تاکید مهرداد رایانی، فرزان سجودی، نصرالله قادری و یدالله آقا عباسی بر کاربردی شدن پژوهش در کمیته آموزش و پژوهش کنگره بزرگ تئاتر کشور
با توجه به این مطلب که بسیاری از پژوهش‌هایی که تاکنون انجام شده شاید به دلیل دارا نبودن روش مناسب در تحقیق غیرقابل استفاده‌اند و یا به دلیل کاربردی نبودن به درد حوزه مورد تحقیق نمی‌خورند.
کمیته پژوهش و آموزش در اولین کنگره سراسری تئاتر ایران در محل تالار بنفشه در هتل شرق به تاریخ 15 آذر ماه 84 برگزار شد.
در این نشست که با حضور مهرداد رایانی، فرزان سجودی، نصرالله قادری، یدالله آقا عباسی، و تعدادی از نمایندگان استان‌ها تشکیل شد مهرداد رایانی با قرائت سر فصلهای پیشنهادی از حاضران خواست تا با توجه به نیازها و اولویت بندی در این نیازها سرفصلهای نهایی را انتخاب کنند تا در برنامه آینده انتشارات قرار گیرد . مهرداد رایانی مخصوص در ابتدای جلسه با تاکید بر لزوم کاربردی بودن پژوهش‌ها اعلام کرد که مهمانان در پی ارائه سر فصل به توضیح کاربرد آن در حوزه نمایش به طور اخص بپردازند تا به این ترتیب شاید دردی از نمایش دوا شود.
همچنین وی افزود که او با شرکت در این جلسه و جلسات قبلی و مشارکت و هم فکری با شرکت کنندگان تمایل دارد که بر اساس نیازهای فعالان در شهرستانها و بر پایه پیشنهاد خودشان به فعالیت بپردازد.
مدیر جلسه مهرداد رایانی با بیان این مقدمه که 60 درصد از اولویت‌های حمایتی مربوط به آثار پژوهشی و 40 درصد از اولویت‌های حمایتی مربوط به آثار غیر پژوهشی ( 15 درصد ترجمه و 25 درصد تالیف )است به بیان سرفصلهای پیشنهادی که از قبل تنظیم شده بود تا به اطلاح حضار برسد پرداخت.
این سرفصلها عبارت بود از :
ـ تاریخ تحلیلی تئاتر ایران از بعد از انقلاب
ـ تاریخ تحلیلی تئاتر بیش از سی استان کشور
ـ بررسی اشکال نمایش ایرانی و راهکار برای معاصرسازی آن
ـ مخاطب شناسی تئاتر معاصر ایران
مهرداد رایانی در توضیح موارد فوق افزود: ”موارد فوق اولویت‌های محتوایی در حوزه نشر کتاب است. و البته تمام این موارد پیش‌بینی ما برای یک برنامه چهار ساله است که خروجی آن حدود 60 ـ 70 جلد کتاب خواهد شد. و فکر می‌کنم اگر این برنامه اجرا شود در جای خودش کار خیلی مهمی است. “
وی همچنین از تشکیل سمینارهایی خبر داد که در برنامه کار انتشارات پیش‌بینی شده است و عناوین این سمینارها را به شرح زیر اعلام کرد:
ـ آسیب شناسی تئاتر معاصر ایران شامل مدیریت تئاتر ـ مخاطب تئاتر ...
ـ اقتصاد تئاتر معاصر ایران شامل بودجه تئاتر دولتی، بودجه تئاتر خصوصی، عرضه و تقاضا
ـ تئاتر دینی و تئاتر مذهبی
مهرداد رایانی اضافه کرد که در راستای این عناوین work shap، جلسه و .... برقرار خواهد شد و در آخر به امکان نشر الکتریکی و محاسن آن اشاره کرد و گفت که ما حتماً از نشر الکتریکی هم استفاده خواهیم کرد.
پژوهش یا آموزش و پژوهش
در طی برگزاری نشست آموزش و پژوهش تمرکز، بیشتر بر روی مقوله پژوهش بود و آموزش در حاشیه قرار گرفت و جز در موارد محدود از جمله بیان این نیاز که در شهرستانها منابع تئاتری کم است و این منابع تئاتری قدیمی‌اند و به روز نیستند، به آن پرداخته نشد. مهرداد رایانی در این مورد توضیح داد که اساساً به کمبود منبع معتقد نیست و افزود: ”مثلاً در حوزه ادبیات من می‌توانم به سی عنوان کتاب اشاره کنم که اتفاقاًَ به روز هم است .“
یدالله آقا عباسی در مورد آموزش گفت که با توجه به اینکه سالهاست به تدریس نمایش خلاق در دانشگاهها مشغول است و تجربه تدریس او را به این حوزه علاقمند کرده و باعث شده است که او دست به تجربیاتی نو در این عرصه بزند که از جمله آموزش نمایش خلاق به کودکان است این هم به بحث مخاطب‌شناسی مربوط است و هم به بحث آموزش “ و دوباره در اینجا این سوال طرح شد که آموزش در این نشست چه قدر قابل بحث است؟
پاسخ مهرداد رایانی به این سوال چنین بود: ”هنوز تکلیف آموزش در این تشکیلات جدید مشخص نیست و ما اصلاَ نمی‌دانیم که آیا ارشاد باید آموزش دهد یا این امر به عهده وزارت فرهنگ و علوم و فن‌آوری است.»
مخاطب شناسی تئاتر معاصر ایران
اولین بحثی که به پیشنهاد یکی از حاضران مطرح و با استقبال دیگران مواجه شد بحث مخاطب شناسی تئاتر بود که با سوال مطرح شد:«چرا هر روز تعداد تماشاگر و تنوع آن کمتر می‌شود؟»
مهرداد رایانی با استخراج سرفصل«مخاطب شناسی تئاتر معاصر ایران» از این عنوان استقبال کرد.
در ادامه این بحث گل‌محمدی از مازندان به ضرورت تهیه بانک اطلاعاتی برای شناساندن هنرمندان ملی در سطح استان اشاره کرد. وی گفت:«آمارگیری البته در صورت صحیح بودن و قابل استناد بودن حتماً کاربردی است. آمارگیری که صرفاً برای نشان دادن آمار بالاتر و بیشتر باشد فایده ندارد. این مسابقه است. آمار باید منطبق با واقعیت باشد تا با بررسی آن و بررسی رشد و نزول آن بتوان به راهکارهای درست برای گسترش تولید تئاتر رسید.»
همچنین او از لزوم شناخت مخاطب و علاقه مخاطب صحبت کرد و این که تئاتر باید براساس علاقه و سلیقه مردم هر منطقه اجرا شود و هر تئاتری را نمی‌توان برای هر مخاطبی اجرا کرد و انتظار ارتباط داشت. او در توضیح این مطلب گفت:«هملت را نمی‌توان در مازندان اجرا کرد و ...»
در این جا نصرالله قادری این نکته را تاکید کرد که:«شناخت مخاطب کار یک تئاتری نیست. کار یک جامعه‌شناس است.»
وی با اشاره به این که این عنوان و هر یک از عنوان‌های مشابه حتماً موضوع‌های خوبی برای تحقیق محسوب می‌شوند ولی نه به وسیله یک تئاتری بلکه شاید بتوان در گروه تحقیق یک نفر جامعه شناس قرارداد تا او به این تحقیقات بپردازد و بعد از مجموع کردن نتیجه‌ها به یک پژوهش تئاتری دست پیدا کرد. هر چند تعدادی از حاضران معتقدند که در آشفته بازار فعلی تئاتر ما چطور می‌توان منتظر ماند تا جامعه شناس این کار را بکند.»
و در پایان مهرداد رایانیمخصوص این بحث را جزء اولویت‌ها جا داد و عنوان کرد:«ما قطعاً به این نیاز داریم ولی این که حالا چه کسی آن را انجام دهد بعداً به آن می‌رسیم.»
جمع‌آوری پژوهش‌های انجام شده
این بحث با پرسش نماینده تنکابن باز شد که در مورد تحقیقاتی که انجام داده و مایل به انتشار آن است از مهرداد رایانیمخصوص به عنوان مدیر پژوهش و انتشارات سوال کرد که تا چه اندازه می‌تواند روی حمایت انتشارات مرکز برای چاپ آثارش حساب کند؟ و اگر تحقیقاتی بخواهد انجام دهد چگونه باید عمل کند؟
مهرداد رایانی در پاسخ گفت:«تا تائید اولیه را از ما نگرفته‌اید ،شروع نکنید، ظرف ما محدود است و مگر ما چقدر آدم و چقدر کتاب را می‌توانیم پوشش دهیم.» همچنین او ادامه داد:«انجمن نمایش‌ها پیکر تئاتر ایران را در برگرفته‌اند بهتر است ما بتوانیم با آن‌ها هماهنگ شویم تا پژوهش‌ها را انجمن نمایش خود استان‌ها با یک گروه و نه با یک نفر عهده بگیرند و مجدداً تاکید کرد که در ابتدا باید اولویت‌های پژوهش براساس نیازهای اول تعیین شوند.
قدرت الهی فتحی نماینده یکی از استان‌ها از وجود تعدادی پژوهش‌های انجام شده در مرکز پژوهش ادارات کل خبر داد و به جمع‌آوری این تحقیق‌ها برای جلوگیری از موازی کاری در امر پژوهش تاکید کرد به اعتقاد وی این پژوهش‌ها با یک داوری و بازبینی اولیه به متونی قابل استفاده تبدیل خواهند شد. در این مورد فرزان سجودی متذکر شد:«که البته نباید از خاطر برد که این پژوهش‌ها ممکن است که از ویژگی‌های یک پژوهش آکادمیک برخوردار نباشند ولی شاید بتوان با مطالعه آن‌ها و ارائه راه‌حل‌هایی به محقق همان پژوهش کاری کرد تا این پژوهش‌ها توسط خود افراد به ثمر برسد.»
در ادامه فرزان سجودی خاطر نشان کرد که:«دو نوع پژوهش که می‌توانند هم کوشی داشته باشند، نباید با هم خلط شوند، ما در حکم یک مردم شناس می‌توانیم اخلاق و عادات بومی و نمایشی مردم را در هر جا ثبت کنیم ولی به عنوان یک پژوهشگر تئاتری، روی اخلاق و عادات بومی و نمایشی مردم کار می‌کنیم تا بعد آن‌ها را در خدمت تئاتر به معنای اخص کلمه در آوریم. ما وقتی صحبت از تاریخ تحلیلی تئاتر می‌کردیم این سرفصل به عنوان یک مدخل تازه مورد نظرمان بود. این که گرایش‌های تئاتر در هر استان را در دوره‌های مختلف مورد بررسی قرار دهیم. این که این گرایش‌ها چه زمانی به وجود آمدند؟ کدام یک از بین رفته‌اند؟ کدام به رشد خود ادامه می‌دهند؟ و اساساً این گرایش‌ها چه سمت و سویی داشته‌اند؟» وی لزوم تاکید خود را بر کلمه تئاتر چنین توضیح داد که هر کدام از این بحث‌های مردم شناسی اگر بتوانند به تئاتر مربوط شوند مفید خواهند بود و دیگر این که وقتی ما صحبت از نمایش ایرانی می‌کنیم نباید این را با عادات بومی و نمایشی مردم اشتباه بگیریم. او در توضیح این مطلب به اکبر رادی به عنوان نویسنده‌ای صاحب هویت و البته کاملاً ایرانی اشاره کرد و گفت که رادی به عنوان نویسنده‌ای متاثر از چخوف و نه مقلد او نویسنده‌ای کاملاً ایرانی است و ایرانی بودن لزوماً به معنی استفاده از عادات بومی و سنتی نیست و ما نباید یادمان برود که تئاتر معاصر ما متاثر از جریانات تئاتر غربی هم هست.
یدالله آقاعباسی در تایید این صحبت از آئول فوگارد نویسنده آفریقایی نام برد و گفت:«فوگارد هم بکت است هم کامو هم گروتوفسکی و هم.... ولی در آخر خود فوگارد است. باید دید چگونه بوده که فوگارد در عین تاثیرپذیری از همه این‌ها به یک هویت مستقل تبدیل شده است؟»
وی هم چنین در مورد پژوهش‌های انجام شده و پژوهش‌هایی که بعداً انجام خواهد شد به مدیر جلسه پیشنهاد داد که هزینه‌های چاپ از پژوهش جدا شود. به این ترتیب که گروه‌های پژوهش مشغول به کار می‌شوند و بعد نتیجه کار آن‌ها نظارت می‌شود، در صورتی که مناسب برای چاپ است چاپ شود. بنابراین نباید گفت که چون ما امکان چاپ نداریم بنابراین پژوهش هم نکنیم.»
روش پژوهش
با توجه به این مطلب که بسیاری از پژوهش‌هایی که تاکنون انجام شده شاید به دلیل دارا نبودن روش مناسب در تحقیق غیرقابل استفاده‌اند و یا به دلیل کاربردی نبودن به درد حوزه مورد تحقیق نمی‌خورند. کاربردی بودن تحقیق توسط مهرداد رایانی مخصوص تاکید شد و روش تحقیق بحثی بود که توسط یدالله آقاعباسی باز شد.
یدالله آقاعباسی نامه‌های ادارات بیشتر تاکید روی طرح‌های علمی با جدول و آمار است در حالی که ما در این جا باید فکر کنیم و ببنیم که تحقیق نمایش باید چگونه باشد؟ شاید اصلاً باید با تمرین همراه باشد. تحقیق و تمرین همزمان، وگرنه این تحقیق هم، شبیه همه تحقیق‌های مشابه خواهد شد.
به نظر من حوزه نمایش دچار یک نوع علم‌زدگی شده است در حالی که تحقیق هنری باید به گونه دیگری باشد.
وی همچنین در مورد نحوه عملیاتی کردن پیشنهاد قدرت اللهی فتحی که در مورد پژوهش‌های بایگانی شده در مراکز پژوهش استان‌ها گفته بود گفت:«می‌توان یک نامه به اداره ارشاد استان‌ها فرستاد و از آن‌ها خواست تا اولویت‌هایشان را تعیین کنند و بر این اساس پژوهش‌های مربوط را بفرستند تا این پژوهش‌ها در صورت تایید به مراحل چاپ و انتشار برسند.»
مرکز گریزی و مرکززدایی
فرزان سجودی پیرو سخن یکی از دعوت شدگان که از مجله نمایش به عنوان یکی از کانال‌های بسیار مثبت در آموزش استان‌ها نام برد گفت که در سیستم مجلات نمایش و فصلنامه تئاتر باید مرکز گریزی و مرکززدایی کرد. یعنی مطالب چاپ شده در این مجله‌های نباید به افراد مقیم تهران منحصر شود بلکه علاقه‌مندان در سراسر استان‌ها باید با ارسال مطالب خود بتوانند از امکان چاپ در این مجلات بهره بگیرند. طبیعی است که این مطالب بعد از گذشتن از یک داوری اولیه به چاپ خواهند رسید.
مهرداد رایانی مخصوص در تاکید صحبت‌های فرزان سجودی گفت:«مجله نمایش به عنوان پلی بین تهران و استان‌ها است.»
نصرالله قادری نیز در تائید این مطالب افزود:«نباید فکر کنید که ما مرکز نشینان فرهیخته قرار است دیگرانی را که دور از مرکز آمد‌ه‌اند هدایت کنیم. تهران معجزه نمی‌کند در این جا نخبگان نخوابیده‌اند. اگر این طور بود، این برایم شوخی‌ای بیش نبود. در این جا و در این فرصت اندک بهتر است برای چندمین بار تاکید کنیم که اولویت‌ها را در سرفصلها تعیین کنیم و به آن‌ها بپردازیم.»
فرزان سجودی در مورد تعیین اولویت‌ها پیشنهاد داد که در سطح مجلات و مقاله‌های چاپ شده در آن بهتر است اولویت بندی نکنیم و این امر را به سلیقه و علاقه افراد بسپاریم ولی در سطح پژوهش‌های گسترده بهتر است هر دستگاهی که پژوهش سفارش می‌دهد خودش اولویت را تعیین کند.
این پیشنهاد با موافقت همگان مواجه شد.
در انتهای جلسه سرفصل‌هایی زیر به عناوین آغازین اضافه شد:
ـ طراحی لباس و تحقیق در این مورد
ـ نمایش ایرانی و تعریفی از آن
ـ جمع آوری نمایش‌ها و عادات بومی مردم استان‌های مختلف
همچنین مهرداد رایانی مخصوص از وجود برنامه‌هایی چون حمایت از آثار دانشجویی و پایان‌نامه‌ها از طرف انتشارات خبر داد و با بیان این مطلب به جلسه خاتمه داد:«با توجه به این که این اولین دوره است که بچه‌های تئاتری، خود در رأس تئاتر قرار گرفته‌اند بنابراین اگر خراب شود دیگر خراب خواهد شد.»