گفت و گو با ”کوروش زارعی کارگردان نمایش ”بانوی بی‌نشان”
اگر نمایشی مورد استقبال تماشاگر قرار می‌گیرد ما به عنوان تئاتری باید از این موضوع خرسند باشیم. حالا به قول دوستان؛ چه با اتوبوس چه بی‌اتوبوس. مهم این است که گروهی دارد تلاش می‌کند تا مخاطبان جدیدی به تئاتر اضافه کند و این به نفع تئاتر ایران است.
محمدمهدی بهمنی: نمایش "بانوی بی‌نشان"نوشته سیدحسین فدایی حسین است که به کارگردانی کوروش زارعی از ۱ تا ۱۰ اردیبهشت ماه در سالن شهید آوینی مجتمع فرهنگی هنری نور استان قم روی صحنه است.
کوروش زارعی این اثر را بعد از 14 سال دوباره روی صحنه آورده است. گفت و گو با او را درباره این اجرا و مخاطب در تئاترهای مذهبی می خوانید:
***
ظاهرا این پانزدهمین سال اجرای بانوی بی‌نشان است. آیا اجرای امسال همان اجرای 15 سال قبل است یا تغییراتی در آن داده‌اید؟
نمایش «بانوی بی‌نشان» اولین نمایش جدی مذهبی بود که 14 سال پیش توسط گروه تئاتر آئین تولید شد و به روی صحنه رفت. گروه ما چندین سال تلاش کرد تا این نمایش را تولید کند و به صحنه ببرد، اما شرایطش جور نمی‌شد و هر سال به دلایلی روند تولید متوقف می‌شد و به سال دیگر موکول می‌شد. تا اینکه سرانجام در سال 1378 توانستیم نمایش «بانوی بی‌نشان» را روی صحنه ببریم. اکنون بعد از 14 سال همچنان این نمایش روی صحنه است و تماشاگران خود را دارد و تا مادامی که نمایش «بانوی بی‌نشان» مخاطب دارد، پرونده‌اش باز است و همچنان به اجراهای خود ادامه می‌دهد. متاسفانه در ایران، با وجود اینکه برای تولید بعضی از نمایش‌ها هزینه‌های گزاف و سنگینی می‌شود، پس از چند اجرای اولیه پرونده آن بسته می‌شود و گروه اجرایی برای همیشه قید اجرای مجدد آن را می‌زند. در صورتی که آن نمایش در اجراهای نخستین خود شاید تعداد اندکی تماشاگر جذب کند و این اجراهای اولیه تازه آغاز ماجرای اجرای یک نمایش باشد. آغازی که پایانش را باید مخاطب رقم بزند نه متولی تئاتر. وظیفه متولی تئاتر و گروه اجرایی این است که برای هر چه بیشتر اجرا شدن نمایش و دیده شدن آن تلاش کند و نمایش تا زمانی که تماشاگر دارد باید اجرا شود. در تمام دنیا و کشورهای توسعه یافته نمایشی که تولید می‌شود به این سادگی پرونده‌اش بسته نمی‌شود و سال‌های سال شاید 50 سال و اگر اغراق نکنم 100 سال روی صحنه است. دو سال پیش گروهی در برادوی آمریکا نود و نهمین (99) سال اجرایش را جشن گرفت. قطعا نمایش بانوی بی‌نشان سال 1391 با نمایش بانوی بی‌نشان 1387 یا با هر کدام از اجراهای سال‌های گذشته متفاوت است و دستخوش تغییراتی شده است. این تغییرات هم در متن اتفاق افتاده، هم در اجرا، اما در کلیت اثر تغییر فاحشی رخ نداده است و شالوده، پایه اصلی و بنیان نمایش همان است که بود. ما در تجربه اجرای این سال‌های نمایش به قواعد و فرمول‌هایی در ارتباط با جذب و ارتباط با مخاطب دست پیدا کردیم که جزو قواعد کارمان شده و جواب داده است. به طور واضح و مشخص تجربه چنین اجراهایی باعث می‌شود تا اثر در طول مسیر رشد کند و با قوت بیشتر نسبت به قبل اجرا شود.
استقبال در این چند شب اجرا چطور بوده است؟ آیا استقبال از تئاتر مذهبی در دیگر استان‌ها هم وجود دارد؟
به لطف خدا از اولین شب اجرا تا امشب که ششمین اجرا را پشت سر می‌گذاریم، استقبال از نمایش بانوی بی‌نشان بی‌نظیر بوده به طوری که به دلیل گنجایش کم سالن نمی‌توانیم پذیرای خیل عظیم مخاطبان باشیم و جز عرض شرمندگی و عذر تقصیر چیز دیگری نداریم. خوشبختانه گروه این استقبال گرم و خوب تماشاگران را در استان‌های دیگر کشور هم تجربه کرده است. شده است در استانی، 1500 تا 2000 نفر در یک شب تماشاگر داشته‌ایم. در بعضی از استان‌ها به دلیل نبود سالن با ظرفیت بالا، نمایش را در یک سالن ورزشی طراحی کرده‌ایم و در سالن ورزشی نمایش مان را اجرا کرده‌ایم.
آیا استقبال معمول مردم از تئاترهایی با مضمون مذهبی و اطمینان شما از استقبال عمومی باعث نشده کیفیت کار تنزل پیدا کند؟
ببینید، قبل از اینکه پاسخ شما را بدهم به نکته‌ای اشاره می‌کنم؛ متاسفانه بعضی از دوستان همکار ما در بعضی از مصاحبه‌هایشان مسائلی را مطرح می‌کنند که اصلا درست نیست و از صحت امر ساقط است. بعضی از دوستان تئاتری معتقدند که استقبال بی‌نظیر از این نوع نمایش‌ها با آوردن تماشاگر با اتوبوس صورت می‌گیرد وگرنه نمایش مذهبی مخاطب ندارد. چند روز پیش مصاحبه همکار عزیزم آقای محمدرضا مداحیان کارگردان نمایش «شعله در زمهریر» را خواندم که از این اظهار نظرها گله‌مند بود. به قول ایشان در شهر بزرگ تهران که همه جای آن مشمول طرح ترافیک است، اصلا آوردن این همه تماشاگر با اتوبوس امکان‌پذیر است. حرفی نیست واقعا اگر این گروه این توانایی را دارد که چنین حرکت فرهنگی انجام بدهد، عالی است. اما سوال اینجاست که چرا دیگر اجراهایی که در تئاتر شهر روی صحنه است، بعضی شب‌ها در همین سالن اصلی خالی از تماشاگر می‌ماند؟ چرا دیگر گروه‌های اجرایی نمی‌توانند با اتوبوس تماشاگر بیاورند و سالن اجرایشان را پر کنند.
[:sotitr1:]به نظر من این حرف‌ها درست نیست. اگر نمایشی مورد استقبال تماشاگر قرار می‌گیرد ما به عنوان تئاتری باید از این موضوع خرسند باشیم. حالا به قول دوستان؛ چه با اتوبوس چه بی‌اتوبوس. مهم این است که گروهی دارد تلاش می‌کند تا مخاطبان جدیدی به تئاتر اضافه کند و این به نفع تئاتر ایران است. اما درباره سوال شما! باید عرض کنم که خیر، به نظر من هر چه از تعداد اجراها و سال‌های اجرا می‌گذرد و یک گروه ثابت سال‌ها با هم کار می‌کنند بر قوام و قدرت اجرا افزوده می‌شود و گروه سعی می‌کند در سال‌های بعد، اجرا روند تکاملی به خود بگیرد و اجراهای موفق‌تری داشته باشد.
مخاطب تئاتر مذهبی چه تفاوتی با مخاطب حرفه‌ای تئاتر دارد و شما چنین تفاوتی را مثبت ارزیابی می‌کنید یا منفی؟
بزرگترین حسن و مهم‌ترین ویژگی مخاطبان تئاترهای مذهبی این است که، تئاتر هر ساله در این ایام و یا در ایام محرم و صفر مخاطبان جدیدی به خود می‌بیند و این نوید را می‌دهد که هر سال به تعداد تماشاگران تئاتر افزوده می‌شود. نمایش‌های مذهبی می‌تواند در جریان مخاطب‌سازی کمک شایانی به تئاتر بکند. رسالت تئاتر تنها این نیست، که نمایش فقط و فقط برای تماشاگر فرهیخته و روشنفکر اجرا بشود و عموم مردم جامعه جایشان در سالن‌های تئاتر نباشد و حق دیدن تئاتر را نداشته باشند. در کشورهای توسعه یافته این عموم مردم جامعه اند که از تئاترها دیدن می‌کنند و تماشاگر پر پا قرص تئاتر هستند. اگر قرار است تئاتر رسالت فرهنگی خود را در جامعه به انجام برساند و سطح فرهنگی مردم و جامعه را ارتقا دهد آثار نمایشی باید برای عموم مردم اجرا شود و هنرمند تئاتر وظیفه دارد که مخاطب را در اثر خود لحاظ کند و به تفکر آحاد مردم جامعه احترام بگذارد و نگوید که من کارم را کرده ام حالا تماشاگر می‌خواهد بفهمد یا نفهمد. به نظر بنده این توهین به شعور و تفکر آحاد جامعه است و این از شأن هنرمند به دور است.
آیا بازیگران گروه، توقع شما را برای اجرای یک تئاتر خوب برآورده می‌کنند؟
صد در صد، چرا که بچه‌های گروه من همگیشان از تحصیلکرده‌های تئاتر می‌باشند و جزء بهترین‌های تئاتر ایران هستند. تجربه‌ای نزدیک به دو دهه کار نمایشی را پشت سر می‌گذارند و تعدادی از آنان جزء هنرمندان خوب سینما و تلویزیون کشورند. تجربه ده‌ها جشنواره بین‌المللی داخلی و خارجی را دارند و جایزه‌های فراوانی در جشنواره‌های تئاتری دریافت کرده‌اند.
شما در کارهای سینمایی و تلویزیونی بیشتر در قالب کارهای مذهبی دیده می‌شوید. این به‌خاطر علاقه شخصی‌تان است یا کارگردانان عادت کرده‌اند شما را در چنین نقش‌ها و آثاری ببینند؟
متاسفانه این مرض مسریِ سینما و تلویزیون این مملکت است که هر بازیگری در یک کار یا یک نقش، خوب دیده شود باید در همان ژانر در سینما و تلویزیون کار کند، جرأت ریسک‌پذیری تهیه‌کنندگان و کارگردانان، در سینما و تلویزیون ما بسیار پایین است. به هر حال حضور در کارهای بزرگ و ماندگار تاریخی آرزوی هر بازیگری است اما اینطور نیست که بنده فقط به کارهای تاریخی علاقه‌مند باشم، نه! دوست دارم در کارهای اجتماعی، امروزی و حتی کار طنز اصولی و درست بازی کنم و توانایی‌هایم را بروز دهم.
حرف آخر...
باید تشکر فراوان و ویژه‌ای از برادر ارجمندم جناب آقای وحید فرجی ریاست محترم حوزه هنری استان قم داشته باشم که باعث و بانی روشن ماندن چراغ تئاتر در قم است و چند سالی است که حضور ایشان در حوزه هنری باعث رونق تئاتر حرفه‌ای در استان قم شده است.