گفت‌وگو با”جاسِن بوکو” نویسنده و تهیه کننده نمایش”بادبزن جوانی”
جشنواره فجر در اروپا از شهرت بسیاری برخوردار است پیشنهاد می‌دهم به خاطر شهرت این جشنواره در انتخاب کارها سخت گیر‌ی‌های بیشتری شود تا کیفیت جشنواره بالا برود . نکته دیگر این که من می‌توانم چند گروه ایرانی را برای اجرا به کرواسی دعوت کنم.
مریم منصوری:
اشاره:”جاسِن بوکو” نویسنده و تهیه کننده نمایش”بادبزن جوانی” از کشور کرواسی است که برای شرکت در جشنواره تئاتر فجر در تهران حضور دارد. اجرای اول این گروه به دلیل توقیف بار گروه”دکور و تجهیزات صحنه” در گمرک فرودگاه لغو شد.
بوکو از دیدگاه خود به نقد این جشنواره و نکات ضعف و قوت آن می‌پردازد، با وی صبح روزی که به ایران آمد به گفت‌وگویی نشسته‌ایم که در پی می‌آید:
در ابتدا بگویید نمایش شما چطور به جشنواره تئاتر فجر ایران راه یافت؟
من نزدیک به ده سال است که این جشنواره را می‌شناسم و چون گروه نمایشی ما به عنوان بهترین گروه نمایشی دو سال گذشته انتخاب شد، وقتی که جشنواره فجر از کرواسی دعوت کرد، وزارت فرهنگ کرواسی هم به ما اعلام کرد و ما DVD و CD کارهایمان را فرستادیم و کار ما انتخاب شد. به طور کلی فستیوال فجر در اروپا شناخته شده است.
آیا متن خاصی را برای اجرا در ایران انتخاب کرده‌اید؟
ما این متن را برای اجرا در ایران انتخاب نکرده‌ایم چون کار ما در دو سال اخیر در کرواسی خیلی موفق بود، به همین خاطر وزارت فرهنگ کرواسی از ما درخواست کرد که این کار را به ایران بیاوریم. ما دو، سه سال پیش نمایشی براساس داستان‌های عامه فرهنگ آفریقایی به اجرا بردیم و در دو سال اخیر روی داستان‌های ژاپنی کار کردیم. روند کار ما هم به این ترتیب است که لایه‌هایی از داستان‌های مختلف را برمی‌گزینیم و سپس خودمان براساس این دست مایه‌ها، داستان جدیدی را طراحی می‌کنیم در واقع وزارت فرهنگ کرواسی پیشنهاد اجرای این متن را در ایران داد. علاوه بر این ما آدم‌های جهانی هستیم و احساسات مشابه داریم. مثل عشق، درد، عصبانیت و ... به همین خاطر هم ما به خودمان اجازه دادیم از یک داستان ژاپنی استفاده کنیم.
درباره سابقه کاری گروه‌تان بگوئید و این که پیش از این در چه جشنواره‌های دیگری شرکت کرده‌اند؟
من این را گروه خودمان تلقی نمی‌کنم. بلکه ما اعضاء تئاتر عروسکی شهر اسپلیت هستیم. کرواسی چندان بزرگ نیست. ما در مجموع 35 تئاتر داریم که از این میان، چند تا از آن‌ها هم تئاتر عروسکی کار می‌کنند و به همین خاطر، گروه‌های نمایشی سازمان دهی شده است و هر شهر گروه‌های نمایشی خودش را از نظر مالی پشتیبانی می‌کند. گروه ما این کار را در کشورهای دیگری از جمله مجارستان، ایتالیا و مکزیک اجرا کرده‌اند و اعضای گروه ما شامل 22 نفر است که در سال 4 ، 5 کار انجام می‌دهند و حدود 300 اجرا دارند. اما به طور کلی امسال ما شصتمین سال تئاتر کرواسی را جشن می‌گیریم.
آیا در اصل داستان ژاپنی تغییراتی هم داده‌اند؟
این یک داستان کوتاه ژاپنی است که ما با استفاده از عناصر آن داستان دیگری ساخته‌ایم ولی روح کلی کار را حفظ کرده‌ایم.
از چه شیوه عروسکی در اجرا استفاده کرده‌اید؟ آیا از نمایش عروسکی ژاپن هم استفاده کرده‌اید؟
اصل کار حالت جهانی دارد. همه عروسک‌ها حالتی ژاپنی دارند. اما این داستان هر جا می‌تواند، اتفاق بیفتد، چیزی شبیه به”رومئو و ژولیت”. دهقان پیری، عاشق دختری می‌شود. پدر دختر، دوست دارد که دخترش را به بازرگان موفقی شوهر دهد. به همین خاطر مشکلات زیاد است. اما دهقان شروع به جنگ برای به دست آوردن دختر می‌کند و در بین راه به جایی می‌رسد که اژدهایی مراقب بادبزنی است و اگر کسی خودش را با آن بادبزن باد بزند، جوان می‌شود و چون دهقان، عشق پاکی دارد، می‌تواند از آن نیرو بگیرد تا بر مشکلاتش غلبه کند و به هدفش برسد.
امکانات نمایش عروسکی در کرواسی به چه میزان است؟
در هر سالن تئاتری کرواسی یک کارگاه وجود دارد و ساخت و ساز عروسک‌ها هم در همین کارگاه‌ها انجام می‌گیرد. کارگردان و نویسنده حالت آزادی دارند به این معنا که از تئاتر حقوق ثابتی نمی‌گیرند و امکان دارد، جاهای دیگر هم کار کنند اما بازیگران اغلب متعلق به خود تئاتر هستند البته امکان هم دارد که بنا به صلاحدید کارگردان بازیگری از یک تئاتر دیگر بیاید.
آیا کرواسی شیوه عروسکی خاصی هم دارد؟
نمایش عروسکی در کرواسی چیز جدیدی است و مثل ژاپن و چین نیست که نمایش عروسکی در آن قدمت داشته باشد، البته ما هم نمایش‌هایی را براساس داستان‌های قدیمی کرواسی اجرا می‌کنیم اما این طور نیست که این هنر دارای قدمت باشد. از زمان حضور ترک‌ها در کرواسی، شیوه‌های عروسکی مانند سایه و ماریونت و ... در این کشور رایج شده است.
عروسک‌های سنتی ترکیه مثل”قره‌گوز” وارد فرهنگ کرواسی نشده است؟
به هر حال عروسک‌های ترکیه در کشور ما حضور داشته‌اند چون ترک‌ها بوسنی را فتح کردند و تا وین هم می‌خواستند پیش بروند چون همیشه در این منطقه بین اسلام و مسیحیت جنگ بوده است و همه این‌ها بر تاثیر گذاشتن نمایش عروسکی ترکیه بر فرهنگ نمایشی کرواسی موثر بوده است و دوره‌گردهایی که به مناطق مختلف می‌رفتند و به اجرای نمایش عروسکی می‌پرداختند.
آیا شیوه‌های سنتی عروسکی ما را می‌شناسید؟ از خیمه شب بازی یا عروسکی به نام”مبارک” شناختی دارید؟
نه! من درباره”مبارک” چیزی نشنیده‌ام اما نمایش عروسکی از سه هزار سال پیش در هندوستان بوده و از هندوستان تا اروپا آمده و شخصیت عروسکی که با حالت انتقادی و شوخ طبعانه با مردم ارتباط برقرار می‌کند، همواره وجود داشته است.
چرا این گروه در فستیوال عروسکی ما شرکت نکرده‌اند؟
ما از این فستیوال اطلاعی نداشتیم و هیچ دعوتی هم در این زمینه از ما نشده است ما اغلب در فستیوال‌های مهم اروپایی شرکت می‌کنیم اما چون زیاد کار عروسکی نمی‌کنیم به همین دلیل از فستیوال‌های عروسکی هم چندان اطلاعی نداشتیم.
پس این چندمین کار عروسکی این گروه است؟
حدود چهارمین کار ماست و کار دیگری داریم که تا دو ماه دیگر اجرا می‌شود. من بیشتر در حوزه کار کودک مشغولم و به کارهای این گروه سنی علاقه دارم.
آیا در دوره حضورتان در ایران از مراکزنمایش عروسکی و کودک هم دیدن کرده‌اید؟
نه! من هیچ ارتباطی با این گروه‌ها نداشته‌ام و از امکانات شما هم اطلاعی ندارم. اما از دو سال پیش، بین ایران و کرواسی یک پیمان‌نامه‌ای امضاء شده بود و فکر می‌کنم که این اولین برخورد ایران و کرواسی بعد از آن پیمان‌نامه است. البته این اولین بار نیست که گروهی از تئاتر ما در ایران شرکت می‌کند. 10 سال پیش هم گروه عروسکی دیگری در جشنواره‌ای از کشور شما شرکت کرده بوده که آن جشنواره ماه سپتامبر بوده و شاید در همان جشنواره عروسکی که شما می‌گویید شرکت کرده باشد.
نسبت به لغو اجرای گروه‌تان در اولین روز چه نظری دارید؟
متاسفانه بار ما در گمرک فرودگاه گیر کرده و برای من عجیب است که ما عضو جشنواره هستیم و به دعوت شما آمده‌ایم اما باید برای انجام کارهای ما این قدر کاغذ بازی شود البته برگزار کنندگان جشنواره بسیار دوستانه برخورد می‌کنند و همه آماده کمک کردن هستند اما در چند نمایشی که در این جشنواره دیدم، به نظر می‌رسد که هیچ ایده خاصی پشت انتخاب این کارها نیست. یک نمایش با نمایش دیگر کاملاً فرق می‌کند. معلوم نیست که گروه انتخاب کنندگان بر چه اساسی این نمایش‌ها را برای این جشنواره انتخاب کرده‌اند. البته این انتقاد نیست اما من شکایت دارم از این که یکی از اجراهای ما لغو شد چون مردم پول بلیط‌هایشان داده‌اند و وقت می‌گذارند و می‌آیند در حالی که اجرای ما لغو شده است من از این مسئله، کمی ناراحت هستم.
آیا اجرای گروه‌های ایرانی را هم دیده‌اید؟
اجرای”رومئو و ژولیت” را دیده‌ام و چیزی که نظر من را جلب کرد، نحوه اجرا و بازیگری بود چون دو فرهنگ کاملاً مختلف به نمایش درمی‌آید. یک دید و تفکر آسیایی با حالت روانشناسانه استانیسلاوسکی و قالبی اروپایی اجرا می‌شود.
گروه‌تان شامل چند نفر می‌شود و آیا امکاناتی نظیر نور و ... را با خودشان آورده‌اند یا از امکانات تالار هنر استفاده می‌کنند؟
گروه ما در کل 26 نفر است و 8 نفر از بازیگران، الان در این جشنواره حضور دارند. ما هیچ امکاناتی با خودمان نیاوردیم، چون به ما گفته بودند که همه چیز هست. البته آن جور که ما می‌خواستیم نبوده اما می‌توانیم، مشکل‌مان را حل کنیم.
اگر خودتان توضیحاتی راجع به حضورتان در این جشنواره دارید، خوشحال می‌شوم که بشنوم.
به عنوان کسی که در فستیوال‌های مختلف اروپایی شرکت کرده‌ام، دلیل بعضی از اجراها را در این جشنواره متوجه نشدم و فکر می‌کنم حضور برخی از گروه‌ها و اجرای آن‌ها در این جشنواره، نیازی نیست. برخی از اجراها در حد این جشنواره نیست. جشنواره فجر در اروپا از شهرت بسیاری برخوردار است پیشنهاد می‌دهم به خاطر شهرت این جشنواره در انتخاب کارها سخت گیر‌های بیشتری داشته باشند تا کیفیت جشنواره بالا برود و نکته دیگر این که من می‌توانم چند گروه ایرانی را برای اجرا در کرواسی دعوت کنم. به عنوان مثال من نمایش”در فنجان قهوه” را دیدم اما هیچ ترجمه‌ای از آن وجود ندارد. ما اصلاً متوجه نمایش نمی‌شویم. باید سعی شود به هر نحوی با بروشور یا ترجمه همزمان و ... نمایش به تماشاگر فهمانده شود. البته این مستلزم وجود امکانات است و به این طریق امکان معرفی کارها به کشورهای دیگر هم هست. اما باید روی مسئله ترجمه بیشتر کار کنید. من هنوز به اندازه کافی کارهای ایرانی را ندیده‌ام و می‌خواهم کارهای خوب را پیدا کنم، اما نمی‌توانم. در همه جشنواره‌ها، نوعی ارتباط دو جانبه به وجود می‌آید اما از طرف خود ایرانی‌ها، کسی برای معرفی گروه‌های تئاتر کشور شما به گروه‌های خارجی کاری نکرد. هیچ تبلیغی انجام نشد.