کارنامه بیست سالة انجمن نمایش
مهمترین اتفاق برای جشن تولد بیست سالگی انجمن نمایش تفکیک انجمن از مرکز هنرهای نمایشی است که در صورت وقوع آن می‌توان چشم به سوی آینده داشت و برنامه‌های نیمه تمام و ایده‌های انجام نشده را پی‌گیری کرد.
زهرا شایان‌فر:
از تیر ماه 1364 تا تیر ماه 1384 انجمن نمایش راهی پرفراز و نشیب را پیموده که گاه به گاه در جامعه هنری ایران نامش بر سر زبان‌ها افتاده است.
انجمن نمایش در سال 1364 با دریافت مجوز از اداره کل سیاسی وزارت کشور به عنوان انجمنی هنری در کنار بخش دولتی تاسیس شد.
حسن قرایی معاون مرکز هنرهای نمایشی وقت، سیدمحمدرضا آل‌محمد رئیس مجموعه تئاترشهر و مسعود میثمی معاون مرکز هنرهای تجسمی و مسعود روایی مسئول امور مالی معاونت به عنوان هیئت موسس این انجمن مسئولیت تصویب اساسنامه و تشکیل هیئت امنا را بر عهده گرفتند.
حسن قرایی درباره آن سال می‌گوید:«در آن زمان دکتر حاج سیدجوادی که معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت را بر عهده داشت، انجمن نمایش با هدف گسترش هنرهای نمایشی و حمایت از نویسندگان و هنرمندان فعال کشور و رونق کمی و کیفی تئاتر در داخل و خارج، ایجاد ارتباط با اساتید دانشگاه و هنرهای نمایشی جهان و شرکت در سمینارهای بین‌المللی برای معرفی فرهنگ ایرانی تاسیس شد.»
وی ادامه می‌دهد:«منابع مالی انجمن از طریق کمک‌های بلاعوض وزارت فرهنگ که 95% آن را شامل می‌شود تامین شده و بقیه آن از فروش تئاتر تامین می‌شد.»
از بدو تاسیس این انجمن عضو پنجم هیئت امنا رئیس مرکز هنرهای نمایشی؛ یعنی هر شخصی که به این عنوان حکم می‌گرفته است، معین شد.»
قرایی توضیح می‌دهد:«در ابتدا، در آن اولین اساسنامه قرار بود دو نفر از هنرمندانی که عضو انجمن هستند به عنوان نفرات ششم و هفتم به هیئت امنا اضافه شوند ولی عملاً انجام نشد. بنابراین اساسنامه به عدد پنج تغییر داده شد.»
از آن جا که همواره با تغییر رئیس مرکز هنرهای نمایشی تغییرات عمده‌ای در فعالیت‌های این انجمن رخ داده است، در زمان انتصاب دکتر علی منتظری در اولین روز بهار سال 1366 به عنوان رئیس مرکز هنرهای نمایشی، دوره فعالیت گسترده انجمن آغاز شد.
یک انقلاب فرهنگی
منتظری با استناد به ماده 18 اساسنامه، برای راه‌اندازی شعب انجمن نمایش در شهرها، شهرستان‌ها و مراکز استان‌ها اقدام کرد.
قرایی درباه این دوره می‌گوید:«در دوره منتظری مدام به دورترین نقاط کشور سفر می‌کردیم. با هزینه شخصی خودشان و با یک ماشین لکنتی در بدترین شرایط جوی به انجمن‌ها سر می‌زد و نمایش انتخاب می‌کرد. آن دوره بهترین لحظات انجمن بود.»
اولین هیئت امنا قبل از دوره منتظری، محمدطاها عبدخدایی، حسن قرایی، میثمی، روایی و منشی هیئت رئیسه پریوش فیروزنافذی بودند ولی در سال 1376 این افراد جای خود را به علی منتظری، دکتر محمود عزیزی، سیدمهدی شجاعی، حسین جعفری و حسن قرایی دادند.
با یک مرور کلی در دوره ریاست ابوالقاسم خوشرو در سال 1370 حسین جعفری جای خود را به مجید جعفری می‌دهد. در زمان ریاست دکتر حسین سلیمی، سیدمهدی شجاعی جای خود را به محمد معصومی می‌دهد.
قرایی درباره فعالیت‌های انجمن که او تا سال 1382 عضو ثابت هیئت امنا آن بوده است، می‌گوید:«عمده فعالیت انجمن در دو بخش آموزش و تولید تئاتر متمرکز بود. در واقع چراغ تئاتر کشور را همین انجمن‌های نمایش شهرستان‌ها روشن نگه داشتند.»
در لیست فعالیت‌های انجمن نمایش برگزاری جشنواره‌های کشوری و منطقه‌ای، کارگری، روستایی، دانشجویی، دفاع مقدس و استانی به صورت سراسری و بین‌المللی دیده می‌شود.
در زمان ریاست مجید شریف‌خدایی مجدداً تغییر اساسنامه هیئت امنا در دستور کار قرار می‌گیرد. اعضاء این هیئت در سال 81 به سه نفر کاهش یافته و به ترتیب زیر عنوان می‌شوند.
هیئت موسس: مهندس مرتضی کاظمی(معاون امور هنری وزارت ارشاد اسلامی)، حسن قرایی و مسعود میثمی.
هیئت امنا: مجید شریف‌خدایی، دکتر محمود عزیزی و محمد معصومی(دبیر هیئت).
هیئت رئیسه: حسن قرایی، عباس‌علی مهدی، مهدی‌پیمان‌دار(خزانه‌دار) و براتعلی حیدریان به عنوان بازرس.
قرایی درباره کانون‌های انجمن نمایش می‌گوید:«کانون تئاتر بانوان با ریاست اعظم بروجردی، کانون نمایش‌های مذهبی و سنتی با ریاست داود فتحعلی‌بیگی و کانون کودک و نوجوان به ریاست آتیلا پسیانی از جمله کانون‌های این انجمن بودند.»
چراغ‌های خاموش
از جمله برنامه‌های نیمه تمام انجمن راه‌اندازی تشکیلاتی به نام تماشاخانه است. قرایی درباره این تشکیلات می‌گوید:«قرار بود تشکیلاتی به این نام برای حمایت از هنرمندان جوان شکل بگیرد که بتوانند نمایش‌هایشان را اجرا و یا از راهنمایی فکری اساتید فن و کمک هزینه انجمن نمایش برخوردار شوند. این مسئولیت بر عهده مجید جعفری بود که به سرانجام نرسید.»
کانون تئاتر ایران نیز پس از چند اجرا به وسیله صادق هاتفی به سرانجام تماشاخانه منتهی می‌شود.
قرایی می‌گوید:«بخش دیگر فعالیت‌های انجمن نمایش ضبط برنامه‌های تلویزیونی بود. از این رو در سال 1366ـ 1367 ابزار و دستگاه‌های ضبط و تدوین خریداری و برای تولید برنامه‌های آموزشی و تکثیر و ارسال آن‌ها به شهرستان‌ها مورد استفاده قرار گرفت.»
بخش انتشارات انجمن نمایش که در زمان دکتر علی منتظری کار خود را آغاز کرده است، در فراز و نشیب زمان گاه منظم و گاه فقیر به چاپ و انتشار مجله نمایش(مجله تخصصی تئاتر)، فصلنامه تئاتر، پژوهش‌نامه، بروشور 15 روز تئاتر، کارگاه تئاتر امروز، بروشورهای صحنه و صفیر پرداخته است.
قرایی در این باره می‌گوید:«15 روز تئاتر، شامل اطلاعاتی درباره فعالیت 15 روز آینده تئاتر کشور بود.» انجمن نمایش هیچ گاه از طریق انتشار مجله و بروشور نفع مالی نداشته و بر همین اساس تیراژ نشر این انجمن دستخوش تغییر شرایط مالی آن بوده است. مجلاتی که در سال‌های آغازین فعالیت این انجمن به تعداد افراد ارسال می‌شد، به مرور به 7 تا 8 عدد برای هر انجمن کاهش یافت.
در زمینه تهیه و تدوین متون نمایشی، چاپ و انتشار نمایشنامه و منابع و مراجع نمایشی، نشر نمایش به عنوان واحد انتشاراتی انجمن نمایش فعالیت پرفراز و نشیبی داشته است.
قرایی درباره سایر فعالیت‌های انجمن می‌افزاید:«تهیه و تدارک وسایل گریم، لامپ، دیمر و لوازم صوتی برای انجمن‌های شهرستان و اعزام مدرس به گوشه و کنار کشور که شامل نخبه‌ترین هنرمندان ایران همچون رضا کرم‌رضایی، هادی مرزبان، اکبر زنجان‌پور، هما روستا، حمید سمندریان و ایرج راد بودند، جزء فعالیت‌های عادی انجمن بوده است.»
عضویت در انستیتوی بین‌المللی تئاتر ITI ، یونیما و عضویت در انجمن جهانی منتقدان تئاتر از سوی انجمن نمایش صورت گرفت.
در حال حاضر امور استان‌ها 500 انجمن نمایش در شهرستان‌ها، اعتبار لازم برای تولیدات تئاتر، دعوت و اعزام گروه‌ها به جشنواره‌ها و فستیوال‌ها، پرداخت دستمزد بیش از 270 نفر از هنرمندان و دست‌اندرکاران دکور،گریم، صدا، برق، تاسیسات، کادر اداری، بازیگر، کارگردان و غیره و روابط عمومی از طریق انجمن نمایش تغذیه می‌شوند.
چرخه پرشتاب قدرت
در آخرین تغییر انجمن که با ریاست دکتر خسرو نشان بر مرکز هنرهای نمایشی شکل گرفت، هیئت امنا به ایشان و دکتر محمود عزیزی و دکتر مجید سرسنگی محول و هیئت رئیسه شامل دکتر نشان، حسین مسافرآستانه، عبدالرحیم سیاهکارزاده و حسن قرایی خلاصه می‌شود.
در سال 1381 هیئت موسس منحل و مسئولیت آن به معاون امور هنری وزیر ارشاد انتقال پیدا کرده است. از این رو مقام معاونت در حکم موسس انجمن نمایش تلقی می‌شود.
از مرداد سال 1383 دوره‌ای جدید در حرکت‌های نمایشی آغاز می‌شود. فرهاد مهندس‌پور در مهر ماه مسئولیت ریاست هیئت رئیسه، حسین پارسایی نایب رئیس، سیاهکارزاده(خزانه‌دار) و قرایی(بازرس) انجمن نمایش می‌شوند.
با اوج گیری بحث‌های مالی، بازرسی و قانونی به ناگاه اعلام استقلال انجمن از پیکره مرکز هنرهای نمایشی، لرزه‌ای بر ساختار انجمن وارد می‌شود.
حسین پارسایی می‌گوید:«انجمن نمایش در آخرین مرحله در حالی شکل گرفت که پتانسیل و نیروی کارآمد تئاتر 10 برابر اعتباری بود که در انجمن وجود داشت و معوقه‌های بسیاری که از سال‌های قبل تعهد پرداخت آن بر عهده انجمن بود.»
وی با مرور سال گذشته ادامه می‌دهد:«پرداخت بخشی از حقوق پرسنل قراردادی مرکز و تالارهای نمایشی، سهم اندک بخش انتشارات از اعتبار، مشکلات آیین‌نامه شهرستان‌ها، سامان‌دهی بعضی قراردادها، تقسیم‌بندی اعتبار تئاتر و تعیین رقم آن از جمله فعالیت‌های یک ساله گذشته بوده است.»
عمده فعالیت انجمن به سامان‌دهی و رسیدگی به اسناد و مدارک مالی و قراردادهای پرسنلی و اداری گذشته است.
افزایش رقم حمایت از تئاتر شهرستان‌ها که حسین پارسایی آن را بین 100 تا 200 میلیون تومان اعلام می‌کند، اختصاص اعتبار ویژه معاونت هنری به تولیدات تئاتر تهران و اقدام در طرح تفکیک انجمن از مرکز هنرهای نمایشی از جمله برنامه‌هایی است که در حال حاضر"سرلوحه کار" انجمن قرار دارد.
حسین پارسایی می‌گوید:«سامان‌دهی و ارتقاء وضعیت حقوقی پرسنلی ذی‌نفع و شکل‌گیری صندوق‌های تعاونی و چند منظوره، پرداخت وام و همچنین تسریع در انعقاد قرارداد با تولید کنندگان تئاتر در سال 1383 مهمترین کار انجمن بوده است. به طوری که برای اولین بار اغلب قراردادها قبل از تمرین و یا بلافاصله پس از اجرا منعقد شده‌اند، به جز دو ماهه اخیر که به علت عدم تخصیص اعتبار تئاتر این کار با تاخیر انجام شده است.»
آن چه در این میان توجه را جلب می‌کند، بدهی‌های انجمن نمایش از سال 1378 تا 1382 است که با حمایت مرکز هنرهای نمایشی و وزارت پرداخت شده‌اند.
البته نمی‌توان نادیده گرفت که عمده فعالیت‌های یاد شده با شتاب فراوان و طی ماه‌های آغازین سال 1384 انجام و یا بهتر بگویم اعلام شده‌اند.
پارسایی با یادآوری فعالیت مجدد بخش نشر و به خصوص مجله نمایش می‌گوید:«در حوزه نشر با تغییراتی که در آن صورت گرفت، تا استقرار افراد جدید و طرح و ایده‌ای که دفتر پژوهش مرکز داشت، افت فعالیت دیده می‌شود، اما در حال حاضر شاهد نشر دوره جدید این مجله هستیم.»
در این میان استعفای فرهاد مهندس‌پور از هیئت رئیسه انجمن این سوال را پیش می‌آورد که تغییرات آینده چیست؟
حسین پارسایی، فرهاد مهندس‌پور را به دلیل پذیرفته نشدن استعفایش واجد قدرت پیشین و مسئول انجمن معرفی می‌کند و فرهاد مهندس‌پور خود را مستعفی و حسین پارسایی را مسئول پاسخگویی معرفی می‌کند.
دیگران نیز مسئولان انجمن را به عدم پاسخگویی، تصمیمات پشت درهای بسته و کاهش فعالیت انجمن‌ها متهم می‌کنند.
در هر حال مهمترین اتفاق برای جشن تولد بیست سالگی انجمن نمایش تفکیک انجمن از مرکز هنرهای نمایشی است که در صورت وقوع آن می‌توان چشم به سوی آینده داشت و برنامه‌های نیمه تمام و ایده‌های انجام نشده را پی‌گیری کرد.