نگاهی به تئاتر « منطقه اشغال شده » به کارگردانی هلنا والدمن روز اول و دوم جشنواره در تالار وحدت

علیرضا بهنام
تنهایی و سرگشتگی ناشی از مدرنیته را به شیوه های گوناگونی می شود روی صحنه تئاتر دید اما همیشه جای خالی شیوه ای جدید و تجربه نشده برای نشان دادن آن وجود دارد . در یکی از این جاهای خالی است که اثر خانم والدمن با نام « منطقه اشغال شده » جای ویژه خود را پیدا می کند . در قالب نمایش دادن انسان هایی که هر کدام در پیله تنهایی خود محبوس‌اند و از این پیله در فغان و غوغا ، با شیوه ای بدیع که البته قابلیت تکرار شدن را ندارد.
منطقه اشغال شده از آن نوع نمایش هایی است که از یک ایده اولیه آغاز شده و در جریان تمرین گسترش پیدا می کنند و به تکامل می رسند . در این گونه از نمایش فکر اولیه می تواند در جریان فرایند تبدیل شدن به اجرا مراحلی را از سر بگذراند که آن را به ایده های دیگر پیوند داده و در نهایت محصولی کاملا متفاوت و غیر منتظره را به نمایش بگذارد . این شاید ایده آل ترین وضع قابل تصور برای یک اجرای پرفرمنس به شمار آید اما باید دید که در « منطقه اشغال شده » مسیری که کارگردان و گروهش طی کرده اند تا چه حد به این وضع نزدیک می شود .
فکر اولیه نمایش چنان که در ابتدا اشاره شد نشان دادن تنهایی انسان در شرایط ناشی از مدرنیته است و در جریان گسترش یافتن این فکر مایه هایی از تفکر عرفانی اسلامی ـ ایرانی به اجرا وارد می شود و در نهایت تاکیدی بر موقعیت زن که در شرایط ناشی از الزامات مدرنیته دچار تنهایی مضاعف است ، مکمل آن فکر اولیه می شود که ایده اصلی اجرا یعنی استفاده از خیمه های تک نفره از اینجا زاده می شود . هر زن در اجرای منطقه اشغال شده یک واحد انسانی است که با یک خیمه رنگی مشخص می شود ، خیمه ای که به تعبیری می تواند نمادی از حایل درونی انسان با حقایق روحانی باشد . انسان در دنیای «منطقه اشغال شده» مدام در تکاپوست تا این حایل درونی را از میان ببرد و در واقع از حجاب جسم رها شود تا به وحدت و جمعیت برسد . این تکاپو را هلنا والدمن با هوشمندی در قالب حرکات بازیگران در پس خیمه ها به نمایش می گذارد . در نهایت ادغام خیمه ها و جمع شدن زن ها در یک خیمه که به شکافته شدن حایل خیمه و اشکار شدن دنیای درون آن منجر می شود ، یاد آور مفهوم به وحدت رسیدن است که در ادبیات و فرهنگ کشورمان در قالب آثاری چون منطق الطیر نمونه های بسیار داشته است .
مفهوم مزبور را والدمن همراه با مشاوران ایرانی اش با استفاده از اشعار نظامی و راینر ماریا ریلکه مؤکد کرده است . اشعاری که با مضمون شکایت انسان از حایل جسم و تمایل او به رسیدن به وحدت در جهت به ثمر رسیدن ایده اولیه اثر به کمک او امده است .
گسترش این ایده اولیه با توجه به قابلیت های بازیگران و آنچه آنها از فرهنگ خود به میدان این داد و ستد فرهنگی آورده اند منجر به پیدایش نمایشی شده است که لااقل در شکل و شیوه مطرح کردن این ایده قدیمی موفق و با قدرت عمل کرده است .