گفت‌وگو با «محمد حیدری»، مسئول هیأت بازبینی جشنواره بیست‌وچهارم

با توجه به تغییرات عمده‌ای که در برگزاری بیست‌وچهارمین جشنواره تئاتر فجر به وجود آمده، لطفاً توضیحاتی درباره نحوه انتخاب نمایش‌هایی که در جدول دیده‌ می‌شوند بفرمایید.
با وجود این که ترجیح می‌دادیم یک گروه کل کارهای شهرستان‌های مختلف را ببیند، متأسفانه به خاطر ازدحام جشنواره‌های استانی نتوانستیم این کار را بکنیم، چون تقویم برگزاری جشنواره‌های استانی از قبل آماده شده بود و ما 6 نفر را در سه گروه دو نفره انتخاب کردیم تا هر گروه حداقل از نمایش‌های 10 استان دیدن کند. به این ترتیب سعی کردیم اختلاف سلیقه در انتخاب‌ها را به حداقل برسانیم.
در تهران هم 5 نفر کارهایی که از مهرماه به بعد اجرای عمومی داشتند، در حین اجرا مورد بازبینی قرار دادند.
نحوه انتخاب در جشنواره امسال با سال‌های قبل تفاوت داشت، یعنی در سال‌های قبل کارهای منتخب جشنواره‌های استانی مجدداً در جشنواره منطقه‌ای با هم رقابت می‌کردند و دست آخر منتخب جشنواره‌های منطقه‌ای در جشنواره تهران حضور داشتند. در تهران هم ابتدا متن‌ها بازخوانی می‌شد و بعد گروه‌ها برای بازبینی خود را آماده می‌کردند و همه آثار، تولیدات جدیدی بودند که تازه بعد از جشنواره به اجرای عمومی درمی‌آمدند. امسال رویه تغییر کرده و درصد زیادی از نمایش‌ها از اجرای عمومی به جشنواره راه پیدا کرده‌اند.
در دوره‌های پیشین بعضی موارد از جمله داوری کارها مورد آزمون و خطا قرار گرفت. خیلی از هنرمندان گله داشتند که داوری کارها به نوعی به گروه‌های تئاتری خط می‌دهد، یعنی وقتی بازیگر یا کارگردانی در جشنواره‌ای مورد تقدیر قرار می‌گرفت خیلی‌ها به فرم‌های اجرایی مورد تقدیر روی می‌آوردند. عده دیگری از هنرمندان با داوری کارها مخالف بودند. آن هم به این دلیل که معیارهای داوری نسبی و بعضاً نادرست بوده است. از طرفی به حذف داوری هم اعتراضاتی وارد می‌شود، از جمله جوانانی که ترجیح می‌دهند مورد قضاوت و داوری قرار گیرند و به نوعی با دیگر هنرمندان مقایسه شوند تا بدانند در زمینه بازیگری، کارگردانی، نمایش‌نامه‌نویسی، طراحی صحنه و غیره در چه درجه‌ای قرار دارند.
همین‌طور هنرمندان شهرستانی یا تئاتری‌هایی که در شهرستان کارشان انتخاب شده می‌خواهند در زمینه‌های مختلف با دیگر کارهای ارائه شده در جشنواره نیز سنجیده شوند، چرا که در جشنواره به نوعی بهترین‌ها شرکت کرده‌اند.
ما معتقدیم که هر دو سیستم دارای مشکلاتی هستند.
البته این که کارها اول اجرا و بعد در جشنواره ارائه می‌شوند و جشنواره تئاتر فجر اجراهای سال بعد را رقم نمی‌زند، شاید طرح خوبی باشد که البته باید امتحانش را پس دهد، اما چیزی که مورد انتقاد دوستان و هنرمندان قرار می‌گیرد این است که کارهای‌شان با هم سنجیده نمی‌شوند. بعضی از پیشکسوتان تئاتر نقل می‌کنند که جایزه‌ای که در فلان جشنواره گرفته‌اند باعث تغییر مشی زندگی‌شان شده و تصمیم گرفته‌اند فقط به تئاتر بپردازند یا راه خود را پیدا کرده‌اند و تصمیم گرفته‌اند بیشتر تلاش کنند. از طرفی من فکر می‌کنم کسی که کارش در جشنواره ارائه می‌شود می‌تواند حدس بزند که چه جایگاهی در تئاتر دارد و نگاه منتقدان و تماشاگران را نسبت به اثرش درمی‌یابد.
خود من ترجیح می‌دهم کارها مورد ارزیابی قرار بگیرند، البته با مشخص بودن معیارهای داوری و البته حذف رتبه‌بندی بین بهترین‌ها.
معیارهایی که در انتخاب افراد بازبین و کارهای منتخب داشتید چه بوده است؟
مهم‌ترین معیار برای انتخاب افراد بازبین، آشنایی آن‌ها با تئاتر شهرستان‌ها بود. یعنی دوستانی که سالیان سال در جشنواره‌های استانی حضور داشته‌اند، چرا که فرد بازبین باید با مشکلات و وضعیت تئاتر شهرستان آشنا باشد. معیار دیگر تحصیلات افراد بازبین بوده و دیدگاه کارشناسی آن‌ها نسبت به آثار.
معیار انتخاب کارها نیز سنجش آن‌ها با یکدیگر بود، یعنی با توجه به امکانات موجود، آثار با هم مقایسه شده‌اند.
من معتقدم تئاتر تهران تا حد زیادی به تئاتری‌های شهرستانی مدیون است. پس اگر انتخاب‌های درستی از کارهای شهرستان انجام گیرد، کماکان می‌شود هنرمندان ارزنده‌ای را پیشکش تئاتر کرد.
به هر حال جشنواره، جشنواره‌ تئاتر ایران است، حالا یکی در شهرستان زحمت می‌کشد و دیگری در تهران. متأسفانه بچه‌های شهرستان خیال می‌کنند تمام امکانات در تهران متمرکز است. در صورتی که در تهران هم عرصه رقابت فشرده است و امکانات اجرایی بسیار کمتر است، البته نسبت به خیل کثیری که همه ساله به تعدادشان افزوده می‌شود.
به هر حال تئاتر شهرستان سالیان سال پشتوانه تئاتر حرفه‌ای ما بوده است. ما با نگاهی به گذشته و بررسی دوستان هنرمندمان در عرصه‌های مختلف کارگردانی، بازیگری و ... می‌بینیم که خیلی از این دوستان در شهرستان جزو بهترین‌ها بوده‌اند و الآن جزو بدنه تئاتر کشور محسوب می‌شوند. یعنی تلاش‌هایی که این عزیزان در شهرستان کرده‌اند، نتیجه‌بخش بوده است. حتی امسال برای اختصاص سالن به گروه‌های تهرانی و شهرستانی، تفکیکی بر اساس تهران و شهرستان نداریم، بلکه تنها تناسب اجرا با سالن مد نظر بوده است. معیار دیگری که در انتخاب کارها داشته‌ایم شناخت گروه اجرایی از مخاطب خود بوده است. یعنی صرف کار کردن در جشنواره مهم نیست، این‌که این اثر چه خاستگاهی دارد و برای چه مخاطب و چه فرهنگی آماده شده نیز مد نظرمان بوده است. البته این به آن معنا نیست که کیفیت کارها مورد نظر نبوده باشد. به هر حال از بین 70 اثر نمایشی که در شهرستان‌های مختلف دیده شده، 12 اثر به جشنواره راه یافته‌اند و ما تصمیم داریم در سال آینده معیارهای انتخاب از قبل اعلام ‌شود و هنگام فراخوان اولویت‌های خود را اعلام کنیم و به این ترتیب ملاک‌های انتخابی خود را از قبل به گروه‌ها خواهیم گفت.
آیا برای شهرستان‌های مختلف سهمیه خاصی در نظر گرفته‌اید؟
نه، ما اصلاً امسال سهمیه‌بندی نداشته‌ایم. اتفاقاً از ما سوال شده که چرا از فلان استان دو کار به جشنواره آمده اما از دیگری هیچ چیز.
امسال از بین 30 استان متقاضی، کارها تنها از 9 استان انتخاب شده‌اند. از بعضی استان‌ها برای اولین بار نمایش برای جشنواره انتخاب شده است. البته شاید اگر شرایط زمانی و مکانی اجازه می‌داد ما کارهای بیشتری را دعوت می‌کردیم. بعضی از کارها استحقاق حضور در جشنواره را داشتند اما امکانات و توانایی جشنواره بیش از این پاسخگو نیست. قطعاً این دوستان تلاش زیادی کرده‌اند، چرا که برای تولید تئاتر از مرحله انتخاب یا نوشتن متن تا تمرین برای اجرا ماه‌ها وقت می‌برد و ما تلاش داریم بنا به قول رییس مرکز هنرهای نمایشی برای شهرستان‌های مختلف هفته تئاتر در تهران، برگزار کنیم یعنی برای کارهایی که نتوانسته‌اند در جشنواره حضور داشته باشند شرایطی را فراهم کنیم که بتوانند در تهران اجرای عمومی داشته باشند و البته برعکس، بناست آثار خوب تهران در شهرستان‌ها اجرا شوند و این تبادل قطعاً در سال آینده وجود خواهد داشت.
خوشبختانه مرکز هنرهای نمایشی روند خوبی در پیش گرفته و برنامه‌های خود را قبل از شروع سال جدید در بخش‌های مختلف اعلام خواهد کرد. حتی فراخوان جشنواره قبل از پایان سال با اعلام اولویت‌ها منتشر می‌شود و برای سال آتی زمان‌بندی جشنواره‌های منطقه‌ای و استانی نیز اعلام خواهد شد. البته هنوز در مرحله بحث و بررسی درباره چگونگی برگزاری جشنواره در سال آینده هستیم، ولی هدف ما این است که گروه‌های بیشتری از شهرستان‌ها را درگیر کنیم. البته مسئولین باید به مسئله تئاتر نگاه ویژه‌ای داشته باشند، چون بدون تعارف، امکانات موجود به هیچ وجه دیگر پاسخگوی نیازهای تئاتر ما ـ چه شهرستان و چه تهران ـ نیست و حتی انگیزه گروه‌های اجرایی را از بین می‌برد. گروه وقتی در زمینه فعالیت‌های هنری خود رشد چشمگیر خواهد داشت که فعالیت مستمر داشته باشد و الا همه چیز با اما و اگر همراه خواهد بود.
حرف آخر؟
امیدوارم با جمع‌بندی نحوه برگزاری جشنواره امسال به نتایج خوبی رسیده و بتوانیم جشنواره سال بعد را هر چه چشمگیرتر و موثرتر برگزار کنیم.
چاپ شده در بولتن جشنواره بیست وچهارم