گزارشی درباره نمایش”دفتر یادداشت“نوشته ژان کلود‌کار‌یر به کارگردانی کتایون فیض‌مرندی

زهرا شایان‌فر:
نمایش”دفتر یادداشت“نوشته ژان کلودکاریر و کارگردانی کتایون فیض‌مرندی در تالار سایه تئاترشهر روی صحنه قرار دارد. در روزهای نخست اجرا ملاقاتی با کارگردان ترتیب دادیم و به تماشای اثرش نشستیم و با همه مشکلاتی که در آن نخستین روزها گریبانگیر یک نمایش است با صبر بسیار سوالاتمان را پاسخ گفت.
کتایون فیض‌مرندی، استاد دانشگاه، کارگردان و طراح صحنه که دو کارگردانی سابق او”دریاچه قو“و”بغض وحشی“ را دیده‌ایم اینک ”دفتر یادداشت“ نوشته ژان کلودکاریر را روی صحنه برده است.
فیض‌مرندی بیشتر در جهان طراحان صحنه فعالیت دارد و از اعضاء گروه تئاتر آفتاب است که پیش از این اجرا،”پله نهم” به کارگردانی شهیدی را روی صحنه داشته است.
این نمایشنامه نخستین تجربه نمایش از متن ژان کلود‌کاریر در ایران است که ناهید نصیری، از دانشجویان طراحی صحنه فیض‌مرندی، اقدام به تجربه آن کرده است.
فیض‌مرندی درباره انتخاب متن و روند ترجمه می‌گوید:«ناهید نصیری برای پایان‌نامه طراحی صحنه خود این اثر ژان کلودکاریر را انتخاب کرد و با تسلطی که بر زبان فرانسه داشت به ترجمه این اثر پرداخت.»
وی ادامه می‌دهد:«با توجه به مضمون این نمایشنامه و نزدیکی خاص با شرایط و حال و هوای جامعه ما و برخی از مشکلات امروزه در جامعه آن را برای اجرا پسندیدم. در سینما و گزارش‌های رسانه‌ها و مطبوعات به این مشکلات پرداخته شده است اما به عقیده من جای آن در بخش نمایش خالی بود. پرداخت خوب نمایشنامه و بضاعت گروه‌ ما می‌توانست در کنار هم تاثیر خوبی بر جای بگذارد.»
مرندی با اشاره به سفرهای کاریر به ایران و تسلط او به زبان فارسی ادامه می‌دهد:«حسن این نمایشنامه این بود که مترجم و نویسنده هر دو در دسترس بودند و می‌توانستند خیلی از نکات تاریک متن را روشن کنند.»
وی تاکید می‌کند:«گروه ما سعی می‌کند در انتخاب نمایشنامه موضوعات اجتماعی را مد نظر قرار داده و اغلب نمایشنامه نویسان ایرانی و خارجی را برمی‌گزیند که بتواند کاملاً مستقیم آراء و نظراتشان را دریافت کند.»
وی عقیده دارد فعالیت به تدریج کاری پژوهشی، علمی و تئاتری را تولید خواهد کرد که پایه فعالیت‌های آینده گروه آفتاب خواهد شد.
”دفتر یادداشت” با صحنه پردازی کتایون فیض‌مرندی و استفاده از ساخت و سازی واقع‌گرایانه و رنگ آمیزی پرکنتراست سفید و مشکی آغاز می‌شود.
در آپارتمان مردی موقر و میانه سال، صبح یک روز باز مانده است و دختری ناشناس که در جستجوی آپارتمان مردی دیگر است، وارد آن می‌شود.
دختر در جستجوی سرپناه و خسته از جستجوی طولانی، قصد ماندن دارد و مرد که باید برای انجام کار به سرعت از منزل خارج شود نمی‌تواند او را بیرون کند.
این نمایش در هفت تابلو تنظیم شده است و سیر تغییر یک مرد از روزمرگی به سوی عشق را تصویر کرده است.
مرد شیفته زنی می‌شود که کودک‌وار زندگی کرده و به سرپناهی امن نیاز دارد. در پایان نمایش این مرد است که تمام نشانه‌های زندگی گذشته را دور می‌ریزد و منزلش را ترک می‌کند تا شاید با دور شدن از زن او را به دست آورد.
در تابلوی اول آپارتمان مرد با دیوارهای سیاه و خطوط واضح سفید و تابلوهایی سیاه و سفید مشخص شده است. به تدریج در مسیر نمایش با چرخش بعضی از اشیاء قطعات رنگی مملو از نارنجی به صحنه اضافه می‌شوند.
از مرندی درباره نقش‌های نمایش‌اش می‌پرسیم و پاسخ می‌دهد:« من تحول ژان ژاک را بیشتر دوست دارم اما سوزان برایم دلنشین‌تر است.»
نقش‌ها
ژان ژاک با بازی علی سرابی و سوزان با بازی هنگامه قاضیانی بر صحنه حضور دارند.
هنگامه قاضیانی درباره نقش خود می‌گوید:” سوزان زنی است سراسر سادگی و کودکی. او با نیروی کامل زندگی وارد می‌شود. آنچه بر او گذشته است او را بر تقدیر آگاه ساخته و واجد قدرت تغییر محیط پیرامون خویش کرده است. سوزان در یک مفهوم کلی طبق دیالوگ خودش که می‌گوید:«بستگی به نگاهی دارد که به من می‌شود‌ معرفی شده و آن چه در او می‌یابیم تعریف اوست.»
علی سرابی درباره نقش خود می‌گوید:« مشخصه بارز ژان ژاک نظم، وسواس و تکرار بی هیجان زندگی است. ژان ژاک در مواجه با یک زن متفاوت و تغییراتی که بوسیله او در آن نظم یکنواخت ایجاد می‌شود، تغییر می‌کند. با همه مشکلاتی که در مسیر اجرای گروه پیش آمده است، امیدوارم آنچه بر صحنه می‌گذرد مورد توجه قرار گیرد.»
کتایون فیض مرندی درباره نقش می‌افزاید:« یک بخش از توجه من به شخصیت سوزان به دلیل زن بودن است. عقیده دارم که زن یا مادر زمین همواره باعث تحول و باروری می‌شود. در این متن نیز زن نمایش هیچ سابقه مشخصی ندارد. فقط یک زن است. شما نمی‌توانید بگویید چه ویژگی‌ای دارد.»
مرندی ادامه می‌دهد:«همان‌طورکه در دیالوگ خودش گفته می‌شود، یک زن که می‌تواند هر زنی تعبیر شود، بستگی به این دارد که چه کسی و با چه نگاهی به او نظر می‌اندازد و چه کسی با او چه ارتباطی برقرار می‌کند و اگر با آن پاکی با او برخورد شود پاک پاک است.»
این کارگردان در توضیح گفته خود می‌افزاید:«سوزان در دیالوگی می‌گوید. من امشب بکر و دست نخورده‌ام ” به عقیده من اگر همه آدمها به پاکی او اعتقاد پیدا کنند و اجازه دست اندازی به حریم به او را به خود ندهند او همان مادر زمینی است که زندگی می‌آفریند.»
فیض مرندی با اشاره به بعضی از کمبودهای اجرایی در تالار سایه می‌گوید:« قبول دارم که لحظه تعویض تابلوها تا حدی طولانی شده است و ما مرتب سعی داریم با تمهیداتی این زمان را هر چه ممکن است کوتاه‌ترکنیم ولی محل قرار گرفتن اتاق فرمان و ارتفاع دکور باعث شده است که نیمه راست صحنه در دید قرار نداشته باشد. ما در اتاق فرمان اغلب اتفاقات را حدس می‌زنیم.»
مرندی با اشاره به انتخاب رنگ در صحنه نمایش‌اش می‌گوید:«انتخاب من بعد از سفید و سیاه، آبی و نارنجی بوده‌اند. آبی سرد در کنار نارنجی گرم، با مفهوم زندگی، در پایان نمایش موج می‌زند. حتی با استفاده از نورهای سرخ و آبی که از پنجره به داخل می‌تابد تغییر ژان ژاک را به نمایش می‌گذاریم. روزهای او با ورود سوزان رنگی می‌شوند. »
در پایان باید یادآوری کرد که دفتر یادداشت کتایون فیض مرندی علی صفری طراح نور، هومن دهلوی آهنگساز و طراح گریم سارا اسکندری و ناهید نصیری طراح لباس هستند.
مرندی را نیما دهقان، میثم امیر اصلانی، حسن آزادی، ماریا حاجیها، سپهر گودرزی، مریم شهیدی، علیرضا بیرقی، هوپند لشکری نژاد، گلناز ساعدی و سیامک زمردی مطلق یاری داده‌اند.