گزارشی از نشست نقد و برسی کتاب ”این سه تسخیر ناپذیر” به کوشش و ویرایش ”روزبه حسینی”

به گزارش سایت ایران تئاتر، در این نشست که جمعی از خبرنگاران و علاقه‌مندان تئاتر در آن حضور داشتند، مسعود دلخواه، استاد دانشگاه در ابتدا به ارائه تعریف و تاریخچه مختصری از تئاتر ابزورد پرداخت. وی در این خصوص گفت ترجمه واژه ابزورد به فارسی خیلی سخت است، چون معادل‌سازی برایش ساده نیست. از چند دهه پیش از انقلاب این واژه به تئاتر پوچی و پوچ‌گرایی که کاملن اشتباه است، ترجمه شده است. همچنین بعد از انقلاب این واژه به تئاتر عبث‌نما و معناباخته و بی‌معنی ترجمه شده که بازهم گویای مطلب نیست و نمی‌تواند این سوءتفاهم را از جریان پیشتاز تئاتر اروپای نیمه دوم قرن بیستم بردارد. ابزورد از اروپا آغاز و بعد به آمریکا و روسیه نیز سرایت کرد.
دلخواه در ادامه اشاره کرد که در زبان‌شناسی نوین امروز این اصل کاملن پذیرفته شده که برخی از واژه‌ها جهانی هستند و دیگر لزومی ندارد برای آن‌ها در هر زبانی معادل سازی شود. مثلن تراژدی و کمدی که در تمام دنیا به همین صورت و با کمی تلفظ متفاوت بیان می‌شوند. چنان‌چه در خارج از ایران تعزیه و روحوضی به همین عنوان مطرح شده‌اند. به همین خاطر است که باید ابزورد را به همین شکل در زبان فارسی بیان کرد، چون پوچ‌گرایی به این واژه ارتباط نخواهد نداشت مگر اینکه آن را با نهیلیسم نزدیک‌تر بدانیم.
این استاد دانشگاه در ادامه به تاریخچه ابزورد پرداخت که از زمان یونان باستان و در آثار آریستوفان و اوریپید چنین نگره‌ای بوده است؛ در آثار آریستوفان وجه طنز و کمدی ابزورد و در آثار اوریپید وجه تراژدی و یاس و ناامیدی ابزورد لحاظ شده است.
در این نشست که به همت انجمن نویسندگان و منتقدان خانه تئاتر برگزار می‌‌شد، بنابر نظر دلخواه، بعد از جنگ جهانی دوم در اروپا، نویسنده‌ها خیلی قوی‌تر این احساس ابزورد را داشتند و از این طریق از قوانین حاکم بر جهان که منجر به جنگ جهانی شده بود، انتقاد کردند. در آمریکا آلبی نیز به شرایط نظام سرمایه‌داری و نظام بورژوازی پرداخت و به همین خاطر متونی مانند رویای آمریکایی، چه کسی از ویرجینیا وولف می‌ترسد، و ... را نوشت. پینتر هم در انگلیس به شرایط ابزورد پرداخت.
این کارگردان و بازیگر در ادامه بر این نکته تاکید کرد که ابزورد ژانر نیست و حتا می‌توان گفت که ضد ژانر است. به این خاطر که هر نویسنده به سبک و شیوه خودش نوشته اما بنیان فکری و نگاهشان به این جهان نزدیک به هم است. ابزورد به اشتباه به معنی تئاتر بی‌معنی، تئاتر پوچ و بی‌محتواست، این تعریف درست نیست چراکه اگر نویسندگان در مقابل بی‌معنایی جهان برخاسته‌اند، به خاطر این است که می‌خواستند به آن معنی دهند و تلاش کنند از بی‌ارتباطی و بیگانگی انسان در این کره معنایی بسازند و بیشتر آثار هم جنبه اعتراضی و انتقادی دارد. مثلن بکت با جنبه یونیورسال و جهانی به کلیت اگزیستانسی که وجود دارد، اعتراض می‌کند. برخی دیگر نیز در جغرافیای خود مثل آمریکا چنین انتقادی را وارد بر شرایط می‌دانند.
روزبه حسینی نیز در این نشست در ابتدا به غلط بودن واژه‌هایی پرداخت که در برابر واژه ابزورد معادل سازی شده‌اند.
وی در ادامه به فعالیت‌های ژورنالیستی خود در دهه 70 شمسی پرداخت که در اواخر این دهه نشریه پرونده تئاتر را با همکاری جمعی از هم نسلان خود منتشر می‌کرده است. بعد اشاره و یادی از فرهاد آئیش کرد که در بین نویسندگان ایرانی گرایش بیشتری به تئاتر ابزورد از طریق تالیف و اقتباس نشان داده است. مطالب کتاب این سه تسخیرناپذیر نیز در ابتدا قرار بوده که به شکل پرونده‌های جداگانه‌ای در نشریه پرونده تئاتر منتشر شود که پس از توقیف این نشریه آن‌ها را پس از ویرایش در یک کتاب به انتشارات نمایش ارائه می‌کند. ابتدا توسط رحمت امینی برای انتشار پذیرفته می‌شود اما پس از جابه‌جایی مدیر وقت انتشارات، باز این کتاب از گرودنه چاپ حذف می‌شود تا اینکه از طریق قطب‌الدین صادقی برای انتشار در نشر قطره انتخاب و چنین امری پس از 7 سال تاخیر ممکن می‌شود.
دلخواه درباره کتاب و سه نویسنده بزرگی که در کتاب به آن‌ها پرداخته شده است گفت: «این افراد بزرگ و بی‌بدیل هستند و پرداختن به هریک از آن‌ها نیاز به بیش از یک کتاب دارد.»
او همچنین از زیبایی عنوان کتاب یاد کرد و به شوخی اشاره کرد که می‌توان این عنوان را برای دیگر نویسندگان بزرگ ابزورد که در این کتاب به آن‌ها پرداخته نشده است، در مجموعه‌های دیگر نیز به کار گرفت.
اما در ادامه بر این نکته نیز اشاره کرد که برخی از مطلب ژورنالیستی است و برای کتاب چندان قابلتی ندارد اما در این کتاب اکثر ترجمه‌ها به خوبی ارائه شده است. البته در این ویرایش روزبه حسینی با اشکالات عدیده مواجه شده است. مثلن هر مترجم از واژگان خودش استفاده کرده و این یکدستی ترجمه¬ها در یک کتاب را از بین برده است. چراکه واژگان کلیدی برای مجموعه تعریف نشده و همین خود باعث ناهمگونی ترجمه‌ها شده است.
دلخواه تصریح کرد: «انتظار داشتم برخی از مطالب ترجمه به روز باشد و ما را در جریان آخرین مراحل خلق آثار هنری این نویسندگان یا مطالب مربوط به آنان بگذارد. چنانچه آلبی در سال 2009 یک نمایشنامه در ادامه "داستان باغ وحش" نوشته که به زندگی جری پیش از رفتن به باغ می‌پردازد.
روزبه حسینی هم در ادامه به این نکته اشاره کرد که پس از گرفتن مجوز ناشر و نویسنده حق جابه جا کردن حتا یک سطر را ندارند و برای همین پس از آن نمی‌توانسته در به روز شدن مجموعه‌اش کاری بکند و از سوی دیگر تنها هدف‌اش چاپ این آثار بوده تا تلاش این نویسندگان و مترجمان را به گونه‌ای جبران کند.
دلخواه همچنین از نداشتن منابع در پایان برخی مطالب ایراد گرفت و آن را الزامی دانست. همچنین از معرفی نشدن ‌ام. اچ. آبرامز در ابتدای مطلب‌اش گلایه کرد چراکه او نویسنده معروفی است اما در ایران هنوز به چهره قابل اعتنایی تبدیل نشده است و این معرفی اولیه چنین امکانی را برای مخاطبان این مطلب فراهم می‌کرد. روزبه حسینی نیز ضمن پذیرفتن این ایرادات برای غلبه بر آن‌ها اشاره کرد که در چاپ‌های بعدی حتمن در جهت رفع و رجوع این نواقص تلاش خود را خواهد کرد. در عین حال خود را موظف دانست که بنابر خواسته منصور براهیمی این کتاب را به سمت پژوهش‌های داخلی نسل امروز رهنمون کند تا به تدریج شاهد ابراز عقیده در سطح کلان نسبت به اتفاقات ناب جهانی در ایران باشیم.
دلخواه در ادامه اشاره کرد که یکی از مشکلات کتاب‌های پژوهشی ما این است که نویسنده ایرانی مجموعه‌ای از مقالات ترجمه را به نام تالیف در یک کتاب گنجانده است. او همچنین از رسم‌الخط روزبه حسینی اشکال گرفت که چندان هم منطقی نمی‌نماید.
روزبه حسینی نیز این رسم‌الخط را مربوط به شورایی که در سال 71 به پیشنهاد مجله آدینه صورت گرفته است، دانست که در عین حال خودش هم با برخی از این رسم‌الخط‌ها موافق و با برخی نیز مخالف است و الان آن را در این مجموعه ارائه کرده تا بازتاب آن را ببیند.
در پایان رامتین شهبازی اشاره کرد که نشست بعدی به بررسی کتاب "تماشاخانه تهران" نوسته ناصر حبیبیان و محیا آقاحسینی در شهریورماه اختصاص دارد و همچنین به زودی از سوی انجمن نویسندگان و منتقدان خانه تئاتر نشست‌های فیلم تئاترهای ایرانی و خارجی نیز برگزار خواهد شد.