نگاهی به حضور شهرستانی‌ها در بیست‌ونهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر
مهدی نصیری: جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به عنوان مهمترین رویداد تئاتر کشور محل گردهمایی بزرگ هر ساله هنرمندان شهرهای مختلف ایران است. هر چند بدون تعارف باید پذیرفت که قلب تئاتر ایران در تهران می‌تپد، اما جشنواره تئاتر فجر با سرلوحه قراردادن شعار "تئاتر برای همه" و به مشارکت دعوت کردن همه هنرمندان تئاتر کشور به دنبال این هدف است که برآیندی از توانایی و مشارکت کل جامعه تئاتر ایران را در بر بگیرد.
امسال، در بیست‌ونهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر مجموعاً حدود 110 نمایش از شهرهای مختلف ایران در نوزده سالن تئاترشهر تهران (متشکل از تالار وحدت، تالارهای مجموعه تئاترشهر، تماشاخانه سنگلج، تالار هنر، خانه نمایش، تئاتر مولوی، سالن‌های یک و دو تماشاخانه ایرانشهر، تالار فردوسی، تالار محراب، مجموعه آزادی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، تماشاخانه مهر و پارکینگ تالار وحدت) به صحنه خواهند رفت، اما سهم تهرانی‌ها در جشنواره چیزی نزدیک به چهار برابر شهرهای دیگر است! همین مسئله صرف‌نظر از همة بحث‌ها و برنامه‌ها نشان می‌دهد که وضعیت و سهم تئاتر شهرهای دیگر ایران تا چه اندازه تا رسیدن به ایده‌آل‌ها و نقاط مطلوب فاصله دارد!
البته باید اعتراف کرد که برگزاری همزمان جشنواره تئاتر فجر در چهار استان دیگر کشور تا اندازه‌ای مشارکت دیگر شهرها در جشنواره و دست کم سهم حضور گروه‌های غیر تهرانی در جشنواره را تا اندازه‌ای افزایش داده و این از راهکارهای مفید برون رفت تئاتر استان‌ها از محدودیت‌های موجود است. اما همچنان باید بر واقعیت صحه گذاشت! سهم همه استان‌های کشور (به جز تهران) از جشنواره تئاتر فجر و از میان 110 نمایش (به جز 15 نمایش خارجی) تنها 30 گروه نمایشی و 30 اجراست که 22 شهر و 18 استان مختلف به تهران می‌آیند تا آثارشان را در سالن‌های مختلف برای همکاران و هنرمندان دیگر شهرها و تماشاگران و هنرمندان تهرانی به نمایش بگذارند.
آثار مختلفی که از شهرهای دور و نزدیک به جشنواره تئاتر فجر می‌آیند، مجموعاً در شش بخش شرکت خواهند کرد و از میان همه این بخش‌ها، بخش برگزیدگان مناطق منحصراً مربوط به آثار شهرهای مختلف است و بیشترین حضور آثار شهرها و استان‌ها (به جز تهران) را با 12 نمایش شاهد خواهد بود.
بعد از بخش مناطق، آثار شهرستانی شرکت کننده در جشنواره در بخش‌های مرور تئاتر ایران در سال 1389 و جشنواره جشنواره‌ها هرکدام با هفت اثر، بخش مهمان و چشم‌انداز تئاتر ایران در سال 90، هرکدام با دو اثر و بخش تجربه‌های نو با یک نمایش میزبان هنرمندان شهرهای مختلف ایران خواهند بود.
این مطلب فرصتی اندک را فراهم می‌آورد تا به اختصار، حضور آثار مختلف شهرها و استان‌ها را در بخش‌های جشنواره مورد اشاره قرار داده و مرور کنیم:
برگزیدگان تئاتر مناطق
استان‌های مختلف کشورمان، هر سال و پیش از آغاز جشنواره آغازگران اصلی آن هستند. هر سال منتخبی از بهترین اجراهای نمایشی به جشنواره‌های استانی راه پیدا می‌کنند و برگزیدگان استانی هم به جشنواره‌های منطقه‌ای معرفی می‌شوند. امسال سمنان، سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری، بوشهر و زنجان میزبان پنج جشنواره منطقه‌ای بودند و در پایان برگزاری این پنج جشنواره، مجموعاً دوازده اثر از استان‌های مختلف به جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر معرفی شدند و در جدول برنامه قرار گرفتند: "دو به دل" نوشته جلیل امیری و به کارگردانی "نادر فلاح و جلیل امیری" یکی از 12 نمایشی است که از استان کرمان و در نخستین روز جشنواره در تالار محراب به صحنه می‌رود. در اولین روز جشنواره همچنین نمایش "تجربه‌های اخیر" نوشته امیررضا کوهستانی به کارگردانی مهدی سالاری از کرمانشاه که در جشنواره منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری توسط هیأت انتخاب برگزیده شده بود، در تالار بوستان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به اجرا در خواهد آمد.
"شام آخر، پرده آخر" امیررضا میر و کارگردانی مهدی تقی‌زاده بعد از انتخاب در جشنواره استانی سیستان و بلوچستان در جشنواره منطقه‌ای بوشهر هم انتخاب شد و در فهرست نمایش‌های بخش مناطق قرار گرفت تا در دومین روز جشنواره در تالار گلستان کانون پرورش فکری به صحنه برود. نمایش زاهدان البته دکور و صحنه تقریباً سنگینی هم دارد و با این وجود اجرای آن در تالار گلستان مناسب به نظر می‌رسد. در همین روز نمایش "یقه خرگوشی" نوشته و کارگردانی محمد قاسمی در تالار هنر اجرا می‌شود.
"آواز مترسک زمین‌های خشک انتظار" عنوان نمایشی است نوشته و کارگردانی علیرضا داوری از رودان که در جشنواره حضور دارد و در سومین روز جشنواره در تالار محراب به صحنه می‌رود.
امسال جشنواره منطقه‌ای بوشهر یک برگزیده دیگر را هم به جشنواره معرفی کرده است. نمایش "دخت دخش" نوشته بهزاد آقاجمالی به کارگردانی اصغر زیبایی‌نژاد از شیراز، یکی از آثار خوب غیر تهرانی‌ها است که تجربه موفقی از کارگردانی در سبک را به نمایش خواهد گذاشت. زیبایی‌نژاد، متن سنگین و کلاسیکی را دستمایه اجرا قرار داده اما تمام مناسبات ساختار متن را بر هم زده و ساختاری جدید را بر مبنای سبک اکسپرسیونیسم برای اجرایش انتخاب کرده است.
چهارمین روز جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر باز هم میزبان سه نمایش غیر تهرانی دیگر در بخش مناطق است. در این روز نمایش "سهتم کشی" نوشته و کار کوروش خزاعی اصل از کرج، "مکلت" نوشته آرمان طیران به کارگردانی قاسم لطفی از ارومیه و "سر نخ آخر" نوشته و کار سلمان فرخنده از یزد در سالن‌های محراب، مهر و تالار وحدت به صحنه خواهند رفت.
چهارشنبه در پنجمین روز جشنواره، نمایش "تفنگ میرزا بر دیوار است" نوشته محمد طلوعی به کارگردانی محمد اشکان‌فر از آبیک قزوین در همین بخش اجرا می‌شود و تنها دو نمایش دیگر در بخش برگزیدگان مناطق باقی می‌مانند که این دو هم در آخرین روز جشنواره اجرا می‌شوند. در روز پایانی، نخست "خیال بی‌‌خیال" نوشته فاطمه مکاری به کارگردانی صاحب آهنگر در تالار شماره یک تماشاخانه ایرانشهر اجرا می‌شود و پس از آن نمایش "خرمگس" نوشته صحرا رمضانیان و به کارگردانی محمدرضا درند و سعید زندی در تالار گلستان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به صحنه می‌روند.
تنوع و گونه‌گونی را به وضوح می‌توان در آثار بخش برگزیدگان مناطق جشنواره مشاهده کرد و در دوره‌های مختلف حتی برخی از این کارها از بهترین آثار جشنواره‌ها هم بوده‌اند. بنابراین اگرچه تالارهایی که آثار بخش مناطق در آنها به روی صحنه می‌روند را نمی‌توان در میان سالن‌های مرکزی تئاتر تهران فهرست کرد، اما باید اعتراف کرد که برخی از این آثار و شاید حتی اغلب آنها ارزش آن را دارند که ما را از تئاتر شهر دور کنند.
از میان جشنواره‌ها
10 نمایش در قالب برگزیدگان 10 جشنواره مهم سراسری تئاتر کشور به دبیرخانه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر معرفی شده‌اند و از این میان هفت اثر متعلق به هنرمندان غیر تهرانی هستند. همین مسئله به وضوح نشان می‌دهد که آثار شهرستانی در جشنواره‌ها و در رقابت با آثار نمایشی تهران موفق‌تر بوده‌اند. اما البته این ویژگی شاید ردپای آسیب بزرگ جشنواره‌زدگی تئاتر در استان‌ها را هم با خود به همراه داشته باشد؛ نمایش متفاوت "شیرین شکرخای تو خوش" نوشته و کار احسان رحیمی یکی از هفت نمایش غیر تهرانی در بخش تئاتر مناطق است. این نمایش که در سومین جشنواره سراسری تئاتر ایثار انتخاب شده گزاره‌گرایی در حوزه تئاتر دفاع مقدس و ایثار را تجربه کرده و از این منظر می‌توان رویکردهای تازه در حوزه تئاتر دفاع مقدس را در معرض بازخورد قرار دهد. نمایش احسان رحیمی از شاهین‌شهر به تهران آمده و در آخرین روز جشنواره در تماشاخانه مهر حوزه هنری اجرا می‌شود.
اما اولین نمایش غیر تهرانی که در بخش جشنواره جشنواره‌ها اجرا می‌شود، نمایش "مثل خوابی در سه شنبه پیش" است. این نمایش که توسط رضا گشتاسب نوشته و کارگردانی شده و از یاسوج به تهران آمده است، در ششمین روز جشنواره در خانه نمایش اجرا می‌شود. در همین روز "مال له کول" از مهاباد هم به کارگردانی امید خاکپور در تالار محراب به صحنه می‌رود و برگزیده جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهی با عنوان "بر ولادیمیر و استراگون چه گذشت" نوشته میثم حسن‌زاده و کارگردانی مشترک میثم حسن‌زاده و سیاوش طیب طاهر از تنکابن در تالار گلستان به اجرا گذاشته خواهد شد.
پنجمین برگزیده غیر تهرانی بخش جشنواره جشنواره‌ها نمایش "با من به جهنم بیا" نوشته و کار آرش منصوری از کرمانشاه است.
آخرین روز جشنواره فجر میزبان دو نمایش دیگر غیر تهرانی در بخش جشنواره جشنواره‌هاست. "بلاش آباد" نوشته و کار رضا جوشعار از بندرعباس در آخرین روز جشنواره در تالار هنر اجرا می‌شود و در همین روز برگزیده جشنواره تئاتر بسیج با عنوان "ترنج" از مشهد، در تالار محراب اجرا می‌شود. نمایش "ترنج" را عباس جانفدا نوشته و غلامرضا جهانپا کارگردانی کرده است.
تئاتر در سالی که گذشت
یکی از بخش‌های جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر که آن را به نمونه‌های بین‌المللی نزدیک می‌کند، بخش مرور سال گذشته است که نفس آن به انتخاب و اجرای بهترین آثار به اجرای عموم درآمده برمی‌گردد. امسال غیر تهرانی‌ها هم در این بخش فعال بوده‌اند و وجود هفت نمایش از هفت استان نشانه خوبی از بهبود وضعیت اجرای عمومی نمایش در استان‌هاست. گرچه حتی جای اجرای حداقل یک نمایش از هر استان در این بخش هم وجود دارد.
اولین نمایش بخش مرور در نخستین روز جشنواره و در تالار اصلی تئاتر مولوی اجرا می‌شود. این نمایش که عنوان آن "24" است، را علی دل‌پیشه نوشته و اسماعیل سعیدیان از شیراز آن را کارگردانی کرده و برای حضور در جشنواره به تهران آورده است.
در سومین روز، عباس کریمی از بجنورد نمایش "روز می‌گذرد" نوشته بهرام بیضایی را در تماشاخانه سنگلج اجرا می‌کند و "لوتا پسر خوبی است" نوشته فارس باقری به کارگردانی علیرضا ارجونی از زاهدان در تماشاخانه مهر به صحنه می‌رود.
در پنجمین روز جشنواره هم نمایشی از حوزه دفاع مقدس با عنوان "جاوید خاک" در تماشاخانه مهر اجرا می‌شود که مسلم سلیمانیان آن را نوشته و کارگردانی کرده و از شهرکرد به تهران آورده است.
در هفتمین روز جشنواره "شب اسرارآمیز په په" نوشته محمدرضا کوهستانی به کارگردانی احمد سلیمانی از قم در تالار هنر و "بدریه مادوری" به کارگردانی محمد عسگری از کرج در خانه نمایش اجرا می‌شوند. همچنین نمایش "کمدی استشمامات" نوشته امید طاهری که با کارگردانی میثم عبدی از خمین متفاضی حضور در بخش تجربه‌های نو جشنواره بود، در بخش مرور آثار 1389 به صحنه می‌روند.
دو مهمان غیرتهرانی
بخش مهمان از همین چند سال پیش به بخش‌های متعدد جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر اضافه شد و بلافاصله به بخشی مبدل شد که عموماً باتجربه‌ها و پیش‌کسوتان تئاتر در آن حضور پیدا می‌کنند و البته ظاهراً عمده آثار شرکت کننده در این بخش پیش‌تر با اجرای عمومی آثارشان مشخص شده‌اند.
امسال در بیست‌ونهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر غیر تهرانی‌ها دو اثر را هم در بخش مهمان به اجرا خواهند گذاشت. نخستین اجرای مهمان از لاهیجان به تهران می‌آید. عبدالحی شماسی جدیدترین نمایشنامه‌اش با عنوان "آفرینش از نوعی دیگر" را که روایت پینوکیوی امروزی را روایت می‌کند به لاهیجان برده و با هنرمندان گیلانی برای شرکت در بخش مهمان جشنواره آماده کرده است. شماسی با همکاری بهمن صادقی حسنی این نمایش را آماده اجرا کرده است.
دومین مهمان غیر تهرانی جشنواره از مشهد می‌آید. رضا صابری که این سال‌ها دوباره پر کار و فعال شده است امسال "لونه شغال" را نوشته و با گروه جوانش تمرین کرده و در پنجمین روز جشنواره تئاتر فجر در تالار شماره یک تماشاخانه ایرانشهر به اجرا می‌گذارد.
یک تجربه غیرتهرانی
بخش تجربه‌های نو بیست‌ونهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تنها یک مهمان غیر تهرانی دارد. نمایش "فروش یک روح سرکش" نوشته و کار ابراهیم پشت‌کوهی از بندرعباس تنها نماینده غیر تهرانی است که در ششمین روز جشنواره در کارگاه نمایش مجموعه تئاترشهر به صحنه می‌رود.
با این حساب 30 نمایش از استان‌ها و شهرهای مختلف ایران (به جز تهران) در شش بخش برگزیده مناطق، جشنواره جشنواره‌ها، مرور تئاتر 1389، تجربه‌های نو، چشم‌انداز تئاتر 1390 و مهمان در طول برگزاری بیست‌ونهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به صحنه خواهند رفت.