هم اکنون تعدادی از گروه هایی که در زمینه تئاتر مذهبی کار می کنند، تخصص چندانی در زمینه تئاتر ندارند و به همین خاطر نمایش هایی که به صحنه می برند، بیشتر شبیه هیات های عزاداری می شود.

پیش از این نمایش "شعله در زمهریر" در تالار اندیشه حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و تالار وحدت نیز به صحنه رفته بود. علیرضا مهران، روزبه اختری، ابوالفضل حاج علیخانی، حسین شفیعی، بهرام افشاری، مجید خضری در این نمایش به عنوان بازیگر حضور دارند.
گفت و گوی سایت ایران تئاتر را با "محمدرضا مداحیان" می خوانید.
***
این هفتمین سالی است که نمایش "شعله در زمهریر" به صحنه می رود. به شکل طبیعی نگاه شما در این سال ها باید با تغییر و تحولات بسیاری همراه شده باشد، نتیجه این تغییر نگاه را بیشتر باید در متن جست و جو کرد یا اینکه در قالب های اجرایی این تفاوت مشاهده می شود؟
طبیعی است که نگاه ما در این سال ها با تغییراتی مواجه شده که نتیجه آن در تمامی ابعاد نمایشی تاثیر گذار است، با این وجود شالوده اصلی کار همانی است که در این سال ها اجرا شده و ما تنها تلاش کردیم تا به لحاظ ساختار نمایشی،کار را تقویت کنیم.
نزدیک 15 اجرا را پشت سر گذاشته اید، از این تغییرات رضایت دارید؟ یعنی گمانتان بر این است که این به بهبود روند اجرا انجامیده است.
فکر می کنم هم اکنون ریتم کار بهتر شده است، ضمن آنکه درام در نمایش اهمیت بیشتری پیدا کرده است. در نهایت تلاش کرده ایم تا کار را با جذابیت بیشتری و به شکل بی عیب و نقص تری از سال های گذشته ارایه دهیم که در نهایت قضاوت آن با تماشاگران است که در این خصوص نظر دهند.  
اجرا در تالار اصلی هم ویژگی های خاص خود را به نمایش تحمیل می کند، از شکل طراحی صحنه گرفته تا جزییات دیگر. این مساله چقدر در این تغییرات موثر بوده است؟
به هر حال سالن هایی چون وحدت و همچنین تالار اصلی تئاتر شهر، نسبت به سالن های دیگر قابلیت های اجرایی بهتری دارند و این در هر اجرایی تاثیرگذار است. طبیعی است که سالنی که امکانات لازم را در اختیار گروه قرار دهد، این امکان را به او می دهد تا درام به شکل بهتری به اجرا درآید و گروه بتواند اجرایی حرفه ای تر از نمایش خود را ارایه دهد. گروه ما نیز از این شرایط مستثنا نبوده است.اگرچه در این میان باز هم "تالار وحدت" با وجود آنکه سالنی مخصوص موسیقی است،اما امکانات فنی و تجهیزات مدرن تری را در اختیار گروه ها قرار می دهد، به خصوص اینکه اکثر سالن های تئاتر کنونی،کیفیت و امکانات لازم را ندارند.
 به نظر می رسد که این نمایش در اجرای اخیر خود بیشتر به سمت تصویری شدن پیش رفته است.چرا؟ یعنی این میزان استفاده از المان های تصویری که به اجرا کمک کرده و به قول شما به جذابیت های کار به خصوص جذابیت های بصری افزوده است، به متن لطمه ای وارد نکرده است؟
به هیچ وجه. نمایشنامه این قابلیت را داشته و خودش چنین امکانی را در اختیار ما قرار داده است، ضمن آنکه خود سالن، فضا و ظرفیت های موجود در آن به ما کمک کرده تا اجرا را به این سمت و سو هدایت کنیم. به هر حال گروهی که هم اکنون "شعله در زمهریر" را به اجرا درآورده است، سال هاست که مشغول انجام کار است و آهسته آهسته عوامل و اجزای خود را کنار خود جمع کرده تا هم اکنون که تبدیل به یک گروه شده است، بنابراین با همفکری همدیگر ایده هایی به کار اضافه می شود که به بهتر شدن آن خواهد انجامید. افرادی که در این نمایش حضور دارند، هر کدام به شناخت خوبی از فضا رسیده اند و بنابراین کاری که ارایه می دهند،کاملا به صورت حساب شده است.
اما بیشتر تغییرات به طراحی صحنه باز می گردد و همچنین المان های تصویری.
اگرچه یکی از اهداف این شکل کار، ایجاد جذابیت برای مخاطب است، اما این تنها هدف ما نبوده و به همین خاطر است که استفاده از تصویر در این کار تنها کارکردی شعاری ندارد و به شکل واقعی مخاطب را با کار همراه می کند.
و این البته با کارکرد دیگری نیز همراه بوده و آن دادن شکلی مدرن و امروزی تر به کار بوده است.
به هر حال بخش مهمی از این نمایش در "برزخ" می گذرد و همین دست ما را برای استفاده از این مساله بازتر کرده است. ضمن اینکه می خواستیم این را به تماشاگر القا کنیم که برزخی که من به تصویر کشیده ام ممکن است با برزخی که او در تصور خود دارد، تفاوت داشته باشد.اما به هر شکل کار به نحوی ارایه شده که ارزش نگاه کردن را دارد. ضمن اینکه ما نمی خواستیم تنها یک تئاتر مذهبی کار کنیم، تلاش ما این بود که علی رغم اینکه کار در ژانر مذهبی است، اما اطلاعاتی فرادینی و تاریخی در آن ارایه می شود. من این را در گفت و گویی دیگر هم مطرح کرده ام. ما روایتی را نقل می‌کنیم که همه شنیده‌اند، ولی از تابلوها و قاب‌هایی استفاده می‌کنیم که پیش از این استفاده نشده و برای تماشاگر نسل امروز تعلیق به وجود می‌آورد. همچنین در تصویرسازی‌ها از ذهنیت خود تماشاگر استفاده می‌کنیم تا با ذهنیت و تخیل، داستان را ادامه دهد.
به نظر می رسد که بخش زیادی از مخاطبان کار به هر حال برای دیدن یک نمایش مذهبی به سالن می آیند و بنابراین شاید چنین انتظاری از کار نداشته باشند.
شاید این طور باشد. ممکن است عده ای تصور کنند که از آنجا که کار یک تئاتر مذهبی است، باید در آن چند منبر بروند و از ابتدا تا انتهای آن گریه کنند، اما فراموش نکنید که این نمایش در تمام این سال ها در سالن های حرفه ای تئاتر به صحنه رفته و بخشی از کسانی که به دیدن این نمایش می آیند، مخاطبان حرفه ای تئاتر – منظورم کسانی است که تئاتر را می شناسند و یا لااقل برخوردی حساب شده با آن دارند- هستند. ضمن اینکه نمی توان این مساله را نادیده گرفت که هنر یک مساله سلیقه ای است و هر کاری با هر سطح کیفیتی که ارایه می شود، با بازخوردهای متفاوتی همراه می شود. به هر حال من از برخورد و همچنین استقبال مخاطبان رضایت دارم و برخلاف آنچه بسیاری از دوستان اظهار می کنند ما به هیچ وجه مخاطبان نمایش را به صورت اتوبوسی و توسط ارگان های دولتی به این نمایش نمی آوریم و اگر استقبالی از کار شده، به عوامل دیگری بستگی داشته است.
با تغییراتی که در متن رخ داده ،اصلا چه نیازی به اجرای دوباره این نمایش بود؟ نمی شد متن دیگری را جایگزین کرد؟
اجرای هر کار جدیدی به هزینه و انرژی و امکانات بسیار احتیاج دارد و در این میان بازتولید یک نمایش،  امکانات کمتری را طلب می کند. اگرچه این نیز به یک پیش شرط نیاز دارد و آن اینکه هر سال کارجدید به شکلی بهتر ارایه شود. اتفاقی که گمان من بر این است که درباره این نمایش رخ داده است. ضمن اینکه ما در تئاتر مذهبی با کمبود شدید نمایش نامه های مناسب روبه رو هستیم و بنابراین ناگزیر هستیم که از پتانسیل های موجود استفاده کنیم.در این میان خوشبختانه ما با نمایش نامه نویس جدید و خلاقی صحبت کرده ایم که ممکن است در کنار "رسول نقوی" که نویسنده ارزشمندی است، به ما کمک کند و این اتفاق بسیار خوبی برای گروه "تراب" است.
یعنی دیگر این نمایش در سال های بعد بازتولید نخواهد شد؟
به شکل قطعی این آخرین باری است که ما این نمایش را به صحنه برده ایم.
آقای مداحیان به نظر می رسد که در حال حاضر گروه هایی که در تئاتر مذهبی فعالیت دارند، چندان دغدغه تئاتر ندارند و همین باعث شده که اصولا نگاه به این ژانر با مشکلاتی همراه شود. این در حالی است که به هر حال تئاتر مذهبی از گذشته های دور یکی از مهم ترین ژانرهای نمایشی در کشور ما بوده و از آن گذشته این ژانر از بطن آیین‌های نمایشی بیرون آمده است. اما این گونه تئاتری خواه ناخواه به دلایلی نیاز دارد و موفقیت آن متکی به اتصال منطقی و مناسب تماشاگر با مضمون نمایش، پرهیز از کلیشه‌سازی و نگاهی مسلط به رویکردهای هنر و دین در عرصه هنرهای نمایشی است. به عنوان کسی که سال هاست در ژانر تئاتر مذهبی فعالیت می کنید، گمانتان این است که تئاتر مذهبی در ایران تا چه اندازه توانسته به این موفقیت ها دست پیدا کند؟
[:sotitr1:]هم اکنون تعدادی از گروه هایی که در زمینه تئاتر مذهبی کار می کنند، تخصص چندانی در زمینه تئاتر ندارند و به همین خاطر نمایش هایی که به صحنه می برند، بیشتر شبیه هیات های عزاداری می شود. عده ای دیگر نیز هستند که اگرچه تخصصشان تئاتر است، اما گاهی به دلایلی مثل مناسبت ها و ... در این زمینه فعالیت می کنند و خواه ناخواه آن چنان که باید کار آنان به دل نمی نشیند و در این میان گروه های اندکی هستند که هم تخصص کافی داشته باشند و هم تعهد لازم که مختص این کار است. به همین خاطر است که تئاترهای موفق در این ژانر اندک است. البته این مشکل را تنها نباید مربوط به گروه ها دانست، چون نمایش نامه و اصولا توجه به این ژانر هم اندک است.
چطور می شود این مرز باریک میان تئاتر مذهبی و مثلا هیات های عزاداری و تعزیه را از بین برد؟
ابزار درست، فضای درست را به وجود می آورد. خودم فکر می کنم که ما به خوبی توانسته ایم از این خطر عبور کنیم و این بیشتر به خاطر گروهی است که این نمایش را به اجرا درمی آورند. ما هیچ وقت به سمت هیات های عزاداری کشیده نمی شویم، چون تخصص افرادی که در گروه ما مشغول فعالیت هستند، تئاتر است و از آن طرف به هیچ عنوان شعار نمی دهند و همواره بر اساس باورهایشان فعالیت می کنند. شاید افرادی که در این گروه مشغول فعالیت هستند، ممکن است که چهره هایی شناخته شده نباشند، اما همین جوان بودن و تخصص آنها سبب می شود تا قدرت ریسک بالایی داشته و جسارت کافی در برخورد با مقوله تئاتر را داشته باشند. آنان البته در کنار تخصص، تعهد قلبی هم به مقوله تئاتر مذهبی دارند و به همین خاطر است که ما با چنین مشکلی روبه رو نیستیم.
با این وجود شما همچنان اصرار به فعالیت در ژانر تئاتر مذهبی دارید، مثلا "کلید" که سال گذشته اجرا شد، هم در این دسته بندی قرار می گرفت.
آن پروژه که در تالار اندیشه حوزه هنری به اجرا درآمد، پروژه ای بسیار سخت و سنگین بود، اما نمی توان آن را تنها یک نمایش مذهبی صرف دانست، چرا که در خود دغدغه اجتماعی داشت، دغدغه ای که خیلی ها سیاسی تعبیرش کردند. به هر حال گروه ما در صورتی که با متن مناسبی روبه رو شود، از آن استقبال می کند. نمی دانم چرا این اتفاق رخ می دهد و من به شکل ناخواسته ای تمام تئاترهایی که کار می کنم در این ژانر قرار می گیرد، شاید بخشی از آن به گرایش قلبی ام باز گردد. ضمن اینکه فکر می کنم استمرار در یک ژانر می تواند منجر به فعالیت های بهتر در آن ژانر می شود. حالا این ژانر هر چه که باشد از تئاتر دفاع مقدس گرفته تا نمایش های اجتماعی و یا حتی تئاتر فرم.فعلا تمایلی ندارم که در حوزه های دیگر فعالیت داشته باشم. شاید تنها به خاطر همین عشق و علاقه ای که به این ژانر دارم، باعث می شود که تمام سختی ها را تحمل کنم و حرف و حدیث هایی را که در این حوزه برایم به وجود آورده اند را تحمل کنم. به هر حال من در حد و اندازه خود تلاش می کنم تا نگاهی جدیدتر را به تئاتر مذهبی وارد کنم.
خب همان طور که خودتان اشاره کردید،اجرای این تئاتر در تالار اصلی تئاتر شهر حاشیه ها و اعتراضاتی را به همراه داشت،چه اصراری به این ماجرا داشتید؟
شاید خارج از تصور باشد، اما من واقعا اصراری به اجرا در این سالن نداشتم، تنها می خواستم تا نمایش خود را اجرا کنم در چه سالنی و با چه شرایطی دیگر در اولویت های بعدی برایم بود.  نمی دانم گمان خودم بر این است که قضا و قدر الهی کار ما را به این سمت و سو سوق داد. من باز هم تاکید می کنم که بلیت های ما مجانی نیست و اگر استقبالی می شود باید در خود کار جست و جو کرد، نه در مسایل حاشیه ای.