جشنواره زدگی، تقلید از تهران، بی توجهی و بی نیازی جامعه و ...
بیماری تئاتر کودک در شهرستان‌ها
هنرمندان و کارشناسان یکی از مشکلات اصلی تئاتر کودک در شهرستان‌ها را بی توجهی و بی نیازی جامعه به این نوع آثار عنوان می‌کنند؛ مشکلی که شاید فقط گریبان‌گیر شهرستان‌ها نباشد.
کیمیا خطیب زاده: بیست و یکمین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان، هفته پیش پایان یافت. به همین بهانه سایت ایران تئاتر نگاهی انداخته به وضعیت تئاتر کودک در شهرستان‌ها و مشکلات و موانعی که پیش روی گروه‌ها و هنرمندانی است که ساکن تهران نیستند. در این میان نقش جشنواره‌ها را هم در ارتباط با تقویت تئاتر کودک و نوجوان در استان‌هایی چون همدان بررسی کرده‌ایم.
تئاتر کودک در ایران پدیده نو ظهوری نیست؛ به لطف کارهای جبار عسگرزاده (باغچه‌بان) عمری نزدیک به 100 سال دارد. با این حال در دهه‌های 40 و 50 خورشیدی به دلیل فعالیت‌های کانون پرورشی فکری رشد و گسترش یافت و در دو دهه گذشته با برگزاری جشنوارههای تئاتر کودک و نوجوان همدان و اصفهان و عروسکی تهران-مبارک، به ویژه در پایتخت کشور همچنان سرپا مانده است. با این وجود، گسترش، رشد و اصولاً وجود تئاتر کودک در شهرستان‌ها همیشه موضوعی قابل بحث بوده است. کما اینکه در پایتخت هم، با وجود اجراهای اختصاصی کودک و گروه‌های حرفه‌ای، بسیاری متعقدند این تئاتر همیشه مورد بی‌مهری و کم لطفی مسئولین و مخاطبین قرار گرفته است.
ضرورت تئاتر کودک مقوله‌ای است که کمتر کسی است که به آن واقف نباشد. جشنواره‌ها و جشن‌ها و برنامه‌های مختلف در طی سال نشان از این آگاهی مشترک بین مسئولین و تولیدکنندگان و حتی مخاطبان این کارها دارد. ولی آیا با تمام شدن جشنواره این روند ادامه پیدا می‌کند؟ گروه‌های شهرستانی در بقیه مواقع سال برای فعالیت‌های خود حمایت می‌شوند؟ آیا تئاتر کودک می‌تواند به صورت فعال و در همه مدت سال در همه شهرستان‌ها فعال باشد؟ این پرسش‌ها را سایت ایران تئاتر در گفتگو با هنرمندان در میان گذاشته است.
زنده به جشنواره
رضا فیاضی، هرمند باسابقه، تئاتر کودک را در سرتاسر ایران محدود و وابسته به جشنواره می‌داند و ضعف مدیریتی را از دلایل اصلی آن. او تاکید می‌کند: «اکثر گروه‌های تئاتری کار کودک به واسطه جشنواره فعال هستند و در بقیه مواقع سال خبری از فعالیت‌شان نیست. حتی در تهران هم اجرا کار کودک، به جز مواقع جشنوارههای مختلف، حضور پررنگی ندارد. تئاتر کودک به بهانه جشن‌ها و جشنواره‌ها و مناسبت‌های مختلف چند روزی مورد توجه قرار می‌گیرد و بعد فراموش می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «این مسئله فقط مختص شهرستان‌ها نیست. اما حتماً در شهرستان‌ها اوضاع بدتر است. اصلاً مگر در شهرستان‌ها تئاتر بزرگسال چقدر جدی گرفته می‌شود که تئاتر کودک بشود؟»
این هنرمند که بسیاری او را با نقش آفرینی در مجموعه به یادماندنی «زی زی گولو» به خاطر می‌آورند، در گفتوگو با سایت ایران تئاتر، عدم نیاز جامعه به تئاتر کودک را مشکل اصلی می‌داند: «متاسفانه در این مملکت نیاز کار کودک احساس نمی‌شود. الان تمام تئاترها برای جذب گیشه به سخیف‌ترین روش‌های ممکن دست می‌زنند. تئاتر بدون حمایت دولت نمی‌تواند دوام بیاورد. من خودم دوست دارم کار کودک کنم، اما بدون حمایت نمی‌توانم. به صورت آماری ممکن است فکر کنند ما در وضعیت خوبی قرار داریم. اما چند جشنواره که در طی سال برگزار می‌شوند، آیا نیاز جامعه را برطرف می‌کنند؟ آیا بازدهی دارند؟»
زیر سایه تهران بودن
مریم کاظمی، کارگردان و بازیگر فعال در تئاتر کودک، مشکل اصلی در شهرستان‌ها را متاثر بودن از تهران می‌داند. وی متعقد است مسئولین استان‌ها باید برای تولیدات تئاتری خود به ویژگی‌ها و ظرفیت‌های منطقه خودشان بیشتر توجه کنند: «رونق و گسترش تئاتر شهرستان به طور خطرناک و آزاردهنده‌ای تحت تاثیر تئاتر تهران است. تازه اگر تئاتر تهران الگوهای خوبی داشت، اینقدر بد نبود. تئاتر تهران خودنما و خود بزرگ بین و متاثر از تقلید غیرهنرمندانه است. به نظر من متعالی‌تر و قوی‌تر از تئاتر شهرستان نیست ، فقط به مدد امکانات کمی ، تاکید می کنم «کمی» بیشتر و اجراهای مستمر توانسته خودرا بیشتر تبلیغ کند . و همین تبلیغ هم باعث شده ضعف های آن دیده نشود. در شهرستان‌ها چون فعالیت مستمر در این عرصه وجود ندارد، پس شاهد رشد هم نیستیم.»
بهروز غریب‌پور، کارگردان تئاتر عروسکی و مدیر با سابقه مراکز هنری هم در گفتگو با سایت ایران تئاتر می‌گوید: «متاسفانه بین هنرمندان کشور در عرصه تئاتر کودک و نوجوان، به هم پیوستگی وجود ندارد. بین هنرمندان و مخاطبان هم پیوستگی مداوم و مستمر هم نیست. در کنار این‌ها، عدم حمایت مالی هم از دلایل اصلی رشد نکردن تئاتر کودک در شهرستان‌هاست.»
هنرمندان جوان و دغدغه نبود سالن‌های مناسب، کمبود بودجه و ...
اما وقتی به سراغ هنرمندان جوانی می‌رویم که در شهرستان‌ها فعالیت می‌کنند، آنان بر مشکلات دیگری که پیش روی تئاتر کودک است، انگشت می‌گذارند. محسن پور قاسمی از جمله این هنرمندان است که در همدان فعالیت می‌کند و در بیست و یکمین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان هم حضور داشت. او در گفتگو با سایت ایران تئاتر بزرگ‌ترین معضل تئاتر کودک در شهرستان‌ها را نبود سالن تخصصی می‌داند: :«در شهرستان‌ها عمدتاً سالن تخصصی تئاتر کودک وجود ندارد. در کنار این مسئله نمایش‌های خوبی هم معمولاً روی صحنه نمی‌رود. همین مسائل در عدم استقبال مخاطبان موثر است.»
پور قاسمی از اثرات برگزاری جشنواره تئاتر کودک و نوجوان و تاثیرش در رشد این عرصه هنری در همدان می‌گوید: «برگزاری جشنواره خیلی موثر است. تعامل با گروه‌های دیگر، دیدن کارها، گرفتن ایده و...همه بخشی از آموزشی هستند که شاید در شهرستان‌ها وجود نداشته باشد. جشنواره یک بحث انگیزشی برای گروه‌ها دارد و مسلما از دلایل اصلی بهبود تئاتر کودک در شهرستان‌ها، مخصوصا همدان، است.»
مهدی پتکی، کارگردان دیگری که با نمایش «کارایش» از رشت در جشنواره امسال شرکت کرده بود، مشکل را بزرگ‌تر از شهرستان‌ها می‌داند و معتقد است در مقوله تئاتر کودک باید بازنگری شود. او بزرگ‌ترین مشکل تئاتر کودک را که در شهر خودش هم وجود دارد، نبود متن‌های مناسب کودکان می‌داند. پتکی متن‌هایی را که امروز برای تئاتر کودک استفاده می‌شوند، سطحی نگرانه می‌داند و معتقد است در فرآیند تولید کار کودک باید کارشناسان و متخصصانی همیشه حضور داشته باشند.
پتکی مثل رضا فیاضی، دلیل اصلی عدم حمایت‌ها از این عرصه را عدم احساس نیاز جامعه و مدیران هنری به تئاتر کودک عنوان می‌کند: «اعتقاد بسیاری، از مسئولین و خانواده‌ها و در مجموع کلیت جامعه این است که تئاتر کودک کاری نمی‌کند، مانعی را از سر راه بر نمی‌دارد، تربیت نمی‌کند. در حالی که اگر تئاتر کودک با گروهی حرفه‌ای و در سالن‌های تخصصی برای کودکان اجرا شود، می‌تواند بیشترین تاثیر را در آموزش و تربیت کودکان داشته باشد.»
سالن تخصصی تئاتر کودک و نوجوان آری یا نه؟
با این وجود، کیانوش بذر پور که مدیریت انجمن هنرهای نمایشی همدان را بر عهده دارد، سالن‌های تخصصی تئاتر کودک را موثر می‌داند، اما معتقد است این مسئله از اولویت‌ها و موانع اصلی نیست: «سالن مخصوص کودک مهم است ولی از نظر من خیلی اثرگذار نیست. کارها به دلیل نبود سالن تخصصی، ضعیف و متوسط نیستند. سالن فقط یکی از مشکلات است.»
او می‌افزاید: «در همدان سالن‌های مخصوص کودک وجود ندارند. سالن‌های چند منظوره‌ای هستند که در اختیار کار کودک هم قرار می‌گیرند که طی این چند سال با استقبال خوبی هم از سوی مخاطبین رو‌به‌رو شدند. این روند اگر جدی گرفته شود و گیشه و منافع اقتصادی هدف قرار نگیرد، در یک روند طولانی و پیوسته می‌توانیم شاهد رشد و شکوفایی تئاتر کودک باشیم.»
علی روحی، مدیر انجمن هنرهای نمایشی خراسان رضوی، مشهد را جزو معدود شهرهایی معرفی می‌کند که سالن تخصصی تئاتر کودک دارد و حداقل 70 درصد روزهای سال اجراهایی مخصوص برای کودکان در سرتاسر این استان به صحنه می‌روند. او البته هشدار می‌دهد: «کار کودک بسیار حساس است و بحث آموزشی آن بسیار جدی. متاسفانه در بعضی کارها سطحی نگری وجود دارد و این مسئله به تئاتر کودک ضربه می‌زند. با کودکان و برای کودکان کار کردن بسیار سخت است و با این وجود همیشه به کار کودک بی‌مهری شده.»
راه حل چیست؟
بهروز غریب‌پور رها شدن از فشار اقتصادی را مهم ترین اصل برای نیروهای جوانی می‌داند که می‌خواهند در این زمینه فعالیت کنند: «باید از سوی دولت سرمایه‌گذاری صورت بگیرد و از تئاتر کودک حمایت مالی شود. باید مدیرانی آگاه تربیت شوند که مدیریت مرکزهای نمایشی و سالن‌های ما را در اختیار بگیرند و فرصت را به نیروهای جوان شهر خودشان بدهند. باید کاری کنیم که بازار کودک فقط در تهران نباشد و این مهاجرت معکوس شود.»
علی روحی تقویت گیشه، حمایت مالی و برنامه‌های مخصوص برای مدرسه‌ها و کودکان را جزو برنامه‌اش برای رشد تئاتر کودک در خراسان رضوی می‌داند: «با برنامه‌ریزی بهتر، حمایت مالی بیشتر و متون بهتری عاری از سطحی نگری می‌توانیم به جایگاهی که می‌خواهیم دست پیدا کنیم. باید برنامه‌هایی برای مدرسه‌ها و مهد کودک‌ها آماده کنیم و سانس‌ها و سالن‌هایی اختصاصی در اختیار کودکان قرار دهیم.»
کیانوش بذرپور این روند را طولانی می‌داند که در آن باید این نگاه ضعیف و کوچک به کار کودک از بین برود:« تئاتر کودک کار زیر بنایی است و این نگاه غلط به آن باید تغییر کند. نهاد‌های مختلف از آموزش پرورش تا کانون و ارشاد و شهرداری باید دست به دست هم دهند و برای حل این معضل تلاش کنند. یک نهاد به تنهایی نمی‌تواند کاری کند.»
مریم کاظمی راه حل را در اعتماد مدیران شهرستانی به هنرمندان شهر خودشان می‌داند: «من می‌دانم که در شهرستان‌ها گروه‌های خوب و فعالی هستند که آمادگی کارکردن دارند ولی راه یافتن روزنه‌های فعالیت را گم کرده اند. زیرا از تهران تقلید می‌کنند. ما داد می زنیم پول و امکانات نداریم ، آنها فریاد می‌زنند پول و امکانات نداریم. مدیر تهرانی پاسخگو نیست مدیر شهرستانی اصلا نمی‌داند برای چه کاری مدیر شده است. سالن‌های تهران چند منظوره و به دنبال پولسازی هستند ، سالن‌های شهرستانی گروه‌های تهرانی را دعوت می‌کنند و پول می‌دهند ولی حاضر نیستند آن بودجه را بدهند گروه‌های شهرستان خودشان کار کنند . گروه‌های شهرستان باید قدر خودشان را بدانند، راه دفتر و سالن و بودجه و مدیر خود را بیابند و از مسئولان آنچه را که برایش استخدام شده‌اند بخواهند. بگذارید تئاتر و عملکرد درست از شهرستان به تهران بیاید و ما تهران‌نشینان یاد بگیریم.»
