سیاست ها و برنامه های دفتر پژوهش و انتشارات در گفت‌وگو با مهرداد رایانی‌مخصوص
منکر این نیستم که تا به حال در حوزه نشر و پژوهش کاری انجام نشده، اما ما هم آمده‌ایم که کارهای بهتر و غیر تکراری انجام دهیم.هر گاه هم احساس کنم که موثر نیستم خودم را کنار می‌کشم. این تضمین را به شما می‌دهم.
نیلوفر رستمی:
اشاره:
چیزی حدود یک ماه و اندی از مسئولیت مهرداد رایانی‌مخصوص در دفتر پژوهش و انتشارات می‌گذرد. او به کمک 4 نفر دیگر(فرزان سجودی، مجید سرسنگی، محمدعلی خبری و نصرالله قادری) شورای پژوهشی برای انجام امور این دفتر به راه انداخته است.
رایانی‌مخصوص، مدرس، نویسنده و کارگردان تئاتر، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، نایب رئیس و عضو کانون ملی منتقدان تئاتر ایران، رئیس کانون نمایشنامه‌نویسان تئاتر مقاومت(انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس) و مدیر مسئول و صاحب امتیاز نشریه هنر هفته است.
همچنین وی دارای مدرک لیسانس ادبیات نمایشی و فوق لیسانس کارگردانی تئاتر است و تا به حال از او پنج اثر نمایشی منتشر شده است. هفته گذشته دفتر پژوهش و انتشارات آیین نامه‌ای از وظایف و اهداف خود منتشر کرد که پیرامون این آیین‌نامه و عملکردهای آتی دفتر با مهرداد رایانی‌مخصوص گفت‌وگویی انجام دادیم:
براساس چه اولویت‌ها و ضوابطی آیین‌نامه دفتر پژوهش و انتشارات تنظیم شد؟
اولین دلیلی که باعث شد به دنبال تهیه آیین‌نامه برویم، این بود که میخواستیم کارهایمان هدفمند باشند، اصلاً منظورم این نیست که قبلاً هدفمند نبوده، فقط میخواستیم هدفمند‌تر عمل کنیم. در همین راستا اولین کارمان تشکیل شورای پژوهشی بود. در صحبتی که با پارسایی(مدیر مرکز هنرهای نمایشی) داشتیم، ایشان هم نظرشان بر تشکیل شورا بود تا تصمیم‌ها بر خرد جمعی استوار باشد. بنابراین شورایی مرکب از دکتر سرسنگی، دکتر سجودی، قادری، دکتر خبری و من تشکیل شد که مسئولیت شورا هم با خود من است. برای این که متناسب با بوجه قدم برداریم و از هم اکنون تقریباً آینده کاری تعریف شده‌ای داشته باشیم، نیازمند به آیین‌نامه بودیم. پیش‌نویسی از آیین‌نامه تهیه شد و در کمیته”انتشارات و پژوهش”، ”کنگره بزرگ تئاتر کشور” مطرح‌اش کردیم، تعدادی از حاضران و کارشناسان در این کنگره نظراتی دادند و بالاخره ماحصل این گفت و شنود و تغییرات پس از آن، آیین‌نامه‌ای شد که اکنون منتشر شده است.
در این آیین‌نامه قید شده که از هنرمندان حمایت می‌شود این حمایت‌ها به چه شکل و بر چه ضوابطی استوار است؟
متضاضی براساس اولویت‌های ما طرح‌ها و خواسته‌هایش را می‌گوید. می‌گویم متناسب با اولویت‌های ما، چون اگر بر این اساس نباشد ما اصلاً بررسی نمی‌کنیم و از متقاضی هم عذرخواهی می‌کنیم اما اگر متناسب با اولویت‌های ما باشد و نیاز به اصلاح داشته باشد با او وارد مذاکره شده و سعی می‌کنیم که اصلاح شود. به دو شکل هم می‌توانند آن چه که مد نظرشان است به ما بدهند یا به شکل طرح و یا خود اثر را. ما متناسب با ماتریال داده شده، با آن‌ها وارد مذاکره می‌شویم و اگر به تفاهم برسیم قرارداد را می‌بندیم و پس از بازنگری نهایی کار به پروسه چاپ و نشر منتقل می‌شود. به غیر از این ما حتی در نظر داریم پروژه‌های مشترک با انتشاراتی‌ها و مراکز داشته باشیم، مثل فرهنگستان هنر، حوزه هنری، دانشگاه‌ها و ... همچنین جدا از کتاب و مجلات(فصلنامه تئاتر و ماهنامه نمایش)، ما فعالیت‌هایی نظیر سمینار و سخنرانی هم داریم که ماحصل‌شان در 2 مجله مرکز هنرهای نمایشی چاپ می‌شوند.
شما از اولویت‌هایتان گفتید، در آیین‌نامه هم اولویت‌ها در چند بند ذکر شده، چطور به این اولویت‌ها و سرفصل‌ها رسیدید؟
عرض کردم به وسیله یک خرد جمعی و با مشورت تعدادی از نمایندگان و مسئولان انجمن نمایش به این سرفصل‌ها رسیدیم. مثلاً به این نتیجه رسیدیم که باید روی تاریخ تحلیلی ایران کار شود، روی کلمه تحلیل تاکید می‌کنم. چرا که قبل از انقلاب، حداقل دو، سه کتاب تحلیلی درباره تئاترمان با وجود نقاط ضعف و قوت‌هایشان داریم. کتاب‌هایی که ملک‌پور، اسکویی، بیضایی و ... نوشتند اما پس از انقلاب هیچ کتابی با این موضوع نداریم. دو، سه استان مانند بوشهر، گیلان و اردبیل تلاش‌های در این زمینه داشتند اما بیشتر اهمیت آن‌ها در حوزه ثبت تاریخی است و کمتر از نگاه تحلیلی برخوردار هستند. ما نیاز داریم در سی استان کشور تیم‌های تحقیقاتی برای تهیه و نوشتن تاریخ تئاتر تحلیلی ایران داشته باشیم. بدین ترتیب که هر تیم با حضور یک سرپرست در استان خود مشغول به کار می‌شود و نهایتاً حاصل تحقیقات‌شان را برای بازنگری به ما تحویل می‌دهند. تاکید می‌کنم که این تیم برای نگاه تحلیلی باید به تمام عناصر تئاتری در استان خود توجه داشته باشد از اجرا، نمایشنامه و عوامل زنده تئاتری گرفته تا حتی معماری ساختمان سالن‌های تئاتر و.... نهایتاً چکیده‌ای از این 30 کتاب هم در یک کتاب مرجع خواهد آمد.
آیا پیشنهادی هم برای تهیه و نوشتن تاریخ تحلیلی تئاتر در استان‌های از کشور را دارید؟
بله، چند نفر هستند. اما در ابتدا تصمیم ما این است که گزینش نکنیم و فضا را برای همه باز بگذاریم تا هر کسی فکر می‌کند، می‌تواند در این بخش فعالیت کند، آزادانه اقدام کند. اما اگر به این شکل به نتیجه نرسیدیم آن وقت خودمان دست به گزینش می‌زنیم و به هر کدام از افراد مورد نظر پروژه‌ای می‌دهیم. فعلاً سعی کردیم با اطلاع رسانی و از طریق نامه‌نگاری به بعضی از مراکز و آدم‌ها آن‌ها را دعوت به همکاری با این پروژه کنیم.
یعنی افرادی را از تهران به استان‌ها برای تحقیق و پژوهش می‌فرستید؟
نه، افرادی که بتوانند عهده‌دار این مسئولیت باشند در خود استان‌ها وجود دارند، ضمن این که ما نه این تعداد پژوهشگر را در تهران داریم و نه بودجه‌اش را برای اعزام آن‌ها. مثلاً یدالله آقاعباسی را در کرمان با دو، سه نفر دیگر مامور این کار می‌کنیم یا صادق عاشورپور در همدان را با چند نفر دیگر مامور این کار می‌کنیم اما حتماً آدم‌هایی باید انتخاب شوند که در حیطه تحقیق و پژوهش فعالیت دارند. مثلاً نمی‌توان هنرمندی که فقط آرتیست بوده را برای این کار دعوت کرد. مگر این که آرتیستی باشد که کارهای تحقیقاتی هم انجام دهد.
در اولویت‌های مندرج در آیین‌نامه، بندی با عنوان ترجمه کتاب‌های خارجی در نظر گرفته شده که بیشتر شامل آثار کشورهای آسیایی و آفریقایی است. چرا به آثار این دو قاره تکیه کردید؟
از تئاتر اروپا و آمریکا منابع بسیاری در ایران داریم اما در بخش ترجمه، شناخت و توجه به آثار تئاتری کشورهای مانند هند، ژاپن، چین.... کمبود بسیار داریم بنابراین فکر کردیم در پروسه چهار سالهای که برای این کار در نظر گرفته‌ایم کمبودهای این بخش را رفع و رجوع کنیم.
یعنی می‌خواهید تمامی این کمبودها را در طی چهار سال رفع کنید؟
امیواریم. به قول معروف باید ظرفیت 100 را مدنظر داشته باشیم تا حداقل به ظرفیت 60 برسیم. امیدمان این است که در 4 سال آینده به خواسته‌هایمان برسیم وگرنه باید کارها را به آدم‌ها و مدیریت بعدی بسپاریم. ما با این افکار کار را شروع کردیم. خیلی بد است که فکر کنیم(هر چه شد، شد)یا(تا ببینیم در آینده چه می‌شود!) گفتن این نکته هم مهم است که اگر دوستان انتقاد یا پیشنهاداتی در خصوص این آیین‌نامه دارند یا اگر خلاءهای احساس می‌کنند در آیین‌نامه وجود دارد که به شرط اضافه شدن خدمتی به تئاتر ایران محسوب می‌شود، فضای گفت‌وگو باز است، لطفاً بیایند نظراتشان را بگویند. چرا که هرگز من و دیگر اعضای شورا ادعا نمی‌کنیم که این آیین‌نامه بی‌نقص است. در اصلاحات هم همیشه باز است.
یکی از اولویت‌های آیین‌نامه”آشنایی با تئاتر نوین جهان” در نظر گرفته شده، در این بخش چه سر فصل‌های در نظر گرفته شده؟ و چه چیزهایی در راستای این آشنایی بیشتر مورد توجه است؟
چیزهایی که درباره آن‌ها با کمبود منابع مواجه‌ایم.
مثلاً؟
مثلاً در حوزه کانسپت یا پرفورمنس که در سالهای اخیر از سوی کارگردان‌ها هم بسیار به آن توجه نشان داده شده. ما منابع مکتوب چندانی نداریم یا درباره آدم‌هایی که سلسله جنبان حرکت‌های تئاتری جهان محسوب می‌شوند ما فاقد اطلاعات جامعی هستیم. در حال حاضر ما نمی‌خواهیم دوباره آثار میلر را چاپ کنیم. مسلماً هنوز هم ترجمه‌های متعدد از آثار میلر را احتیاج داریم اما با توجه به بودجه اندکی که داریم باید کار در یک راستا را انتخاب کنیم. وقتی ترجمه‌های متفاوت از آثار میلر، چخوف و ... داریم و در شرایطی که با کمبود بودجه هم مواجه هستیم دیگر موازی کاری و ترجمه‌های متفاوت داشتن از یک نویسنده معنا ندارد. زمانی موازی کاری خوب است که از وضعیت به سامان بخواهیم نتیجه دیگر و بهتری بگیریم. به نظرم در شرایط فعلی گرفتن نتیجه دیگر معنی ندارد و باید به فکر پر کردن خلاءها باشیم. مثلاً ما در زمینه موسیقی تئاتر هیچ منبع مکتوبی نداریم در حالی که در حوزه طراحی صحنه، نور، بازیگری، کارگردانی منابع زیادی داریم حتی در بعضی از حوزه‌ها با چندین کتاب روبه‌رویم. به نظرم الان باید خلاءها را پر کرد.
پر کردن این گونه خلاءها نیازمند نیروهای متخصص، بودجه و دسترسی به امکانات برای تهیه و ترجمه آثار روز جهان است، آیا چنین امکاناتی در اختیار دارید؟
امکانات و بودجه خیلی اندک است ولی باید به هر طریقی خلاءها را پر کنیم.
و آیا این اتفاقات دوباره منتهی به چاپ آثار میلر نمی‌شود؟
نه. چون ما این کار را نمی‌کنیم. ما در زمینه منابع اورژینال مرکز خاصی نداریم و کسب اطلاعات روز تئاتری به دانسته‌های شخصی‌مان منتهی می‌شود. مثلاً من کتابی انگلیسی در زمینه نقد تئاتر داشتم که دو سال پیش دکتر صادقی تصادفاً آن را دیدند و خواستند تا ترجمه‌اش کنند و به وسیله نشر قطره چاپ شود. من هم با کمال میل و رغبت پذیرفتم.
شما می‌گویید ما در بخش‌هایی مانند موسیقی تئاتر دچار فقر منابع هستیم و اساساً کسانی که در این زمینه‌ها هم تخصص کافی داشته باشند در ایران اندک هستند اما تعدادی نویسنده هم شاید در گوشه‌ای از شهرستان‌ها و یا جاهای دور افتاده باشند که اتفاقاً نویسنده کتاب‌های خوبی هستند فضا برای ارائه آثار آن‌ها چگونه است؟
این نویسنده‌ها آثارشان را به نشانی ما بفرستند یا خودشان بیاورند. دیگر کار دیگری نمی‌توانیم بکنیم.
ما یاد گرفته‌ایم که روابط با مسئولان باعث چاپ کتاب یا تسریع در این امر می‌شود. آیا در دوره شما هم همچنان باید به آموزه‌های قبلی‌مان اکتفا کنیم؟
من فکر می‌کنم با توجه به این آیین‌نامه و آدم‌هایی که در شورای پژوهش وجود دارند که هر کدام از طیف‌ها، ایدئولوژی‌ها و مرام و مسلک‌های متفاوت هستند، این تفکر جایی نداشته باشد. ببینید دکتر سرسنگی پژوهشگر در جهاد دانشگاهی و فرهنگستان هنر است، فرزان سجودی در حوزه‌های مختلف تئاتر کتاب و مقاله چاپ کرده، خبری در پژوهشگاه هنر مشغول است. قادری هم کتاب‌ها و مقاله‌های زیادی در زمینه تئاتر دارد، احتمالاً کم ظرفیت‌ترین آدم این شورا من هستم. بنابراین با توجه به کارنامه کاری و سوابق این آدم‌ها، باید فکر کرد ما با آدم‌های روشنی روبه‌رو هستیم، آدم‌هایی که تمام دغدغه‌شان در این روزها انعکاس آیین‌نامه بوده است. تا به حال هم هیچ کاری انجام ندادیم، هیچ سفارشی هم به کسی ندادیم فقط اطلاع‌رسانی کردیم. خیالتان راحت باشد.
در راستای آشنا شدن با تئاتر نوین جهان احتیاج به سفرهای خارجی برای تیم متخصص است، آیا دفتر انتشارات و پژوهش دارای چنین بودجه‌ای است؟ و سفر به خارج هم جزء کارهای مورد نظر به حساب می‌آید؟
اگر متناسب با بودجه‌مان باشد حتماً این کار را می‌کنیم. وحشت نکنید سفر خارج چندان هزینه‌ای هم در بر نمی‌گیرد. مثلاً یک بلیط رفت و برگشت به فرانسه نهایتاً 900 هزار تومان می‌شود اگر محقق بخواهد یک هفته هم بماند و هر روز حدود 100 دلار خرج کند، نهایتاً می‌شود 800 دلار. پس این هم معضل نیست ضمن این که این روزها دنیای اینترنت مشکلاتی از این قبیل را حل کرده است و محقق با مبلغ اندکی می‌تواند به مجهزترین کتابخانه‌های جهان وصل شود.
در گفت‌وگوهای قبلی‌تان به کتاب‌هایی از دوره قبل اشاره کرده بودید که صحافی شده‌اند اما هنوز منتشر نشدند، چه زمانی برای انتشار آن‌ها اقدام خواهید کرد؟
هیچ کدام صحافی نشده‌اند. در زمان مدیریت لاله تقیان تعدادی کتاب آماده چاپ شده ولی صحافی نشده‌اند. چاپ و توزیع آن‌ها به وسیله ما نیازمند ضابطه‌مند شدن نشر نمایش است و تا زمانی که معاونت فرهنگی وزارت ارشاد مجوز ما را به طور کتبی ابلاغ نکند، ما اقدامی در این بخش نخواهیم کرد.
در گفت‌وگوهای قبلی به 55 میلیون بدهی دفتر انتشارات اشاره کرده بودید تا به حال چه مقدار از این بدهی پرداخت شده است؟
تا به حال 8 میلیون از این رقم پرداخت شده است. الحمدالله پارسایی لطف کردند و ماه گذشته بخشی از آن را پرداخت کردند. ماه آینده هم قرار است بخش دیگری از بدهی را به پژوهشگرانی که مطالبه دارند پرداخت کنند.
چرا می‌خندید؟
آخر روز به روز به بدهی‌ها اضافه می‌شود. مثلاً تازه از وجود پروژه‌های با خبر شدیم که هنوز با مرکز تسویه نکردند. همچنین مطالباتی از پرونده تعزیه هم مانده است که همین چند روز پیش از آن مطلع شدیم و باید به مرور حل شود.
چه کتاب‌هایی از دوران مدیریت پیشین مانده که آماده چاپ هستند؟
مجموعه آثار”میرزافتحعلی آخوندزاده” در شش جلد تنظیم شده است که سه جلد آن چاپ شده است اما صحافی نشده و سه جلد آن هم اصلاً چاپ نشده است. همچنین سال‌ها قبل، تاریخ تئاتر جهان از سری مجموعه”پلیاد” در 15 جلد در انتشارات نمایش چاپ شده بود که بعدها این 15 جلد برای چاپ دوم در سه جلد فشرده شد که دو جلد آن چاپ شد اما یک جلد آن باقی مانده است.
گفته بودید که تعدادی کتاب به شهرستان‌ها فرستادید، آیا آن‌ها همان کتاب‌های بودند که در انبار انتشارات وجود داشتند؟
بله، در بدو ورودم حدوداً 55 هزار نسخه کتاب در مرکز هنرهای نمایشی وجود داشت که الان کمتر شده. در واقع الان که یک ماه از حضور من در دفتر انتشارات می‌گذرد، به نظرم حداقل حدود 5000 هزار نسخه کتاب توزیع شده است.
از فرستادن مدارک، بروشور و پوسترهای نمایش‌ها به سازمان استاد کشور هم گفته بودید؟
بله، بخش عمده‌ای از آن به سازمان اسناد کشور تحویل داده شده است، بخش دیگری هم به همت محمد بهرامی که از سالیان قبل خودشان بروشورهای تئاترها را آرشیو می‌کردند در تئاترشهر نگهداری می‌شود. اما همچنان این نقص وجود دارد. خیلی از مراکزی که در سالن‌های آن جا تئاتر به شکل مرتب به اجرا می‌رود، مانند حوزه هنری و تالارهای خصوصی مثلاً(بولینگ عبدو) بروشورها و دیگر مدارک اجراهایشان آرشیو نمی‌شود. بهتر است مرکز چنین مسئولیتی را بر عهده بگیرد.
خوشبختانه یکی از کارهایی که در این راستا در سالهای اخیر انجام گرفته، تنظیم کاتالوگ جشنواره فجر است به شیوه‌ای که به یک نوع سند سازی تئاتر منتهی می‌شود. باید چیزی شبیه کاتالوگ برای گردآوری تمام مدارک تئاتر کشورمان در سالهای گذشته هم داشته باشیم. البته این یکی از اقدامات کوچک در این باره است.
در آیین‌نامه قید شده که از این پس بخش سمینار و سخنرانی هم دفتر پژوهش و انتشارات خواهد داشت. کمی درباره این بخش توضیح دهید؟
ما برگزاری دو سمینار را در سال در نظر گرفتیم. سر فصل‌ها هنوز مشخص نشده اما اگر طرحی برای برگزاری سمینارها ارائه شود ما استقبال می‌کنیم و شاید عملی کردن آن را هم به همان شخص واگذار کنیم. در ضمن ماحصل تمام سخنرانی‌ها و سمینارها در مجله نمایش یا فصلنامه تئاتر خواهد آمد.
ما اصولاً عادت داریم که هر مسئولی بیاید، یک سری حرف‌ها بزند و عاقبت کار مفیدی هم انجام ندهد. در واقع به اصلی عادی و پذیرفته تبدیل شده. آقای رایانی شما در حوزه مسئولیتان چه می‌کنید؟ آیا باید همین اصل را در حوزه شما هم بپذیریم یا منتظر تغییرات مفیدالحال باشیم؟
در توضیح این مسئله مجبورم مثالی بزنم، من اولین کاری که پس از حضورم انجام دادم، این بود که طی فراخوانی از گروه‌های تئاتری خواستم تا برای جشنواره فجر و عاشورایان پوسترهای خود را به دفتر پژوهش بیاورند. فراخوان‌ها را هم شخصاً به دانشگاه سوره و آزاد بردم و روی دیوارها نصب کردم، همچنین با کمک دیگر اعضای شورا و انتشارات فراخوان‌ها را به محل‌های مانند خانه تئاتر، خانه هنرمندان و.... فرستادیم اما از آن زمان تا به حال جالب است که بدانید فقط ده پوستر به دفتر پژوهش آمده است! ببینید من آماده‌ام که کار انجام دهم. در ابتدا مشارکت دیگران را هم می‌طلبم اما اگر دیگران همکاری نکردند آن وقت خودم عمل می‌کنم چون مجبورم جوابگو باشم. در ضمن تاکید می‌کنم که منکر این نیستم که تا به حال در حوزه نشر و پژوهش کاری انجام نشده، در صحبت‌های قبلی‌ام درباره کارهای انجام شده زیاد صحبت کرده‌ام اما ما هم آمده‌ایم که کارهای بهتر و غیر تکراری انجام دهیم.
هر گاه هم احساس کنم که موثر نیستم خودم را کنار می‌کشم. این تضمین را به شما می‌دهم.