یادداشتی بر نمایش”کبوتری ناگهان” نوشته”محمد چرم‌شیر” و به کارگردانی”عباس غفاری”

مهرداد ابوالقاسمی:
”کبوتری ناگهان” داستان زنی از دوران قاجار را روایت می‌کند که به دلیل ناباروری در دالان تاریک زندگی رها شده است و باید تا پایان عمر به همین دلیل در گوشه عزلت و تنهایی خود با درد خود بسوزد و بسازد و دم برنیاورد تا این ضعف و ناتوانی‌اش مانع چیرگی و تسلط آشکار دیگران بر او نشود.
”کبوتری ناگهان” داستانی ساده و کهنه یعنی ناباروری را با پیچیدگی‌های درونی شخصیت‌ها و جنبه‌های روانشناختی انسان‌های آن عصر و تاحدی زمان معاصر همراه میکند و به بررسی این مقوله و ریشه تاریخی آن می‌پردازد.
داستان نمایش در پنج دری خانه‌ای قدیمی می‌گذرد و پنج زن که هر کدام از یکی از این پنج دری وارد خانه و داستان نمایش می‌شوند علاوه بر نمایاندن جنبه‌های مختلف این معضل بر اهمیت باروری زنان در این دوره تاکید می‌کنند.
شیوه روایت گونه نمایش که جزء شیوه‌های اصیل نمایش‌های ایرانی است در این اثر به خوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در هیچ کجای نمایش منفک و جدا از کار نیست.از آن جا که زمان این نمایش را مربوط به دوره قاجار است و داستان در آن زمان اتفاق می‌افتد استفاده از این شیوه اجرایی برای نمایش مناسب و در خور اثر بوده است.
زبان نمایش غزلواره و شعرگونه است که علاوه بر تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب، در خلق فضای آن دوران نمود بیشتری دارد و از همان ابتدای نمایش، مخاطب را وارد فضایی می‌کند که تماشاگر امروز چندان با آن آشنا نیست. در صحنه اول نمایش، مخاطب با داستان روبرو و آشنا می‌شود و انتظار یک داستان کلیشه‌ای و همیشگی که حکایت از دفاع حقوق زنان را دارد می‌کشد اما در پرده دوم و با حضور مهرآفاق دنیای جدیدی به روی مخاطب گشوده شده و اعلام خطری می‌شود برای آن چه که در پیش است. مهرآفاق حرف از حقیقتی می‌زند که تا رسیدن به مرز واقعیت فاصله چندانی ندارد. این ذهنیت در صحنه بعدی با خبر وصلت”فروغ حشام” با ”صنم”، دنیای جدیدی را در مقابل ذهن تماشاگر باز می‌کند تا این که در پرده بعدی مشخص می‌شود که ”صنم” از”فروغ حشام” باردار شده است و واقعیتی تلخ پدیدار می‌شود.
صحنه آخر و با ورود صنم همه انتظار اتفاقاتی را می‌کشند که پیش از این بارها دیده و شنیده شده است اما چرم‌شیر تمام قواعد، سنت‌ها و ذهنیت‌های رایج را در هم می‌شکند و با ورود صنم دنیای تازه‌ای را رقم می‌زند که کمتر کسی تصور وقوع چنین رویدادی را دارد و این اوج داستانی است که چرم‌شیر آن را آگاهانه”کبوتری ناگهان” نام داده است.
کبوتر که نماد صلح و دوستی است، به یکباره وارد شده و نزهت جهان را که به دلیل نا باروری‌اش گوشه‌ نشین شده است، از انزوا خارج کرده و از دنیای خود ساخته تنهایی‌اش می‌رهاند و فضایی را که شکل گرفته و در آن مردان قصه از ابتدا مورد لعن و نفرین زنان اندرونی قرار گرفته‌اند، را می‌شکند.
صنم برخلاف تصورات، فرزندش را برای آنان می‌گذارد و می‌رود تا هم به زندگی بی‌رمق آنان جان تازه‌ای بخشیده باشد و هم کودکی را از مبتلا شدن به سرنوشت تیره و تاری رهانیده باشد.
در ابتدای نمایش وجه فمنیستی اثر به شدت بر فضا حاکم و غالب است اما در انتها این ذهنیت تغییر می‌کند. شاید دلیل ایجاد این ذهنیت را بتوان تاکید بیش از حد و حصر بر روی آن دانست. نکته‌ای که عباس غفاری به عنوان کارگردان در عین وفاداری به متن، به آن تکیه کرده است. او برای اثبات این مطلب که”کبوتری ناگهان” نگاهی کاملاً انسانی به شخصیت”زن” و”مرد” دارد و تایید آن که نگاه او به این مقوله کاملاً دردمندانه و از موضعی مردانه نیست می‌توانست از زهر کلام موجود بکاهد تا به هدف اصلی‌اش که همانا قاضی قرار دادن تماشاگر و مخاطب است، و در عین حال اثر را از تفکر رایج مبنی بر فمینیستی بودن اثر مصون نگه دارد.
”پنجدری”، ”باران”، ”صنم” و... همانند انتخاب نام”کبوتری ناگهان” از دیگر نمادهای موجود در اثر است که غفاری به خوبی آن‌ها را درک کرده است و در راستای نمایش، برجسته و استفاده بهینه‌ای از آن‌ها کرده است.
”صنم”در لغت به معنای بت است . شخصیت ”صنم ”در انتها با شکستن غرور خود در حقیقت این بت ساخته شده توسط ذهن و دست انسان را می‌شکند. غفاری از پنج دری(و حضور پنج زن که هر یک شخصیت‌های خاص خود را دارند) استفاده به جایی در طراحی صحنه کرده است و به طور کامل آن را در خدمت نمایش قرار داده است.
وی همچنین با در اختیار داشتن ضرباهنگ و ریتم نمایش فضایی را برای هدف قرار دادن ذهنیت مخاطب به وجود آورده است که این آرامش و نظم نمایش به خوبی در راستای ذهنیت کارگردان قرار دارد. وی همچنین در انتخاب بازیگران گزینش مناسبی انجام داده است که در نهایت یک توازن کامل را در نقش آفرینان خود ایجاد کرده است.
”کبوتری ناگهان” با توجه به موارد مطرح شده و پرداخت مناسب اجزاء آن در مجموع نمایش خوش ساختی است که در جذب مخاطب عام و خاص موفق بوده است و این همانا رسیدن به ایده‌آلی است که برای هر تئاتری وجه ضروری و اصلی اثر محسوب می‌شود.