گزارشی از اولین”کارگاه نمایش کودک” در تالار مولوی
نمایش”تو دهمین من هستی”آخرین کار مشهدی‌عباس در مقام کارگردان و نویسنده این روزها در تالار مولوی دانشگاه تهران اجرا می‌شود. این نمایش در واقع سر آغازی است برای شکل گیری مرکزی به نام”کارگاه نمایش کودک” که چندی است به سرپرستی امیر مشهدی‌عباس و به پیشنهاد مهدی مکاری مدیریت تالار مولوی در این محل تشکیل شده است.
احمدرضا حجارزاده:
تئاتر کودک و نوجوان در این سرزمین، سال‌هاست که مهجور مانده و با تمام تلاش‌هایی که از جانب دست‌اندرکاران این گونه نمایش انجام شده، هنوز نتوانسته است به جایگاه مناسب خود دست یابد. شاید مهم‌ترین دلیل آن بی‌توجهی مسئولان به این بخش و فقیر بودن آن باشد اما گویا مساله تئاتر کودک و نوجوان در کشور ما جدی‌تر از این حرف‌هاست که بتوان مشکل آن را با روی صحنه بردن چند نمایش دست چندم کودک و نوجوان در سال حل کرد. اما جای بسی امیدواری است که هنوز هستند کسانی که برای نیازمندان این نوع از نمایش دل بسوزانند و با جدیت و پشتکاری در خور آن را زنده نگه دارند. هر چند همین مشتاقان و فعالان محدود، دیگر رمقی برایشان نمانده است و به سختی به راه خویش ادامه می‌دهند. یکی از موثرترین آنها امیر مشهدی‌عباس هنرمند جوانی است که برخلاف این جوانی، در عرصه نمایش کودک و نوجوان بس حرفهای و کار کشته است و تاکنون آثارش از جشنواره‌های مختلف جوایز بسیاری دریافت کرده و با استقبال فراوان روبه‌رو شده. تخصص او در نویسندگی، کارگردانی و طراحی نمایش‌های کودک و نوجوان خلاصه می‌شود و از سال 1372 به صورت حرفهای مشغول فعالیت در این زمینه است. نمایش”تو دهمین من هستی”آخرین کار مشهدی‌عباس در مقام کارگردان و نویسنده این روزها در تالار مولوی دانشگاه تهران اجرا می‌شود. این نمایش در واقع سر آغازی است برای شکل گیری مرکزی به نام”کارگاه نمایش کودک” که چندی است به سرپرستی امیر مشهدی‌عباس و به پیشنهاد مهدی مکاری مدیریت تالار مولوی در این محل تشکیل شده است. هدف از ایجاد این کارگاه از سوی سرپرست آن، متمرکز کردن گروه‌های مجرب تئاتر برای کودکان و نوجوانان عنوان می‌شود. وی که از وضعیت فعلی تئاتر کودک بسیار گله‌مند است، عقیده دارد:«تئاتر کودک و نوجوان در حال حاضر حرکت رو به زوال را در پیش گرفته و الان چندین سال است که این وضعیت افتضاح به وجود آمده است. متاسفانه هر کسی می‌آید و باری به هر جهت کاری انجام می‌دهد و می‌رود. به همین دلیل هیچ اتفاق خاص و مفیدی نیفتاده و این موضوع همین طور رو به تکرار است. ما می‌خواستیم ببینیم اگر توانش را داریم، گروه‌ها را متمرکز کرده و یک سری اجراهای خوب برایشان در نظر بگیریم. این کار بدون حتی یک ریال حمایت مالی و پشتوانه‌ای انجام می‌شود. یعنی از خود نمایش درمی‌آوریم و خرج خودش می‌کنیم و به همین دلیل، این کار برایمان خیلی سخت است.»
مشهدی‌عباس که تاکنون حدود 15 نمایش کودک و نوجوان را روی صحنه برده و بیست نمایشنامه را هم برای اجرا نوشته و در مواردی هم بازی در تلویزیون و تئاتر را تجربه کرده است، درباره آخرین اثری که روی صحنه برده و تاکنون 10 روز از اجراهای آن گذشته، می‌گوید:«دلیل اجرای این نمایش صرفاً این نیست که من سرپرست کارگاهم و دستی در راه‌اندازی آن داشته‌ام. در واقع یک سری گروه‌ها برای کار آمدند، که الان در نوبت هستند و گفتند ما نمی‌دانیم استقبال چگونه است و چقدر جواب می‌دهد. من هم گفتم پس بگذارید اول من نمایش خودم را به اجرا ببرم که هر بلایی قرار است، سر نمایش من بیاید. طبق آمار هم، الان چندین گروه برای ماه‌های دی، بهمن و اسفند آفیش شده‌اند و مشغول آماده کردن نمایش‌هایشان هستند که بازبینی دوم را انجام دهند... استقبال از این نمایش، خب تا حالا بد نبوده. ما هشت اجرا داشتیم که به صورت رزروی انجام می‌شوند. بازخورد اجراها خیلی خوب بوده. حتی از سطح توقع ما بیشتر هم بوده. یعنی ما فکر نمی‌کردیم این قدر استقبال شود. مدارس، ارگان‌ها، مهدکودک‌ها و نهادها اگر کاری خوب باشد استقبال می‌کنند. نمی‌گویم کار من خوب است اما امروزه مدارس می‌توانند به سادگی فرق بین کار خوب و بد را متوجه شوند. این جا به گروه‌های حرفهای و آماتور تعلق دارد؛ فقط کافی است که کارشان در حد عالی کیفیت داشته باشد که ما بتوانیم به آن سالن بدهیم.»
در این نمایش احسان مجیدی و الهام مشتاقی ایفای نقش می‌کنند. کار به صورت زنده و عروسکی اجرا می‌شود. یعنی یک بازیگر و یک عروسک‌گردان و صداپیشه در این نمایش حضور دارند. شاعرِ کار آزاده فرهنگیان و آهنگساز آن دکتر حمید عسگری است. در این نمایش که برای گروه سنتی الف(خردسال و کودک) طراحی شده، خانم ایمانخوانی طراحی صحنه و لباس را عهده‌دار بوده است.
شرایط ایده‌آل
مشهدی‌عباس مدعی است پس از مرکز تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان(واقع در پارک لاله) و تالار هنر، بهترین سرویس دهی و شرایط را برای کار و اجرای گروه‌ها، آنها فراهم می‌کنند. یعنی آنها سومین سالنی هستند که می‌توانند این امکانات را در اختیار علاقه‌مندان بگذارند. او می‌گوید:«ما یک سری شرایط ایده‌آل برای گروه‌ها فراهم کرده‌ایم. مثلاً برای ساخت دکور، کارگاه دکورمان را در اختیارشان گذاشته‌ایم و بسیاری از وسایل و امکانات دیگر را از لحاظ آرشیو لباس نیز می‌توانیم نامه‌ای صادر کنی که بروند از تمام آرشیو لباس‌های موجود در تهران استفاده کنند یا اگر بخواهند برایشان پوستر و بروشور می‌زنیم و هزینه‌اش را در انتهای کار از آنها کم می‌کنیم. خودمان هم یک تبلیغات فصلی به صورت رایگان انجام می‌دهیم. یک سری کاتالوگ‌های بزرگ رایگان برایشان می‌زنیم. از نظر صحنه و گنجایش سالن هم، تالار مولوی سالن خوبی است. ما می‌توانیم حداقل صدوسی تا صدوهفتاد تماشاگر داشته باشیم. ضمن این که از گروه‌های فعال در این کارگاه، به هیچ عنوان مالیاتی کم نمی‌شود. یکی از مشکلاتی که گروه‌ها در سالن‌های آزاد دارند همین کسر مالیات برای اجرای نمایش‌هایشان است. ولی ما هیچ مالیاتی کم نمی‌کنیم. ما هر امکاناتی را در اختیار گروه‌ها می‌گذاریم که بیایند کار خوب بکنند. ما هیچ متنی را در کارگاهمان رد نمی‌کنیم، حتی اگر آن شخص تا به حال کار کودک نکرده باشد. یعنی اگر احتیاج باشد به آنها مشاوره متن می‌دهیم که سطح کارشان را بالا بیاورند. “
کارگاه‌ها‌ی نمایش کودک سه بخش دارد. بخش نخست که هم اکنون فعال است، اجرای نمایش‌هاست که صبح‌ها انجام می‌شود. البته قرار است به زودی در کنار صندلی‌هایی که برای مدارس در نظر گرفته شده، صندلی‌هایی هم برای مخاطبان عام اضافه شود. بخش دیگر این کارگاه‌ها، به برگزاری فستیوال‌ها، جشنواره‌ها و مسابقاتی اختصاص دارد که برای تئاتر کودک و نوجوان طراحی شده‌اند. مشهدی عباس خاطر نشان می‌کند این بخش تنها در صورت دریافت کمک هزینه می‌تواند راه‌اندازی شود و در سال سه مورد فستیوال، جشنواره، کارناوال و برنامه‌هایی از این دست اجرا خواهد شد. هدف از این بخش، رقابت سالم برای کیفیت بهتر و ارائه نمایش‌های مناسب‌تر است و حتی تصمیماتی هم مبنی بر تشکیل ”شورای نویسندگی تئاتر کودک و نوجوان” و ”شورای کارگاه تجربی تئاتر کودک و نوجوان” در دل همین کارگاه اتخاذ شده است. و در نهایت بخش سوم، مربوط به آموزش تئاتر به کودکان و نوجوانان است که مشهدی عباس از آن تحت عنوان یک ”مدرسه آکادمی کوچک” یاد می‌کند و بناست با استفاده از اساتید مجرب در این مقوله، دوره‌های آموزشی برای علاقه‌مندان به تئاتر کودک و نوجوان برگزار شود. درباره بخش سوم کارگاه‌ها مشهدی عباس اضافه می‌کند: ”یکی از معضلات ما در این رشته، دانشجویانی هستند که لیسانس تئاترشان را می‌گیرند و می‌گویند حالا برویم یک تئاتر کار کنیم و برای شروع می‌خواهند با کار کودک تجربه کنند. با اینکه همه کسانی که تئاتر کار کرده‌اند، می‌دانند کار کودک به قدری سخت است که حتی بزرگسالان حرفهای تئاتر نمی‌توانند به سادگی وارد این مقوله شوند. ما برای معلمان و مدرسان کودک و نوجوان، آموزشهای صحیح تئاتر می‌گذاریم که چگونه می‌توانند از تئاتر به عنوان نمایش خلاق برای بهتر ارائه کردن آموزش به مخاطب استفاده کنند.”
سعی داریم مین را خنثی کنیم
مهم‌ترین شکایت و شاید بیشتر درد دل مشهدی عباس از مشکلاتی است که گریبانگیری آنها در تأسیس کارگاه نمایش کودک و ادامه این راه پر فراز و نشیب شده است: ”این کارگاه در واقع زیر نظر تالار مولوی و کنترل مستقیم جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران فعالیت می‌کند. من واقعاً از جهاد دانشگاهی، تالار مولوی و بخصوص آقای مکاری ـ که این شرایط را ایجاد کردند تا سالنی به سالن‌های دیگر اضافه شود و بچه‌ها با این مقوله آشنا شوند ـ بسیار تشکر می‌کنم. اما مشکلات ما به قدری زیاد است که الان برای دایر کردن همین کارگاه‌ها نیز با بسیاری از آنها دست و پنجه نرم کرده‌ایم و شاید اگر هر کس دیگری جای ما بود، تعطیلش می‌کرد. ما داریم با حمایت دوستان و همکاران تالار مولوی و مسئولین جهاد دانشگاهی کار را پیش می‌بریم. به نظر من کار کودک خیلی سخت‌تر از کار بزرگسال است و علتش هم این که، من بزرگسال اگر بخواهم نمایش کار کنم برای مخاطب بزرگسال، طبیعتاً حرفهای خودم را می‌زنم و آنچه واقعیت دارد و شما می‌شنوید و درکش می‌کنید در آن وجود دارد. اما کار کودک آن قدر محدودیت‌ها و چارچوب‌ها دارد که آدم باید اول بیاید با یک روانشناختی نسبت به کودک، دیالوگ‌ها، صحنه‌ها، میزانسن‌ها، بازی‌ها و پیام‌ها کار را خلاصه کند که نه بدآموزی داشته باشد و به مشکلی بربخورد و نه اینکه تئاتر ناسالمی تحویل بدهد. علاوه بر آنکه ما می‌خواهیم در تمام اینها، کیفیت را هم رعایت کنیم. متأسفانه چیزی که الان رایج شده این است که مثلاً یک گروه می‌آید و نمایشی را آماده می‌کند، یک موسیقی شش و هشت هم می‌گذارد روی آن و می‌رود این طرف و آن طرف اجرا می‌دهد، می‌رقصند و هر کاری می‌کنند، پول هم می‌گیرند. بعد مدارس می‌آیند و می‌گویند ما نمایش شاد اینجوری می‌خواهیم که مثلاً بچه‌ها شاد شوند. در صورتیکه این خیلی ناسالم است و روی بچه‌ها تأثیر منفی می‌گذارد. ما تمام سعی‌مان را می‌کنیم این مین را که دارند جاسازی می‌کنند و در آینده منفجر خواهد شد، خنثی کنیم. مگر نه این که کودکان و نوجوانان ما، آینده سازان جامعه فردای ما هستند؟ هیچکس روی آنها سرمایه گذاری نمی‌کند. ”
مشهدی عباس در ادامه حرف‌هایش می‌آورد که: ”حتی سالن‌های تئاتر خوب ما هم در حال حاضر تئاتر گیشه‌ای ارائه می‌دهند. آنها به حدی سطحی و رو کار می‌کنند که گویی بچه احمق است! و به خاطر همین طرز فکر، خیال می‌کنند هر چیزی را می‌توان به بچه گفت. با این که مخاطب کودک و نوجوان این نسل ما، خیلی دانا و هوشمند است. جدا از این، کودک خودش انتخاب نمی‌کند که نمایش ببیند و در نمایش هر چه خوراک به او بدهیم، مثل ضبط صوت اینها را ضبط و در آینده از آنها استفاده می‌کند. همه اینها متأسفانه یکسری بدآموزی و موارد جلف دارد که ما سعی داریم آنها را خنثی کنیم. ”
مشهدی عباس در بخش دیگری از گفته‌هایش با اشاره به این که نمایش ”تو دهمین دوست من هستی” یک کار آموزشی در ارتباط با چگونگی حفظ بهداشت شخصی، پیدا کردن دوست و ارتباط با محیط زیست و حیوانات است، اضافه کرد: ”در دل این متن نکته‌ها و پیام‌های آموزشی نهفته است. نا گفته نماند من هیچوقت، هیچ کدام از کارهایم شبیه به یکدیگر نبوده و همه آنها از موضوعات متفاوتی برخوردار بوده‌اند. یعنی من حتی کار بد داشتم فقط به این دلیل که نمی‌خواستم کار قبلی‌ام را تکرار کنم. چون از تکرار نفرت دارم و همیشه می‌گویم آدم یا باید کار نکند یا اگر می‌کند، کاری باشد که هم دیگران نتوانند انجام دهند و هم تأثیر چشمگیری داشته باشد. “
نمایش ”تو دهمین دوست من هستی” که برنده 2 جایزه از سازمان محیط زیست بوده است، از شنبه تا چهارشنبه در دو سانس ساعت‌های 9 و 30/10 صبح و به صورت رزروی در تالار مولوی اجرا می‌شود.
نفس‌های آخر
امیر مشهدی عباس ضمن اظهار امیدواری برای ادامه فعالیت‌های کارگاه نمایش کودک به این نکته نیز اشاره دارد که :” تا آنجا که می‌دانم هر مدیری که عوض می‌شود یکسری سلایق و برخوردهای مخصوص به خود را همراه دارد. ما برای ادامه کار زور خود را می‌زنیم ولی در واقع اینها نفس‌های آخر است. اگر نفسی بالا بیاید ممکن است بعدش هم نفسی باشد اما اگر بخواهند این نفس را هم ببرند ما دیگر کاری نمی‌توانیم بکنیم چون شغل من نویسندگی، کارگردانی و طراحی تئاتر کودک و نوجوان است. اگر از این مقوله تامین نشوم، مجبورم بروم برای تلویزیون بنویسم یا جای دیگری طراحی داخلی کنم یا طراحی صنعتی. بالاخره پولی در بیاوریم و زندگی کنیم چون با تمام این تفاسیر و مشکلات اگر بخواهیم جلو برویم باید خداوند و مسئولان یاریمان کنند چون گرده ما آن قدر پر زور نیست که همین طور سر پا بایستیم. مسئولان باید بدانند که اینجا یک عده آدم دارند کار می‌کنند برای کودکان و نوجوانان، برای آیندگان فردای جامعه اگر مقداری هم به آنها اهمیت داده شود حق طبیعی این گروه‌هاست. ما حتی یک انجمن هم نداریم.»
مشهدی‌عباس که نزدیک به 12 سال است گروه هنری خود را با عنوان”هفت بارون” دایر کرده، در پایان توضیحات خویش اجرای نمایش در کارگاه‌ها را به سه شاخه دسته‌بندی می‌کند:«اول اجرای عمومی تئاتر در تالار مولوی که دانش آموزان مدارس به این جا می‌آیند. پس از پایان اجراها در این محل، ما گروه‌ها را پشتیبانی می‌کنیم که بروند داخل مدارس کار را اجرا کنند چون معمولاً کارهای کودک بعد از 30 یا 60 اجرا متوقف می‌شوند. این هم یکی از مشکلات ماست. ما می‌خواهیم ترتیبی دهیم که گروه‌ها از نظر مالی و معیشتی چنان تامین شوند که سراغ کار دیگری نروند. بعد از اجرای مدارس، گروه‌ها را برای اجرا در شهرستان‌ها به شکل قراردادی و رزروی آماده می‌کنیم که این پروژه حدود 6 ماه طول می‌کشد.»
از دیگر آثار امیر مشهدی‌عباس در حوزه نمایش کودک و نوجوان می‌توان نمایش‌های”بارون بارونه” برنده پنج جایزه دوم جشنواره، ”لافکادیو” برنده سه جایزه از جشنواره سراسری تئاتر کودک و نوجوان، ”لانه”، ”بادکنک‌ها”، ”تنها در خانه”، ”دوباره باز بارون میاد” و ... را نام برد.