بازیگر تجلی اندیشه کارگردان است

به گزارش سایت ایران تئاتر، در ابتدای این نشست داود رشیدی با اشاره به این‌که بازیگری و کارگردانی دو حرفه متفاوت است، تصریح کرد:« در این میان افرادی سرهنگ هستند و فقط یک نفر تیمسار است و زمانی که این افراد به جنگ می‌روند، همه باید به حرف تیمسار گوش دهند.»
وی در ادامه با بیان اینکه همیشه تلاش می‌کنم به عنوان یک کارگردان با بازیگر به تندی برخورد نکنم، گفت: «به هر حال کار به اسم کارگردان است و این بازیگر است که باید خود را به نگاه کارگردان نزدیک کند.»
در ادامه "فاطمه معتمد‌آریا" عنوان کرد: «هر آنچه را که در حال حاضر در تئاتر کسب کردم، مربوط به آموزشی است که در دوران نوجوانی داشته‌ام.»
وی با بیان اینکه بازیگران همیشه سرباز وظیفه‌اند، گفت: «اولین اصل در بازیگری فرمانبرداری است و من هیچ کس نیستم. در واقع سرباز وظیفه هر کاری را که از او بخواهند انجام می‌دهد. ولی اگر بازیگر هم مانند کارگردان تیمسار باشد، دیگر به کجا می‌خواهد برسد؛ چرا که تیمسار پایان راه است و او می‌تواند تنها دانش خود را منتقل کند.»
معتمدآریا تصریح کرد: «البته بدون تفکر نباید سرباز وظیفه بود. بازیگر آنچه که به عنوان تفکر در ذهنش وجود دارد را باید از صافی ذهن خود عبور دهد و سعی کند یک سرباز وظیفه نمونه باشد.»
این بازیگر در ادامه در پاسخ به سوال بهزاد فراهانی درباره خلاقیت بازیگر گفت: «زمانی که بازیگر برای خود تفکری داشته باشد و فرمانبرداری را از صافی ذهن خود عبور دهد به خلاقیت خواهد رسید. مسلماً وقتی تفکری را به آنچه که از شما خواسته‌اند اضافه کنید خلاقیت اتفاق می‌افتد. پس وقتی سرباز وظیفه‌ای با فکر باشید، می‌توانید خلاقیت هم داشته باشید.»
"فرهاد آئیش" در ادامه مخالفت درباره استفاده از نماد تیمسار و سرباز، تصریح کرد: «من اگر در مقام کارگردان باشم، ترجیح می‌دهم تیمسار نباشم و به بازیگر به عنوان سرباز وظیفه نگاه نکنم و یا بالعکس. به نظرم به عنوان کارگردان قرار نیست که چیزی را به کسی یاد بدهم و در واقع معلم باشم.»
وی در ادامه با بیان اینکه در زبان انگلیسی کارگردان به معنی سمت و سو دهنده است و تیمسار نیست، خاطرنشان کرد: «در واقع نگاه دیکتاتوری به کار، خدشه وارد می‌کند.»
رشیدی با اشاره به اینکه دو نوع کارگردان وجود دارد، گفت: «کارگردانان دسته اول کسانی هستند که اعتقاد دارند بازیگر باید حرف‌شان را در هر شرایطی گوش دهد و حرف، حرف کارگردان است. چرا که اعتقاد دارند چون این اثر مال من است پس حق من کارگردان است. کارگردان‌های دسته دوم کسانی هستند که با بازیگران تعامل دارند. کارگردان می‌تواند از آن چیزی که درنظر دارد و صد در صد می‌خواهد، به خاطر راحتی بازیگر و برخی عوامل و مسائل صرف نظر کند.»
معتمدآریا در ادامه تصریح کرد: «من بازیگر در نهایت کاری را انجام می‌دهم که کارگردان از من خواسته است. البته منظورم این نیست که هیچ‌گونه رد و بدل افکار وجود نداشته باشد ولی در نهایت در صورتی که نتوانم با حرف‌هایم کارگردان را مجاب کنم، تسلیم او می‌شوم.»
این بازیگر با بیان اینکه اگر بهترین بازیگران دنیا رهبری نشوند نمی‌توانند کار خوبی را ارائه دهند، گفت: «تنها کار کردن، دشوار نیست. مهم این است که وقتی تشخیص دیگری مقابل ما قرار می‌گیرد، چالشی را که در درون‌مان است را به دیگری منتقل می‌کنیم و این فقط به دست یک نفر فرمانداری می‌شود و آن هم کارگردان است.»
فراهانی در ادامه عنوان کرد:‌ «غرض من از خلاقیت چیز دیگری است. استاد رادی در موردی به شخصی گفت: "تو فراتر از آن چیزی هستی که سعی کردم بنویسم و فراتر از آنچه که تخیل کردم را بازی کردی، کاراکتر را به گونه‌ای نشان دادی که از کاراکتری که خلق کرده بودم خیلی بهتر شد."
معتمدآریا در ادامه با اشاره به اینکه بازیگر تجلی اندیشه کارگردان است گفت: «کارگردان و نویسنده شخصیتی را در ذهن دارند و زمانی که آن شخصیت را بازیگر بازی می‌کند در واقع هویت مجدد به آن می‌دهد. بازیگر کاری را انجام می‌دهد که کارگردان فکر می‌کرده ولی او می‌تواند به گونه‌ای باشد که کارگردان را هم به شگفت در آورد.»
معتمدآریا با بیان اینکه با هر دو نوع کارگردانانی که رشیدی عنوان کرد، همکاری داشته است گفت: «وقتی درباره کارگردان صحبت می‌کنیم در واقع کارگردانی یک امر مطلق است و بازیگر نقطه شروع است و بعد به کارگردان می‌رسد. در یک شیوه عنصر اصلی بازیگر است و کارگردان از خلاقیت بازیگر می‌تواند بفهمد که چگونه کارگردانی کند. کارگردانی هم وجود دارد که در مجموعه‌اش همه چیز مطلق است و هیچ خلاقیتی وجود ندارد.»
فرهاد آئیش در ادامه اظهار کرد: «نمی‌خواهم به خلاقیت من به عنوان بازیگر خدشه‌ای وارد شود و از طرفی هم به عنوان کارگردان اجازه نمی‌دهم کسی به حیطه خلاقیتم وارد شود. باید یک تقسیم کار وجود داشته باشد و هیچ کدام در حیطه کاری هم وارد نشوند.»
وی افزود: «در ایران این امر محقق نمی‌شود؛ ولی من در عمل این کار را انجام دادم و با بچه‌ها خیلی سریع کار را آماده کردیم و یک کلمه هم با بازیگر صحبت نکردم؛ چرا که نوعی همدلی در آن شکل دموکراسی به وجود آمده است.»
آئیش تصریح کرد: «ادعای دموکراسی در کار تئاتر می‌تواند راه‌های جدیدی را در بازی خلق کند و از سویی نباید مطلق هم باشد و در واقع نباید یا از این سوی بام بیافتیم و یا از آن طرف بام.»
فاطمه معتمدآریا اضافه کرد: «زمانی که 14 ساله بودم، تحت تأثیر مهدی عصری و سعدی افشار بودم و از آن‌ها خلاقیت را یاد گرفتم.»
داود رشیدی نیز خاطرنشان کرد: «نوع کارگردانی نسبت به نمایشنامه، زمان و بازیگرانی که در آن کار قرار است بازی کنند، فرق می‌کند. گاهی مواقع بازیگر خلاق است و کارگردان احساس می‌کند که دارد او را بالاتر می‌برد، ولی برخی مواقع بازیگران تنها ادا در می‌آورند و به حرف کارگردان اهمیت نمی‌دهند در آنجا کارگردان باید دیکتاتور باشد.»
آئیش در ادامه اظهار کرد: «از زمانی که به عنوان کارگردان خودم را بالاتر از بازیگر نمی‌دانم احساس می‌کنم کارهایم نیز با این تفکر بهتر شده است.»
وی در ادامه عنوان کرد: «اگر به سراغ بازیگری می‌روید نرم و آهسته بروید تا مبادا خلاقیتش ترک بردارد. بعضی از کارگردانان بازیگر را مانند مومی می‌پندارند که می‌توانند آن را بشکنند و از نو بسازند و این توهین به بازیگر است.»
داود رشیدی در پاسخ به سوال بهزاد فراهانی که اگر در حین اجرای اثرتان آکتور از خودش چیزی را خلق کند که شما به او نگفته باشید چه برخوردی خواهید داشت، گفت: «مسلماً ناراحت می‌شوم، همیشه در خیلی اجراها در اتاق فرمان این مسائل را یادداشت می‌کنم و اگر ببینم کاری را که انجام داده به نفع کار بوده از او تشکر می‌کنم ولی دلخور می‌شوم که چرا بدون هماهنگی این کار را انجام داده است.»
داود رشیدی در ادامه جلسه با اشاره به نویسنده متون تئاتر، گفت: «نباید همیشه نظر نویسنده مطرح باشد، چون کار یک جوری می‌شود و عین متن خواهد شد. در واقع کارگردان و بازیگر هستند که یکسری چیزهای جدید را اضافه می‌کنند که هیچ‌کدام شبیه هم نیست.»
معتمدآریا نیز در این خصوص اظهار کرد:‌ «هر متن خاصیت مختص خودش را به ما نشان می‌دهد. برخی نوشته‌ها به گونه‌ای است که آزادانه می‌توان در آن تغییر ایجاد کرد، ولی گاهی اوقات هم نوشته‌ای است که نمی‌توان حتی یک کلمه آن را جابجا کرد.»
رشیدی در ادامه با تأیید حرف معتمدآریا افزود: «در برخی نوشته‌ها نباید دست برد چرا که تعادل به هم می‌خورد. کارگردان زمانی که متنی را برای نمایش انتخاب می‌کند، در واقع می‌خواهد با آن حرف‌های تازه‌ای را بزند.»
رشیدی همچنین تصریح کرد: «بین بازیگر و کارگردان نباید چالشی وجود داشته باشد و باید به درستی مذاکره حاکم باشد، چون بازیگر هم ذهنیتی درباره نقش خود و نمایش دارد که در مورد آن با کارگردان بحث و گفت‌وگو می‌کند، ولی اگر به تفاهم نرسیدند باید راه کارگردان را انتخاب کند و بازیگر برخلاف نگاه خود باید نگاه دیگری را خلق کند که خود این یک خلاقیت است.»
کارگردان نمایش "منهای دو" افزود:« اگر بازیگری به خوبی بازی نکند در واقع این کارگردان بوده که نتوانسته آن شخصیت و نقش را برایش تفهیم کند. از طرف دیگر هم اگر بازیگر هر کاری که خودش می‌خواسته انجام بدهد، کارگردان خوب عمل نکرده است.»
معتمدآریا در ادامه با اشاره به موضوع چالش خاطرنشان کرد: «رابطه بازیگر و کارگردان در تئوری نیست بلکه در عمل است. در هر کاری یک رابطی به نام متن وجود دارد و بازیگر و کارگردان هر دو متن را خوانده‌اند و هرکدام یک نظریه درباره متن دارند؛ بنابراین قبل از شروع کار درباره متن صحبت می‌کنند و به تفاهم می‌رسند.»
وی افزود:« آنچه که بیش از این تفاهم مهم‌تر است این است که هر دو در طول زمانی که کار می‌کنند به حرف‌های همدیگر گوش بدهند، معمولاً ما بیشتر حرف می‌زنیم تا اینکه بخواهیم گوش بدهیم؛ در صورتی که اگر بیشتر گوش بدهیم هم خلاقیت بازیگر بیشتر خواهد شد و هم اشکالات کارگردان را با گوش دادن می‌توان پیدا کرد.»
این بازیگر با بیان اینکه هدایت کارگردان به خلاقیت بازیگر جهت می‌دهد، افزود: «این حرف را در حالی می‌گویم که ذره‌ای به کارگردانی علاقه ندارم و کارگردانی به آن اندازه برایم مطرح است که من را برای بازیگری هدایت کند. در واقع کارگردان معمار یک ساختمان است و اگر معمار نباشد همه چیز به هم خواهد خورد.»
در ادامه جلسه از سوی نشر قطره مجموعه نمایشنامه‌های نوشته و ترجمه شده طی چند دهه اخیر در ایران به داود رشیدی و فاطمه معتمدآریا تقدیم شد.
- نشست بعدی هم‌اندیشی چالش بازیگر و کارگردان جمعه هفتم آبان‌ماه ساعت 14با حضور محمد یعقوبی، بهروز بقایی و ناهید مسلمی در خانه هنرمندان برگزار می‌شود.
حاشیه:
ـ سعدی افشار، اسماعیل خلج، کاظم هژیرآزاد، محمد ساربان، محمد شیری و... از جمله هنرمندانی بودند که در این جلسه حضور داشتند.
ـ "داود رشیدی" در ابتدای نشست از حضار دعوت کرد در نشستی که سه شنبه 4 آبان ساعت 17در خانه سینما و با حضور "علی رفیعی" درباره ارتباط بازیگر و کارگردان برگزار می‌شود، حضور یابند.