گزارشی ویژه درباره ارتقای بودجه تئاتر در مجلس و دولت
این روزها در مجلس هفتم بحث داغ پیرامون بودجه دولت در سال ۸۵ در جریان است و در این گذار بحث درباره بودجه تئاتر خارج از مجلس نیز داغ شده و متولیان و مسئولان فرهنگی امیدوارند که در سال آینده شاهد رشد بودجه تئاتر باشند.
رضا آشفته:
این روزها در مجلس هفتم بحث داغ پیرامون بودجه دولت در سال 85 در جریان است و در این گذر بحث درباره بودجه تئاتر خارج از مجلس نیز داغ شده و متولیان و مسئولان فرهنگی امیدوارند که در سال آینده شاهد رشد بودجه تئاتر باشند.
چند سالی است که درباره بودجه تئاتر بحث‌های فراوانی شده و همه متفق‌القول به این نتیجه رسیده‌اند تا بودجه تئاتر افزایش نیابد، بحران‌های تئاتر لاینحل باقی خواهد ماند و همین مانع بزرگی در راه رشد و شکوفایی تئاتر در تهران و شهرستان‌ها خواهد بود.
اهمیت بودجه تئاتر
در روزهای 15 و 16 آذر ماه 84 کنگره بزرگ تئاتر کشور در تهران بزرگ شده و با صدور پیام از طرف محمود احمدی‌نژاد؛ رئیس جمهور و حضور پررنگ حسین صفارهرندی؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و محمدحسین ایمانی؛ معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیانگر این نکته بود که دولت جدید بیشتر از گذشته برای ترویج تئاتر در کشورمان سرمایه‌گذاری معنوی و مادی خواهد کرد.
در روز پایانی کنگره بزرگ تئاتر کشور قطعنامه‌ای 15 ماده‌ای در رابطه با رشد و تعالی تئاتر توسط هنرمندان و متولیان فرهنگی کشور صادر شد که 3 ماده اولیه آن به مساله بودجه اختصاص داشت که از قرار زیر است:
1- اعتبار و ارتقاء سطح مالی و جایگاه سازمانی تشکیلات تئاتر بر اساس سند توسعه ملی تئاتر به منظور تمرکز بودجه دولتی و حذف موازی کاری‌ها
2- تخصیص و تایید بودجه متناسب براساس فعالیت‌های انجمن‌های نمایش به منظور تولید آثار نمایشی به شکل مستمر و فعال در سراسر کشور
3- جلب حمایت‌های معنوی و مادی از سازمان‌ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی جهت توسعه و پیشبرد تولیدات نمایشی با حفظ اصول و شئونات فرهنگ هنر تئاتر
علی نصیریان، هنرمند پیشکسوت تئاتر در رابطه با پیشرفت تئاتر در روز اول کنگره بزرگ تئاتر کشور یادآور شد:«من فکر می‌کنم اگر تئاتر ما بخواهد پیشرفت کند، باید گروه‌های منسجم تئاتری داشته باشیم و به آن‌ها کمک مالی شود تا بتواند تداوم داشته باشد. یعنی بودجه را به فرد ندهند بلکه به گروه تئاتر داده شود و لااقل تا سه یا پنج سال به رسمیت شناخته شود و رپرتوار داشته باشند تا بتوانند به نتایج مطلوب دست یابند. در مورد مخاطب صحبت شد، در این مورد باید گفت که چنان چه تئاتر تماشاگر نداشته باشد، تئاتر اتفاق نمی‌افتد.»
طرح مساله در رسانه ملی
مساله بودجه تئاتر آن قدر برای مسئولان کشوری مهم بود که طی برنامه‌ای در گفت‌وگوی ویژه خبر ساعت 22 شبکه 2، مرتضی تمدن، عضو هیئت رئیسه کمیسیون بودجه مجلس شورای اسلامی، دکتر محمدحسین ایمانی معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، حسین پارسایی مدیر اداره کل هنرهای نمایشی و علی نصیریان پیشکسوت تئاتر حاضر شدند تا درباره آن بحث و جدل کنند. این اولین بار است که موضوع تئاتر در بخش ویژه خبری شبکه دو مطرح می شود.
حسین پارسایی در پاسخ به این پرسش که آیا ما تاکنون توانسته‌ایم از تمامی ظرفیت‌های هنر نمایش استفاده کنیم، گفت:«ما سالانه بیش از هزار فارغ‌التحصیل تئاتر، 100 گروه حرفه‌ای، 500 انجمن نمایش و تعداد زیادی علاقه‌مند داریم و در یک کلام در حال حاضر خانواده تئاتر بالغ بر 90 هزار تن است. بنابراین پتانسیل عظیمی در تئاتر کشور وجود دارد. با این حال تنها یک مجموعه تئاترشهر داریم که هرازچندگاهی دچار حوادثی نیز می‌شود و هیچ تالار موثر و استاندارد دیگری نداریم. با همه این‌ها چاپ فصلنامه، مجله نمایش، نمایشنامه‌ها و ... برگزاری 38 جشنواره استانی و منطقه‌ای و سه جشنواره بزرگ عروسکی، آئینی و فجر و تعاملات ما با خارج از کشور و اعزام گروه‌های نمایشی به خارج و تولید و اجرای نمایش در تهران و شهرستان‌ها و توسعه فضاهای نمایشی از جمله مواردی است که با آن روبرو هستیم. علیرغم همه این‌ها هنوز سالن و فضای تئاتری از بزرگترین مطالبات اهالی تئاتر است.»
دکتر ایمانی؛ معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به نقش دولت در توسعه تئاتر، گفت:«تئاتر به علت ویژگی‌هایی که دارد نمی‌تواند هزینه‌های خود را از طریق گیشه تامین کند. در تمام کشورها دولت و نهادهای عمومی دولت مانند شهرداری‌ها هستند که نقش ویژه‌ای در حمایت از تئاتر دارند. از پس از انقلاب اسلامی بودجه تئاتر و نقش دولت در تاسیس سالن‌های تئاتری به دلایل مختلف در شأن و در خور این هنر نبوده است. حتی در زمان جنگ و در زمان پس از انقلاب که هنوز حوزه فرهنگ به طور کامل بررسی نشده بود، سهم تئاتر در کل فرهنگ و سهم آن در بودجه کل کشور در نظر گرفته نشد. بنابراین شاید به این نتیجه برسیم که ما استفاده لازم را از پتانسیل این هنر نکرده‌ایم. این که چه دلایلی وجود داشته و آیا دولت در این زمینه کاستی‌هایی داشته یا میان تولیدات تئاتری و نیازهای جامعه فاصله وجود داشته را باید بررسی کرد.»
مرتضی تمدن عضو هیئت رئیسه کمیسیون بودجه مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این پرسش که با توجه به این مشکلات آیا می‌توان امیدوار بود بودجه تئاتر افزایش پیدا کند، تصریح کرد:«بودجه بخش فرهنگ مقوله‌ای است که سال‌هاست مورد بحث و بررسی است. هیچ گاه سهم فرهنگ از مجموعه منابع مالی تکافوی نیازهای این بخش گسترده را نمی‌کرده است. من هم با تمام کسانی که معتقدند بخش فرهنگ متناسب با نیازهای واقعی خود، بودجه نداشته هم داستان هستم. هر چند همه مشکلات به بودجه ختم و سهمی که برای آن در نظر گرفته شده برنمی‌گردد.
وی با اشاره به ماده 104 تا 107 برنامه چهارم توسعه که بر مبنای آن تکالیف متعددی به عهده فرهنگ گذاشته شده است، بیان کرد:«در طراحی بودجه سال 84 این نگرانی وجود داشت که تکالیف و وظایفی که در عرصه فرهنگ و هنر و تئاتر پیش بینی شده برآورده نشود. باید توجه کرد که بودجه مشخصاً به برنامه تعلق دارد. اگر بخشی، بودجه‌ای را از مجموعه مالی دولت طلب می‌کند باید متناسب با برنامه‌ای باشد که برای آن فعالیت عرضه می‌کنند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید به طور طبیعی در مقابل نقشی که در انجام وظایف دارد، برنامه لازم را ارائه دهد.»
وی با اشاره به بودجه سه میلیارد تومانی تئاتر کشور، افزود:«نیمی از این سه میلیارد صرف حقوق و دستمزد افرادی می‌شود که در اداره کل هنرهای نمایشی در بخش اداری فعالیت می‌کنند. این در حالی است که باید یک میلیارد و 500 میلیون تومان از این مبلغ صرف برگزاری جشنواره‌های استانی و منطقه‌ای و بین‌المللی و اداره 500 انجمن نمایش باشد و طبعاً این مبلغ جوابگوی این نیازها نیست.»
تمدن سپس با اعلام این که مسئولان و دست اندرکاران وزارت ارشاد و متولیان اداره کل هنرهای نمایشی باید تلاش کنند تا برنامه‌ای را مبتنی بر سند چشم‌انداز بیست ساله و برنامه چهارم توسعه و تکالیفی که برای این هنر معین شده، تهیه کنند، گفت:«بودجه هر بخش در دولت تعیین می‌شود و ما در مجلس قانون گذار هستیم. متولیان هنر باید تلاش کنند در ستاد بودجه دولت، بودجه مورد نظر خود را به تصویب برسانند.»
سپس پارسایی در پاسخ به این پرسش مجری برنامه که بخش خصوصی تا چه حد می‌تواند کمک کند و برنامه اداره کل هنرهای نمایشی چیست، گفت:«برنامه‌ها روشن است. ما سال گذشته سند توسعه تئاتر را طراحی و تنظیم کردیم که برای تصویب به هیئت دولت ارائه شد ولی با تغییر و تحولات در دولت مواجه شدیم. اما در مورد خصوصی سازی باید بگویم تئاتر هنر پر هزینه‌ای است که هرگز نمی‌تواند از طریق گیشه روی پای خود بایستد. مخالفتی از سوی اداره کل هنرهای نمایشی برای جذب حمایت کننده وجود ندارد و این بسیار خوب است که بتوانیم مراکز دیگر را درگیر تئاتر کنیم ولی مساله فراتر از این‌هاست. هنرمند تئاتر شش ماه یا بیشتر برای آماده‌سازی نمایشش وقت می‌گذارد تا اثر را یک ماه روی صحنه ببرد و حال باید شش ماه تا یک سال در انتظار حقوق ناچیز خود باشد.»
دکتر ایمانی برای آن که شگفت‌انگیز بودن بودجه اندک تئاتر را برای همگان یادآور شود، در روز اختتامیه کنگره در این باره توضیح داد:«در برنامه تلویزیونی که دو شب پیش از شبکه دو سیما پخش شد به شکل عریان و شفاف مسائل را بازگو کردیم به طوری که بعد از این برنامه تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی با من تماس می‌گرفتند و ابراز شگفتی می‌کردند از این که بودجه تئاتر تنها یک میلیارد و 500 میلیون تومان است. استنباط آنان این بود که تئاتر حداقل 10 میلیارد بودجه در اختیار دارد.»
معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان این که در سال‌های گذشته مرکز هنرهای نمایشی با بدهی‌های زیادی مواجه بود خاطر نشان کرد:«ما سعی خواهیم کرد بودجه تئاتر را صد در صد افزایش دهیم. در حال حاضر نیز در حال ارائه این بودجه به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی هستیم که اگر این حرکات به ثمر بنشیند در کوتاه مدت حرکتی اساسی خواهد بود.»
وی با اشاره به تکمیل سند توسعه تئاتر برای تنظیم دورنمای چهار یا پنج ساله آینده تئاتر کشور ابراز امیدواری کرد این سند هر چه زودتر توسط هنرمندان و صاحب‌نظران با شرایط فعلی تئاتر تطبیق داده شده و نکات راهبردی آن پیدا شود تا به دولت جدید ارائه شود.
نظرات یک مدیر مجرب
بحث بودجه آن قدر برای مسئولان فعلی اداره کل هنرهای نمایشی حساس بوده که علی منتظری مدیر اسبق مرکز هنرهای نمایشی در سال‌های گذشته گوشه‌ای از تجربیات و نظرات خود را برای رفع این بحران در روزهای کنگره بزرگ تئاتر ارائه کرد:« بودجه مسئله مهمی است و سامان دادن به آن بر عهده مدیران تئاتر است آنان باید راه بیافتند. پول از آسمان نمی‌افتد.»
وی افزود:«در حال حاضر که همه چیز سر جایش نیست نباید توقع داشته باشید که کسی به شما پول دهد. یکی از شرایط این است که باید دنبال پول برویم.»
وی ادامه داد:«نمایندگان مجلس، ائمه جمعه صاحب منصبان می‌توانند به ارتقاء سطح بودجه کمک کنند. چرا دور خودمان یک طناب بکشیم و بگوییم فرق داریم.»
وی افزود:«نمی‌گویم شخصیت خودمان را و یا تئاتر را قربانی برخی سیاست‌ها کنیم ولی مطمئن هستم که اگر برویم موفق می‌شویم چون فن بیان می‌دانیم و تئاتر بلدیم.»
وی با یادآوری خاطره‌ای از سال 67 گفت:«در آن سال پرمشکل طی ملاقات حضوری با نمایندگان مجلس و کمیسیون تصویب ردیف تحول در بودجه جدید را گرفتم. این ردیف تحول و گسترش تئاتر کشور بعدها تا صد میلیون هم رسید که در آن زمان مبلغ زیادی بود.»
وی مسئله دیگر تئاتر را تشکیلات آن دانست و با ابراز تاسف از تبدیل شدن مرکز هنرهای نمایشی به اداره کل گفت:«تئاتر باید سازمان داشته باشد. سازمان هنرهای نمایشی جمهوری اسلامی ایران باید شکل بگیرد وگرنه همچنان در دسته دوم و سوم و چهارم باقی می‌مانیم.»
وی ادامه داد:«زمینه‌ها و امکانات آن موجود است. با کمک مشاور هنری رئیس جمهور و ارشاد این اشکال اساسی باید رفع شود.»
وی افزود:«اگر پول، امکانات و سازمان فراهم باشد ولی فکر و اندیشه نباشد هیچ اتفاقی نمی‌افتد.»
وی بر شکل گیری گروه‌ها تاکید کرده و گفت:«همه می‌دانیم که مشکلات معیشتی و زندگی وجود دارد ولی باید این حوزه را جدی بگیریم. مدیریت تئاتر نیز خوشبختانه درباره توجه به گروه‌ها اعلام آمادگی کرده است.»
روابط بین‌الملل
شاید یکی از بهترین راه‌های ارتقاء سطح کیفی تئاتر، حضور در جشنواره‌ها و دوره‌های آموزشی خارج از کشور باشد. همچنین دعوت از مربیان و استادان تئاتر سراسر دنیا برای برگزاری ورک شاپ‌های کوتاه مدت و میان مدت تا حد زیادی در سطح کیفی آموزشی تئاتر موثر باشد.
محمد اطبایی، رئیس روابط بین‌الملل اداره کل هنرهای نمایشی در این رابطه گفت:«باز متاسفم که بحث بودجه را به میان می‌کشم اما واقعاً کمبود بودجه دست و بال ما را بسته است. ما پارسال فقط توانستیم یک هفته چخوف را برگزار کنیم، با چند ورک شاپ و سمیناری که برای ارتباط گروه‌های تئاتر ایرانی و خارجی در جشنواره فجر برگزار شده بود. همچنین تلاش‌های در زمینه ارائه تهیه کتاب و فیلم‌های به روز وجود داشته که به علت کمبود بودجه به تعویق افتاده است. ما یک لیست بلند بالا از تئاترها و تله‌تئاترها به شکل دی‌وی‌دی تهیه کردیم و حتی آماده خرید هم به این منظور بودیم و تما‌س‌ها هم گرفته شد اما به خاطر مشکلات ارزی حتی یک دلار هم نتوانستیم تا به حال در این خصوص کنار بگذاریم همچنین در خصوص تهیه کتاب‌های روز تئاتری دنیا هم ما لیستی را تهیه کرده‌ایم تا هر کدام از نیروهایمان به سفر می‌روند مقداری از آن‌ها را با خود بیاورند اما حتی هزار دلار هم نتوانستیم بابت این قضیه کنار بگذاریم. تا آخر سال 84 هم برای انجام این کارها امیدوار نیستم. امیدوارم سال 85 این کارها انجام گیرد.»
جمع‌بندی مدیر کل هنرهای نمایشی
مساله ارتقای بودجه تا دقایق آخر تصویب بودجه تئاتر در مجلس برای تمامی هنرمندان و مسئولان تئاتر مهم تلقی می‌شود و تمام سعی آنان بر این است که مجلس و دولت متقاعد شوند که تاثیر مطلوبی در میزان اندک آن بگذارند تا آنان بتواند به برنامه‌های ویژه خود برای ارتقای تئاتر اقدام موثر داشته باشند.
حسین پارسایی، مدیرکل هنرهای نمایشی درباره افزایش بودجه تئاتر در این روزهای حساس گفت:«اگر بتوانیم از بودجه تئاتر به درستی دفاع کنیم مقدار آن حداقل دو برابر و حداکثر چهار برابر افزایش پیدا می‌کند.»
وی اضافه کرد:«افزایش بودجه را بیش از صددرصد تعریف کرده‌ایم. البته این امر احتیاج به دفاع دارد. چرا که باید از طریق سازمان مدیریت برنامه‌ریزی به دولت و از دولت به مجلس برود. در صورت حمایت این نهادها بودجه تئاتر بین دو تا چهار برابر افزایش خواهد داشت.»
وی در ادامه گفت:«با یک محاسبه سرانگشتی متوجه می‌شویم که بودجه تئاتر چند سالی است که افزایش پیدا نکرده و در عین حال که حدود 40 درصد از آن به فعالیت‌های غیر تولیدی اختصاص دارد، این فعالیت‌ها شامل دستمزدها و حق‌الزحمه عوامل و کارگردان است که خود بخشی از تولید تئاتر را شامل می‌شود. سوم این که مطالبات گروه‌ها و تعداد هنرپیشه‌ها و هنرمندانی که تقاضای کار دارند، نسبت یک به ده است.
وی در ادامه با تقسیم بندی فعالیت‌های اداره کل هنرهای نمایشی گفت:«بودجه تئاتر کشور باید در ده گرایش جدید تقسیم شود. اول انجمن‌های نمایش است که تعداد آن‌ها حدود 400 انجمن است. اگر فرض ما بر فعالیت 250 انجمن موثر و فعال باشد، به طور میانگین اگر هر انجمن چهار میلیون تومان در سال دریافت می‌کند به رقمی معادل یک میلیارد تومان می‌رسد.
36 جشنواره استانی و منطقه‌ای داریم که اگر بخواهیم به طور میانگین به هر جشنواره 10 تا 15 میلیون بدهید می‌شود پانصد میلیون.»
وی افزود:«در بخش آموزش و پژوهش نیز، بخش‌های آموزشی کاربردی دوره‌های درازمدت، تاسیس کارگاه‌هایی با گرایش‌های مختلف که خروجی داشته باشد، پژوهش، چاپ کتاب، مجله نمایش فصلنامه و ... را داریم که به طور میانگین 500 میلیون تومان هزینه بر در دارد.
هزینه برگزاری سه جشنواره بین‌المللی فجر، آئینی سنتی و عروسکی نیز به طور میانگین یک میلیارد و پانصد میلیون تومان می‌شود.»
وی در توضیح بخش دیگری از فعالیت‌های اداره کل هنرهای نمایشی گفت:«در تهران حدود 100 گروه حرفه‌ای تئاتر فعالیت می‌کنند که اگر به هر یک به طور میانگین 10 میلیون داده شود یک میلیارد خواهد شد. اعزام به خارج از کشور و گرایش‌های دیگری نیز وجود دارند که شاید در حال حاضر ذکر آن‌ها ضروری نباشد.»
وی تاکید کرد:«تئاتر باید چهار برابر افزایش بودجه داشته باشد تا بتواند مطابق با نیاز امروز در سال 84 به فعالیت بپردازد.»
وی افزود:«در یک حالت خوشبینانه در آینده بودجه تئاتر افزایش 100 درصدی خواهد داشت. حال اگر بودجه تئاتر شش میلیارد شود قابل تحمل خواهد بود تا اولاً بدهی‌های تئاتر را بدهیم و دوم این که بخشی از فعالیت‌های حرفه‌ای خود را محقق کنیم، ولی در شرایط حاضر مرکز مجبور به حذف فعالیت‌های خود است.»
وی با بیان این جمله که با پول کم نمی‌شود معجزه کرد گفت:«این ضرورت را هم مجلس و هم دولت و هم دفتر مدیریت و برنامه‌ریزی فهمیده است و این روزها مرتب درباره‌اش بحث می‌شود.»
این روزها امید تئاتری ها به افزایش بودجه در مجلس و هیات دولت است.