گفت‌وگو با ”حمیدرضا اردلان” دبیر سومین سمینار بین‌المللی نمایش‌های آیینی سنتی
ناهید منصوری: سومین سمینار بین‌المللی نمایش‌های آیینی سنتی در پانزدهمین دوره جشنواره نمایش‌های آیینی سنتی با دبیری "حمیدرضا اردلان" از تاریخ ۲۳ تیرماه به مدت ۳ روز در سالن کنفرانس مجموعه تئاترشهر برگزار می شود. حمیدرضا اردلان در گفت‌وگویی با سایت ایران تئاتر به تشریح اهداف و ضرورت‌های برگزاری این سمینار پرداخته است.
چرا تئاتر آیینی و سنتی اهمیت دارد؟
آیین و سنتی صرفا تئاتر نیست ما از نگاه متخصصان تئاتر جنبه‌های نمایشی آیین‌ها و سنت‌ها را "تئاتر آیینی و سنتی" می‌نامیم، بنابراین آیین و سنت به طور فراگیر و عام اهمیت دارد و از طریق آن تمام هنرهای آیینی مانند تئاتر، موسیقی، نقاشی، معماری و ... اهمیت پیدا می‌کنند. اما چرا سنت و آیین اهمیت دارد؟ زیرا آدمی در حیات خود مجزای از زمان، مدام غیرمتافیزیکی یا زمان post metaphysic نیست، ما در چنین زمانی بخشی از وجود خود را از گذشته می‌گیریم و بخش دیگر از آن را به آینده می‌سپاریم. واژه post در ترکیب post metaphysic اشاره به این معنی است. به عبارت دیگر آیین‌ها جوهره مقام انسان را به وی متذکر می‌شوند.
یک سمینار در حوزه آیین های ایرانی و تئاتر ایرانی چه مسئولیتی را به دوش دارد وبه طور ویژه سومین سمینار بین المللی نمایش‌های آیینی سنتی چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
جامعه هنری ما و هم چنین جامعه تئاتر ایران بسیار عملگراست. در آکادمی‌های ما هم مبنا تئوری‌های تئاتر مغرب زمین است و تئاتر یونان باستان به زبان ترجمه‌های انگلیسی و سپس فارسی به طور ژورنالیستی مطالعه می‌شود. این امر نایاب است که دانشگاهی ایرانی یک ورق نمایش اوریپید را به یونانی بخواند ... تمهید اینکه یک سمینار می‌تواند طرح مسئله کند یا دارایی‌های موجود را گزارش کند یا هیچ کاری نکند، سمینار را محض سمینار برگزار کند. هدف اصلی ما این است که طرح مسئله را تمرین کنیم و در بدترین حالت گزارشی خوب ارائه بدهیم.
چه مسائلی در این سه دوره سمینار طرح شده است؟
ما با رجوع به ریشه زبان، واژگانی را که در معانی و مفاهیم آیینی سنتی بر تئاتر و نمایش حمل می‌شوند مورد پرسش قرار داده‌ایم؛ هم چنین به میان رشته‌ای‌ها که تئاتر آیینی را به دیگر هنرها و دیگر علوم مرتبط می‌کند، پرداخته‌ایم. در طرح سوال اخیر به عنوان مثال فضا در تئاتر و معماری و در نحوه تلقی آیینی مورد بحث قرار گرفته است یا از ذات اشیاء در آیین و تبدیل آن به شیء تئاتری پرسش شده است. اگرچه برخی از مباحث به عنوان مثال مقالاتی که طبق فراخوان به دست ما رسیده تا حدودی از این مبنا دور است اما یک نکته اساسی در آنها حائز اهمیت است: شرح آیین‌های نواحی ایران، که ابتدا شناخته شوند و سپس در باطن آنها غور شود.
ملاک انتخاب سخنرانان خارجی چیست؟
ما سعی داشته‌‌ایم با جریان‌های متفکر جهان در حوزه نمایش‌های آیینی، مردم شناسی و آیین، زبانشناسی، آیین، نشانه‌شناسی و پژوهش‌های اتنوموزیکولوژی که مبتنی بر تئاترهای آیینی است و ... تماس داشته باشیم. حوزه‌های آیینی دیگر تمدن‌ها نیز ملاک دیگر بوده و سرانجام سعی کردهایم یک سخنران با ورودش به سمینار ما این پتانسیل را داشته باشد که فضای گفت‌وگوی بیرون از ایران را برای پژوهشگران ایرانی فراهم کند یا حداقل نمایش‌های آیینی ایران را در برنامه پژوهش‌های خود قرار دهد.
در سمینار امسال چه کسانی و با چه موضوعاتی حضور دارند؟
مفصل آن ر ا در جدول سمینار ملاحظه بفرمایید اما برخی از سخنرانان و موضوعات به این قرار است:
پروفسور کاکوپاردو از کشور ایتالیا با موضوع خاصیت تئاتری آیین در میان کالاشاهای هندوکوش، پروفسور جان بل از کشور امریکا با موضوع کانتاستوریا و آیین‌های مدرن، پروفسور کرتی تریویدی از کشور هند با موضوع پورناکالاشا آیین‌های جام فراوانی، دکتر حجت اسدیان با موضوع نسبت میان تئاتر و آیین با حالت حیرت و هیبت در تفکر postmetaphysic ، پروفسور دویونگ کیم از کشور کره با موضوع نمایش‌های ماسک در کره، دکتر قطب‌الدین صادقی با موضوع یک نمایش، دو چهره، سودابه فضائلی با موضوع اشکال و مراحل گوناگون در آیین سرسپاری نحله‌های باطنی جهان، پروفسور رقیه بهزادی با موضوع آواتار یا تجسد موجودات اساطیری در شرق و غرب، دکتر محمود عزیزی با موضوع تاثیر نمایش‌های آیینی و سنتی در شکل‌گیری تئاتر با هویت ملی و دکتر محمدحسین ناصربخت با موضوع تحول نمایش‌های شادی‌آور ایرانی در دوره قاجار.
همراه با این اساتید برجسته ما پژوهشگرانی از نواحی ایران به سمینار دعوت کردهایم که امید می‌رود اینها بذر تفکر و طرح مسئله در حوزه نمایش‌های آیینی در کل ایران را بپاشند، مانند علی عزیزی، امیر سهرابی، جهانشیر یاراحمدی، رامتین شهبازی، محمد هاشمی، میترا خواجه‌ئیان و اشرف سلطانی. موضوعات مقالات بیشتر کشف جنبه‌های آیینی نمایش‌های نواحی ایران است.
موضوع مقاله شما چیست؟
زمان post metaphysical در ذکر دروایش کرد.
اگر موضوعی باقی مانده است بفرمایید.
من مطالبی را که عرض کردم به سرانجام می‌رسانم:
شاید ریشه‌شناسی واژگان اصلی در حوزه نمایش‌های آئینی و سنتی و انکشاف معانی حقیقی از ریشه‌ها مهم‌ترین طرح مسئله این چند دوره سمینار بوده است که با تداوم مباحث آن و تفکر و تبادل یافته‌ها به مرور زمان جامعه تئاتر ایران ناگزیر شود در روش‌های نگاه به نمایش‌های آیینی سنتی تجدید نظر کند چرا که اساساً در دوره جدید، انسان آیینی یافت نمی‌شود تا نمایش آیینی تولید کند؛ اما می‌توان به آیین‌های مدرن فکر کرد و زمینه ایجاد حیات آیین جوامع بشری را از طریق تئاتر متفکر و آیینی مدرن فراهم آورد.