گزارشی از پشت صحنه اجرای یک نمایش در تماشاخانه طهران

آنچه که در مورد تئاتر آزاد می‌توان گفت این است که در گذشته‌های نه چندان دور این گونه تئاتر به تئاترهای لاله زاری شهرت داشته و بسیاری از بزرگان تئاتر و سینمای ایران از جمله عزت الله انتظامی، علی نصیریان، زنده یاد منوچهر نوذری، زنده یاد خسرو شکیبایی و... از ابتدا کارشان را  با تجربه تئاتر لاله زاری  آغاز کردند  و این هنر یکی از ریشه‌دارترین و اصیل‌ترین هنرهای نمایشی در ایران است که البته نامش به فراخور زمان به تئاتر آزاد تغییر یافته و بر خلاف سایر تئاترها درآمد آن وابسته به استقبال تماشاگرانش است.
 به این تماشاخانه سری زدیم. وارد تماشاخانه که می‌شویم افرادی که مشغول مرمت این بنای فرهنگی قدیمی هستند را می‌بینیم و به فاصله چند پله در طبقه پایین تماشاخانه، گروهی را می‌بینیم که با هیجان خاصی مشغول تمرین تئاتری هستند که تا ساعتی دیگر میزبان مخاطبان خواهد بود.
"مجید جعفری" کارگردان و مدیر تماشاخانه طهران هم همان جاست. سر صحبت را با او باز می‌کنم. می‌گوید: «از سال 1344 تئاتر را در شیراز بصورت جدی آغاز کردم و بعد از آمدنم به تهران برای ادامه تحصیل در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران، فعالیتم در عرصه هنر نمایش بیشتر شد و بعد از آن پست‌های مدیریتی مختلف از جمله اداره مجموعه تئاتر شهر به مدت 14 سال به عهده من گذاشته شد و در طول این سال‌ها در هر پست و موقعیتی که بودم دوست داشتم در حد توانم به هنر نمایش مملکتم خدمت کنم.»
او اضافه می‌کند: «اصولا تئاتر به عنوان یکی از بسترهای فرهنگ با سؤالات اساسی و حیاتی مخاطبانش سر و کار دارد و طبعاً اگر مخاطبان وسیع‌تری داشته باشد با مسائل انسان‌ها در سطح گسترده‌ای روبرو می‌شود. تئاتر آزاد نیز چنین رسالتی را بر عهده دارد، یعنی هنر ارتباط برقرار کردن با قشر وسیعی از مردم. متاسفانه یکی از مشکلات اساسی ما در حوزه تئاتر، عدم نهادینه شدن آن در کشور است . همیشه تصور عموم بر این بوده که تئاتر با قشر خاصی از مردم طرف است و نیازی به نهادینه کردن آن نیست. اما در مورد تئاتر آزاد می‌توانم بگویم که این تئاتر از قبل از انقلاب وجود داشته و حتی قبل از اینکه تئاتر دولتی به وجود بیاید و در سال‌های قبل از انقلاب، تئاتر آزاد و دولتی که بودجه آن از دولت تامین می‌شد در کنار هم کار می‌کردند تا اینکه بعد از انقلاب شاهد آن بودیم که تئاتر دولتی به طور کامل دیگر پاسخگوی انتظارات مردم نبود و بعد از اینکه تب رفتن به سینما و فیلم دیدن در مردم شدت گرفت، رفته رفته تئاتر کمرنگ‌تر شد.»
به گفته جعفری بعد از انقلاب کم‌کم تئاتر خصوصی جان تازه‌ای می‌گیرد و تئاترهایی که در لاله زار قدیم بودند، فعالیتشان را آغاز می‌کنند؛ اما متاسفانه در طول این سال‌ها بافت‌های فرسوده تالار‌هایی مثل سنگلج و... باعث شده تا جای کافی برای فعالیت گروه‌های تئاتر آزاد وجود نداشته باشد و صرفاً نمایش آنها در برخی سینماها  و در سانس آخر انجام شود. در حال حاضر انجمنی به نام انجمن تئاتر آزاد و غیر دولتی که البته نه در تقابل با دولت بلکه در کنار تئاتری که بودجه خود را از دولت تامین می‌کند، فعالیت می‌کند و در حال حاضر 15 تئاتر غیر دولتی داریم که به صورت خودکفا کار می‌کنند.»
جعفری که به واسطه سال‌های حضورش درتئاترهای آزاد تجربه روبرو شدن با مخاطب را بسیار ملموس حس می‌کند، درباره استقبال آنان از این نوع نمایش‌ها می‌گوید: «خوشبختانه در طول این سال‌ها استقبال مخاطبان از تئاتر آزاد به مراتب بیشتر شده است. چرا که در این گونه تئاتر، حرف‌هایی در غالب نمایش گفته می‌شود که دغدغه روزمره مردم است و گاهی استقبال مخاطبان از برخی تئاترهای آزاد من را غافلگیر می‌کند. اما فکر می‌کنم در حوزه تئاتر آزاد نیازمند فضای فرهنگی مستقلی هستیم تا مجبور نباشیم در سانس‌های آخر سینماهای شهر، نمایش اجرا کنیم. امیدوارم که در آینده نزدیک شاهد به وجود آمدن مکان‌های ثابت و ویژه تئاتر آزاد در سطح شهر باشیم.
"مصطفی میر قاسمی" یکی از بازیگران تئاترهای تماشاخانه طهران است که از حدود 30 سال پیش کارش را با بازی در تئاتر آزاد آغاز کرده و تا به امروز نیز همچنان این کار را دنبال کرده است.
او معتقد است: «تئاتر آزاد در حال حاضر نسبت به قبل پیشرفت چشمگیری کرده و ورود جوانان با استعدادی که خیلی از آنها از بازیگران تئاتر شهر هستند، تحول خوبی را در تئاتر آزاد به وجود آورده است. چیزی که برای من در طول این سال‌ها بسیار جذاب بوده تحلیل تماشاگر از بازی و کار ما است. پیشنهادها و انتقادهایی که از طرف آنها مطرح می‌شود گاهی آنقدر حرفه‌ای است که من را متعجب می‌کند.»
 او یکی از مشکلات عمده بازیگری را مسایل مالی می‌داند و می‌گوید: «متاسفانه در ایران بازیگران تئاتر با مشکلات فراوانی روبرو هستند که یکی از آنها مشکلات مالی است. همین موضوع باعث می‌شود بچه‌های تئاتر همیشه با دغدغه مادی روبرو باشند. متاسفانه یا خوشبختانه تئاتر آزاد از طرف دولت حمایتی نمی‌شود و در آمدش وابسته به استقبال مردم است. بنابراین امیدوارم که روزبه روز تئاتر آزاد جای بیشتری را در میان مردم باز کند.»
"رضا پاپی" هم از جمله بازیگران مطرح سال‌های اخیر در تئاترهای آزاد است. درباره حضورش در تئاتر آزاد می‌گوید: «من از سال 77 و با حضور در آموزشگاه بازیگری "آقای تارخ" کارم را آغاز کردم. از سال 78 به طور حرفه‌ای با "کیومرث مرادی " کار کردم و تا کنون تجربه همکاری با بزرگانی مثل اسماعیل خلج، داوود فتحلی‌بیگی، رضا فیاضی و... را داشته‌ام. تئاتر آزاد به نوعی جزو کارهای سرگرم کننده محسوب می‌شود و مدعی تئاتر به معنای روشنفکرانه آن نیست. بیشتر هدفش جذب تماشاگر در سطح وسیع است. این نوع تئاتر در طول همه این سال‌ها تلاش کرده در عین سرگرم کردن مردم، در نوع روایتش  مسائلی را که مردم با آن دست به گریبان هستند را بیان کند و کاری که من الان در آن ایفای نقش می‌کنم "بزن بریم" هم جزو این دسته از کارها است.خوشبختانه آقای جعفری  که کارگردان نمایش هم هستند در طول این سال‌ها زحمت زیادی برای تئاتر آزاد کشیده‌اند و همواره سعی کرده‌اند فاکتورهایی را به این نوع نمایش اضافه کنند که برای مردم دارای اهمیت باشد.»
"پژمان علیپور" از آن گروه بازیگرانی است که کارش را با تئاتر آزاد آغاز کرده است. می‌گوید: «به جرأت می‌توانم بگویم که تئاتر آزاد در حال حاضر با گذشته قابل مقایسه نیست. تنوعی که بازیگران تئاتر آزاد در کارهایشان اعمال می‌کنند، مثال زدنی است و می توان گفت آنان تماشاگرشان را شناخته‌اند و خوشبختانه قشر وسیعی از جامعه را جذب کرده‌اند.»
علیپور درباره نمایش "بزن بریم" که درتماشاخانه طهران در حال حاضر روی صحنه است نیز اضافه می‌کند: «نمایش "بزن بریم "سال 72 یک ماه قبل از محرم و صفر در سالن گلریز اجرا شد و حدودا یک سالی است که در تماشاخانه طهران روی صحنه است. خوشبختانه استقبال مردم روز به روز از نمایش بیشتر می‌شود. قطعا تبلیغات در جذب تماشاگر تئاتر بی‌تاثیر نیست و تئاتر آزاد هم برای معرفی شدن به افرادی که تا حدودی با این نوع کار بیگانه هستند، نیاز به تبلیغات بیشتری دارد. جدا از خود تئاتر آزاد مکانی که ما در حال حاضر در آن مشغول فعالیت هستیم یعنی "تماشاخانه طهران " هم پس از چند سال تعطیلی، دوباره بازسازی و مرمت شده و خود این موضوع نیز نیاز به اطلاع رسانی دارد.»
"نرگس امینی" بازیگری که تا همین چند وقت پیش نامش را در تئاترشهر یا تالار مولوی می‌شنیدیم، در نمایش "بزن بریم" ایفای نقش می‌کند. درباره حضورش در تئاتر آزاد از او می‌پرسم که می‌گوید: «از سال 78 بازی در تئاتر را به صورت حرفه‌ای آغاز کردم و تا به امروز نزدیک به 35 اجرا در تئاتر شهر، سنگلج و مولوی داشته‌ام و با بزرگانی مثل بهزاد فراهانی، محمد رحمانیان و... همکاری کرده‌ام. تئاتر "بزن بریم "اولین حضور حرفه‌ای‌ام در تئاتر آزاد است. به دعوت آقای جعفری برای اجرای نقش "نفس "به این کار اضافه شدم و از آنجایی که دستی در نوشتن دارم، نقشم را چندین بار بازنویسی کردم و چیزی شد که امروز می‌بینید. به نظر من بازی در تئاتر آزاد جرأت خاصی می‌خواهد؛ چرا که تماشاگرش با تئاترهای دیگر کمی متفاوت است. اگر مخاطب از نقش یا تیپی که اجرا می‌کنی خوشش نیاید به راحتی بیان می‌کند. بودن در تئاتر آزاد برای من به این منزله است که خودم را محک بزنم که آیا بازیگر می‌شوم یا خیر؟ که خوشبختانه در این یک سال پاسخ خوبی از مخاطب گرفته‌ام.»
او اضافه می‌کند: «شاید عجیب باشد که آنقدر تعلق خاطر به کارم در نمایش "بزن بریم "احساس می‌کنم که طی چند ماه گذشته چند پیشنهاد اجرا در مجموعه تئاتر شهر را رد کردم. به هر حال معتقدم که بازیگر زمانی می‌تواند به معنای واقعی کلمه خودش را بازیگر بنامد که توانایی‌اش را در عرصه‌های مختلف محک بزند.»
"محمدرضا جهانگیری" در نمایش "بزن بریم" نوازندگی موسیقی را به عهده دارد. او نقش موسیقی در این نوع تئاترها را بیش از 50 درصد کل کار می‌داند و می‌گوید: «اجرای تئاتر آزاد وابسته به موسیقی‌اش است. چرا که تئاتر آزاد  معمولا یک نمایش موزیکال است. من هم در کارم معمولا از آهنگ‌های پاپ و موسیقی روز که  با عامه مردم ارتباط برقرار می‌کند، استفاده می‌کنم. البته درصدد هستیم که برای نمایش جدیدمان شعر و آهنگ مخصوص خود نمایش را هم بسازیم.»