پژوهشکده و بنیاد نمایشهای آئینی و سنتی تاسیس شود
تردید نکنید که نمایش های آئینی و سنتی پشتوانه واقعی و تکیه گاه تئاتر امروز ما هستند و بدون توجه جدی و شناختمند به آن‌ها امکان برنامه‌ریزی و مهندسی تئاتر میسر نیست.
برگزاری جشنواره نمایشهای آئینی و سنتی که به صورت دوسالانه به توسط مرکز هنرهای نمایشی کشور برگزار می‌شود، اگرچه حرکتی جریان‌ساز و موثر است؛ اما کافی نیست و می‌طلبد تا متولیان امور نگاه ویژه‌تری به این گونه نمایشی در سطوح مختلف اعم از برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری، پژوهش و اجرا داشته باشند.
کارشناسان و صاحب نظران بر این باورند توجه به تئاتر آئینی و سنتی و تقویت و گسترش آن باعث ارتقای روحیه همگرایی و دوستی در کشور می‌شود. همدلی و همگرایی هنرمندان و اهالی رسانه برای رسیدن به میراث مشترک که ریشه در قرن‌ها و سده‌ها دارد با طراحی‌های فرهنگی و هنری و تعاملات گسترده و تبادل تجارب، دیدگاه‌ها و همکاری‌ها امکان‌پذیر است و قطعاً با برگزاری چنین جشنواره‌ای و هم‌اندیشی اهالی فرهنگ و هنر می‌توان به این اهداف رسید.
محمدحسین ناصربخت، نویسنده و کارگردان تئاتر مدیری که سابقه دبیری جشنواره آئینی و سنتی را هم در کارنامه‌اش دارد معتقد است جشنواره نمایشهای آیینی سنتی، در دوره پس از انقلاب، یکی از جاهایی بوده که گروه‌های نمایش آیینی توانستند تلاش‌هایشان را به عرصه ظهور برسانند.
وی با اشاره به اینکه داشتن یک پژوهشکده و یک تماشاخانه دائمی اجرا برای نمایشهای سنتی یک آرمان است، اضافه می‌کند: جشنواره در نبود تماشاخانه و بنیادی برای نمایشهای سنتی، سعی کرده وظایف آن دو را انجام دهد؛ هرچند که این کار ایده‌آل نیست، اما حداقل این مناسبت باعث شده برخی از این گروه‌ها امید داشته باشند که هر سال یا هر دو سال، توجهی به آنها می‌شود.
ناصربخت اجرای عمومی در طول سال نمایشهای آیینی را آرمان برگزارکنندگان جشنواره برشمرد و توضیح داد: باید به سمتی برویم که نمایش‌ها فقط به زمان برگزاری جشنواره محدود نشود و در تمام طول سال هم اجرا شود؛ هرچند که این اتفاق در سال‌های اخیر افتاد و به آثار بخش صحنه‌ای اجرای عمومی داده شد.
وی بر وجود سالنی ویژه نمایشهای آیینی سنتی تاکید می‌کند و می‌افزاید: «ما باید سالن ویژه نمایشهای آیینی سنتی داشته باشیم که معماری آن هم با این قبیل نمایش‌ها بخواند تا فرصتی برای گروه‌ها به وجود آید و اینها بتوانند برای اجرای عموم تولید مستمر داشته باشند.»
دبیر سابق جشنواره نمایشهای آیینی سنتی، نقش جشنواره در جلوگیری از فراموش شدن برخی نمایشهای ایرانی را موثر می‌خواند و اظهار کرد: «جشنواره نمایشهای آیینی سنتی به طور نسبی و در نبود بنیاد و پژوهشکده مربوطه، کارهایی را انجام داده و به خصوص در مورد برخی اشکال مثل تعزیه مثمرثمر بوده؛ اما در مورد برخی اشکال هم مثل نمایشهای شادی‌آور کمتر توانسته تاثیرگذار باشد، زیرا شرایط طبیعی حضور آن نمایش‌ها فراهم نبوده است.»
وی با بیان اینکه جشنواره نمایشهای آیینی سنتی به تنهایی نمی‌تواند در حفظ نمایشهای ایرانی تاثیرگذار باشد، خاطرنشان کند: «باید حتما بنیاد نمایشهای آیین سنتی و پژوهشکده آن تشکیل شود و همواره گروه‌های نمایشی که در این زمینه فعال هستند، این امکان را داشته باشند تا کارهایشان را عرضه کنند.»
رحمت امینی، نویسنده و کارگردان تئاتر معتقد است نمایشهای آیینی و سنتی باید مستحکم‌ترین جایگاه را بین انواع نمایشی در کشور داشته باشد؛ چراکه شیوه‌های اجرا همراه با مضامین، کاملا برآمده از فرهنگ، سنت و آیین‌های خودمان است و زادبوم این نوع نمایش‌ها در همین کشور است.
وی با بیان اینکه ورود تئاتر غربی از دامنه نفوذ نمایشهای کهن ایرانی کاسته است خاطرنشان می‌کند: «با کمی توجه می‌توانیم بهره‌های زیادی از نوع نمایشی آیینی و سنتی ببریم ولی غافلیم؛ البته بخشی از رفع این تغافل و زنده کردن این نمایش‌ها توسط جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی انجام می‌شود و برگزاری چنین جشنواره‌ای این فرصت را فراهم می‌آورد تا یادمان نرود دارای پیشینه قابل توجه نمایش ایرانی بوده و هستیم.»
امینی ابراز امیدواری می‌کند در کنار جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی، جریان عمومی این نوع نمایش نیز حفظ شود و می‌افزاید: «مرکز هنرهای نمایشی در حوزه نمایش آیینی و سنتی تلاش‌هایی کرده و مثلا تالار سنگلج قرار است جایگاهی برای نوع تفکر نمایش ایرانی باشد که خوب است؛ ولی به نظرم کم است و این نوع نمایش جای آن را دارد که در محیط‌های شهری و فرهنگسراها نیز اجرا شود.»
این مدرس تئاتر پیشنهاد می‌دهد: «جشنواره نمایشهای آیین و سنتی از معدود جشنواره‌هایی است که باید در طول سال به معنای درست کلمه فعال باشد؛ یعنی دبیرخانه داشته باشد، نه فقط برای دریافت و ثبت متون، بلکه دبیرخانه‌ای که مدام با گروه‌های آیینی سنتی در تماس باشد، به آنها سر بزند و در جریان مشکلاتشان قرار بگیرد تا زمانی‌که جشنواره برگزار شود و در این حالت است که یک جشنواره عالی خواهیم داشت که از دل آن تعدادی کار در می‌آید که در طول سال اجرا می‌شود و بخش عمده‌ای از نیاز مخاطبان را پر می‌کند.»
امینی همچنین خواستار فعالیت یک دبیر در چندین دوره از جشنواره شد
عادل بزدوده، نویسنده و کارگردان تئاتر یکی از محاسن جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی را در این میداند که دست‌اندرکاران متوجه می‌شوند در اقلیم‌های مختلف چه سنت‌ها و آیین‌هایی وجود دارد و این آیین‌ها در جشنواره به مردم معرفی می‌شوند.
وی خواستار اختصاص جایگاه و پایگاه اساسی برای انواع نمایش‌ها می‌شود و می‌گوید: «باید در طول سال این نوع نمایش‌ها در سراسر ایران و نه فقط در تهران به اجرا دربیاید؛ در حالی که متاسفانه هنوز چنین برنامه‌هایی فقط در مرکز اتفاق می‌افتد و به نظر من باید هرازگاهی جشنواره‌ها به یکی از شهرستان‌ها داده شود و شهرهای بیشتری در طول سال درگیر شوند.»
بزدوده همچنین با اشاره به زحمتی که گروه‌ها برای آماده‌سازی نمایش‌ها متحمل می‌شوند، اظهار می‌دارد: «باید این گروه‌ها با برنامه‌ریزی دقیقی در طول سال در سالن‌هایی که مورد نظرشان است، در شهرستان‌های مختلف به اجرای مستمر و یک ساله بپردازند تا هم به لحاظ درآمدزایی برای گروه خوب باشد و هم این فرهنگ و سنت که تبدیل به یک نمایش دیداری شده، جای خود را باز کند.»
این نویسنده و کارگردان تئاتر با تاکید بر نقش جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی در جلوگیری از فراموش شدن برخی آیین‌های کهن ایرانی، تصریح می‌کند: «کسی نمی‌تواند منکر اثر مثبت جشنواره نمایش آیینی و سنتی باشد؛ اما مهم این است که بعد از جشنواره چه اتفاقی می‌افتد و با تمام شدن جشنواره، بعد از آن چه می‌شود و گروه‌ها چه می‌کنند؟ فقط دو اجرا در جشنواره یا بیست و سی اجرا برای نمایش‌ها کافی نیست و به عبارتی هم هدر دادن بیت‌المال است و هم اینکه گروه در طول سال علاف می‌ماند.»
رهام مخدومی از کارگردانان تئاتر بر این باور است جشنواره نمایشهای آئینی سنتی پس از جشنواره تئاتر فجر، جزء معتبرترین جشنواره‌ها محسوب می‌شود.
وی می‌افزاید: «جشنواره نمایشهای آئینی سنتی پس از جشنواره تئاتر فجر، جزء معتبرترین جشنواره‌ها محسوب می‌شود زیرا با رویکرد کاملاً تخصصی به این سبک نمایشی می‌پردازد و آثار کسانی را که سال‌ها به این شیوه کار کرده‌اند را معرفی می‌کند.»
وی در ادامه به لزوم آموزش این شیوه نمایشی در فضاهای آکادمیک و دانشگاهی اشاره می‌کند و خاطرنشان می‌کند: «امروزه به دلیل ناآگاهی برخی از هنرجویان و هنرمندان، نمایشهای آئینی سنتی و تخت حوضی با تئاتر آزاد اشتباه گرفته می‌شود؛ در صورتی که تئاتر آزاد بیشتر جنبه سرگرمی دارد و حتی ممکن است پیام و مفهومی را از نظر اجرایی برای مخاطب به همراه نداشته باشد.»
مخدومی می‌گوید: «نمایشهای آئینی سنتی پشتوانه، تاریخچه و متدولوژی دارد و قصد دارد در اجرای خود پیام و مفهومی را در زمینه‌های مختلف از جمله فرهنگی و اقتصادی به مخاطب منتقل کند. همچنین گاه با زبان طنز، حرف‌های فلسفی مهمی را با تماشاگران در میان می‌گذارد.»
رسول نجفیان، نویسنده و کارگردان تئاتر عقیده دارد جشنواره آیینی و سنتی باید به گونه‌ای برگزار شود که مخاطب آن از اقصا نقاط دنیا متوجه شوند این نمایش‌ها پر از المان‌های ایرانی است و مانند شناسه هر فرد در انگشت شست که مختص خودش است، باید هویت داشته باشد.
وی می‌افزاید: «ما به تئاتری آیینی و سنتی می‌گوییم که ریشه در خاستگاه فرهنگ عزیز ایرانی داشته باشد و خوشبختانه آنقدر این ریشه غنی و قوی است که در برابر فرهنگ اروپایی، گویی فردی هزاران ساله را در کنار یک جوانه قرار داده‌ایم.»
نجفیان تاکید می‌کند: «نمایشهای جشنواره آیینی و سنتی باید با آگاهی و بامعرفت، عطر و رنگ هویت ایرانی را داشته باشد و تقلیدی نباشد؛ زیرا من برخی نمایشهای آیینی و سنتی را می‌بینم که به شدت تحت تاثیر مدرن‌ترین نمایشهای خارجی است؛ در حالی که باید توجه کرد نباید رنگ ایرانی تا به این حد گم شود.»
وی به نگاه صاحب‌نظران غربی درخصوص نمایش ایرانی اشاره می کند و یادآور می شود: «وقتی پیتر بروک به ایران آمد، از دیدن تعزیه و تئاتر روحوضی شگفت زده شد و گفت من فاصله‌گذاری را در این تئاتر دیدم؛ اما متاسفانه اکنون نمایش‌هایی دیده می‌شود که گویی هیچ اطلاعی از نمایشهای آیینی و سنتی خودمان ندارند.»
این نویسنده و کارگردان تئاتر برگزاری جشنواره نمایشهای آیینی سنتی را در پرهیز از فراموش شدن گونه‌های نمایشی ایرانی موثر میداند و تاکید می‌کند: «این جشنواره باید برای مخاطبان خود این نمایش‌ها را احیا کند؛ ضمن آنکه باید رنگ و بوی ایرانی داشته باشد تا بتواند این معرفت را به مخاطب بدهد که فرهنگ ما چقدر غنی و باارزش است. در واقع این جشنواره‌ها باید باشد و این نمایش‌ها باید در عزا و عروسی و سور و سوگ برگزار شود تا جوانان ما نسبت به آن معرفت پیدا کنند.»