق جور در نمی‌آید.
آیا هیپوکامپوس هم در فضای نوشتاری نمایشنامه‌های قبلی مانند اکتشافات و استشمامات نوشته شده؟
قطعا تفاوت‌های زیادی دارد، چون زندگی این سالهای ما شبیه دهه هفتاد و هشتاد نیست. اما ممکن است رگه‌هایی از همان جنس کمدی‌های قبلی در این نمایشنامه هم پیدا کنید. «هیپوکامپوس» برای من یک چالش نوشتاری بزرگ بود. این نمایشنامه هشت کاراکتر ثابت داشت که دائما روی صحنه هستند. نوشتن چنین متنی کار راحتی نیست. از طرفی نمایشنامه یک وضعیت غیرمعمول را نشان می‌دهد. وضعیتی که آدم‌هایی در آن گرفتار شده‌اند. یک وضعیت که با منطق عینی سازگار نیست. بنابراین از یک سو می‌توانست دچار ساختار گریزی شود و به این بهانه به دام بافندگی بیفتد و از سوی دیگر باید مدام تابع پیوستگی ساختار می‌ماندم.
اشاره کردید که هیپوکامپوس یک کمدی فلسفی است. به نظر شما همچنان کمدی ژانری است که می‌تواند تصویر روشنی از وضعیت انسان معاصر ارائه دهد؟
من فکر می‌کنم اساسا زندگی امروز را جز در ژانر کمدی نمی‌توان نمایش داد. کار از تراژدی گذشته، اما بدیهی است که وقتی می‌گویم کمدی منظور کمدی آزاد و مفرح نیست. در این بافت کمیک، خوش باشی و تفریح جایی ندارد. اینجا کمدی در سطحی عمل می‌کند که درد به انتهای شدت خود رسیده است. به نظرم تراژدی در مقاطعی که بشر در آرامش و رفاه زندگی می کند، بیشتر پاسخ می‌دهد. اما کمدی ناب، درست جایی وارد می‌شود که آدمیزاد در حال گریستن به حال و روز خودش است. اما اینکه شما چگونه کمدی را به کار گرفته شود، اهمیت دارد.
نمایششنامه «هیپوکامپوس» جغرافیای خاصی دارد؟
به نظرم نمایش از لحظه‌ای که اجرا می‌شود، مخاطب در هر نقطه‌ای از جهان که ایستاده باشد، همانجا را نشانه می‌رود. این ماهیت نمایش است. در مورد نمایشنامه کمی مساله فرق می‌کند. اما باز هم چه تالیفی باشد چه ترجمه، وقتی شما در این جغرافیا متن را می‌خوانید، نمی‌توان گفت مربوط به جغرافیایی دیگر است. هر اثری، هر متنی، صدایی، یا تصویری، در رویارویی با مخاطب است که جان می‌گیرد و کار می‌کند. «هیپوکامپوس» اولین نمایشنامه من است که شما در آن اسامی ایرانی هم می ینید. اما همچنان آن را محدود به مرز و جغرافیا نمی‌دانم. رویکرد تماتیک متن، سویه ای انسانی دارد و ناظر است به وضعیتی که امروز شما در همه جای دنیا می‌توانید شاهدش باشید. وضعیتی منطق گریز، آشفته و بی ثبات.
نمایشنامه را منتشر می کنید؟
بله قطعا. اما بعد از اجرای میثم عبدی. عبدی همیشه اولین کارگردان نمایشنامه‌های من بوده. البته به جز شام کوتاه کریسمس. به دو دلیل. یک اینکه گروه تئاتر اشتباهات، از دهه هفتاد شروع به کار کرده و طبیعی است که من به عنوان نویسنده گروه ترجیح می‌دهم ابتدا نمایشنامه در گروه اشتباهات اجرا شود. دوم اینکه عبدی کارگردان خوبی است و این ژانر را و این نوع کار را خیلی خوب می‌شناسد و شیوه اجرایی‌اش را می پسندم. با این حال فکر می‌کنم «هیپوکامپوس» طوری است که می‌توان راه‌های مختلفی را در اجرایش پیش گرفت و بعد از انتشار باید دید آیا به اندازه اکتشافات، ارتفاعات و استشمامات مورد توجه گروه‌های تئاتری قرار می‌گیرد یا نه. برای خودم بسیار جالب است که فقط در مورد نمایشنامه کمدی اکتشافات بیش از هشتاد مجوز اجرا در نقاط مختلف کشور صادر کردم. حالا گروه‌هایی که بدون مجوز اجرا کردند و حتی اسم متن را عوض کردند بماند!
چقدر نوشتن این متن زمان برده؟
من در دوره کرونا پلات این نمایشنامه را نوشتم. اوایل همه فکر می‌کردیم کرونا ظرف چند هفته تمام می‌شود و همان موقع قصد داشتیم اجرایش کنیم. اما ماه‌ها تعطیلی تئاتر طول کشید. خانه‌نشینی در آن دوره تمرکزی ایجاد کرد که باعث شد سه نمایشنامه بنویسم. «هیپوکامپوس» اولین آنهاست. نوشتن نیاز به تمرکز دارد. اما در مجموع حدود شش ماه درگیر نوشتن متن بودم. در ماه‌های اخیر و همزمان با تمرینات گروه، تغییراتی در متن ایجاد کردم. بخشی از این تغییرات آزمون عملی اجرا بود و بخشی اجبار شرایط اجرا. ما مجبور هستیم زمان اجرای نمایش را تا هشتاد دقیقه در نظر بگیریم. متن مطلوب من چیزی حدود صد و ده دقیقه زمان می‌خواهد. بنابراین به اجبار بخش‌هایی از متن را کوتاه کردم. البته تلاش کردم آسیب جدی به متن وارد نشود. با این حال متن چاپی کامل تر خواهد بود و بخش‌هایی دارد که در اجرا وجود ندارد. خصوصا در پایان‌بندی نمایشنامه.
و نکته آخر
امیدوارم خواننده محترم این گفت‌وگو مخاطب اجرای ما باشد. نمایش «هیپوکامپوس» به کارگردانی میثم عبدی، از ششم شهریورماه 1404 در عمارت نوفل لوشاتو ساعت 21 روی صحنه است و اگر دچار اتفاقات ناگهانی نشویم، تا ششم مرداد ماه روی صحنه خواهیم بود.