گزارشی از جلسه نمایشنامه‌‌خوانی”تعزیه هجرت امام حسین(ع)” به کارگردانی”سیدعظیم موسوی“

احمدرضا حجارزاده:
جلسه نمایشنامه‌خوانی هجرت امام حسین(ع) از نخستین دوره فستیوال نمایشنامه‌خوانی تالار مولوی روز شنبه 29 بهمن ماه برگزار شد.
از تکیه دولت تا تالار مولویبه روایت سیدعظیم موسوی:
از سال 59 تاکنون، کار من فقط تحقیق و پژوهش روی تعزیه است، چه به لحاظ ملودی و نسخ و چه از نظر اجرایی . من دوازده مجلس تعزیه نوشتم که بعد از دوره ناصرالدین شاه و تکیه دولت، این اولین بار است چنین نسخه‌هایی براساس مستندات تاریخی نوشته می‌شود. در نسخه‌های تعزیه‌های گذشته از نظر محتوا، تاریخی و ادبیات و وزن اشعار نواقصی وجود داشت که همین‌ها ما را واداشت بتوانیم با توجه به بافت دراماتیکی زیبا و انسجام و حساب شده بودن متن، کاری را شروع کنیم و ادامه دهیم. از این 12 مجلس تا امروز سه مجلس را چاپ کرده‌ایم که دوستان خواستند در ایام محرم به خاطر همزمانی با این نمایشنامه خوانی، یکی از این نسخه‌های جدید را روخوانی کنیم.»
موسوی ادامه می‌دهد:«آن چه ما اجرا کردیم فقط یک مجلس بود. چون باقی کار حالت سریالی دارد و تا خروج مختار و شهادت امام حسین(ع) ادامه پیدا می‌کند. این مجلس اول برای یک شب در نظر گرفته شده و شب بعد از آن مثلاً مسلم بن عقیل است، شب بعدی حربن یزید ریاحی است که هر کدام یک نسخه جدی دارند. البته این 12 مجلس همگی آماده‌اند که سه مجلس از آن توسط انتشارات مدرسه چاپ شده و باقی هم به نوبت چاپ می‌شوند.»
در نمایشنامه خوانی”هجرت...”، محمود فرهنگ، فرامرز بهبود، حسن آزادمهر، اسماعیل محمدی، عظیم موسوی، مریم برنجی، سارا پهلوانی، طاهره بهبود و مسعود پورجمشید هر کدام نقشی را بر عهده داشتند.
موسوی ادعا می‌کند”هجرت...” حاصل 24 سال تحقیق و تلاش اوست و طی این مدت کتاب‌های تاریخی فراوانی خوانده، موضوع بندی کرده و کنار هم گذاشته و درباره صحت اطلاعات به دست آورده از اهل فن سوال کرده است و معلوماتش را کنار هم چیده و اشعار جدیدی برایشان سروده است. وی پیش از آغاز جلسه، طی گفته‌هایی کوتاه به ویژگی‌های بارز متن حاضر نسبت به متون دیگر اشاره کرد و گفت:«نسخه‌های قبلی خیلی کشدار بود. مثلاً این نسخه که نام اصلی آن”حجه الوداع” است، دو مورد است. یعنی حج‌الوداع 1 و 2 که در اولی، امام از مدینه به مکه و در دومی از مکه به کوفه هجرت می‌کند که جمع این‌ها به 7 ساعت می‌رسد. ولی من این 7 ساعت را به یک ساعت تبدیل کردم. یعنی تمام چیزهایی را که کشدار بود، کنار گذاشتیم. چون در تعزیه تکرار و شخصیت‌‌ها و سوژه‌های فرعی زیاد داریم. ما آمدیم به این‌ها انسجام دادیم و متمرکز شدیم روی سوژه اصلی.»
اپرت ایرانی
موسوی که خود فارغ‌التحصیل رشته‌های بازیگری و کارگردانی از مرکز آموزش هنر وزارت ارشاد است تاکنون نمایش‌های بسیاری را در قالب‌های تئاتر، موزیکال و تعزیه روی صحنه برده است. آخرین کار او در سال جاری، نمایش”خواستگاری” اثر آنتوان چخوف بود که موسوی آن را به لهجه گیلکی آداپته کرده و به صورت موزیکال در تالار سنگلج به اجرا درآورده بود. در نمایشنامه خوانی”هجرت امام حسین(ع)”، موسوی تحت تاثیر کارهای موزیکال خویش، قسمت‌هایی را به صورت آواز اجرا کرد که در این حوزه تازگی داشت اگرچه خودش اصرار و تاکید دارد که شیوه کارش در این اثر، دکلمه خوانی بوده، که البته قسمت عمده آن چنین بود. این کارگردان می‌گوید:«ما یک جلسه بیشتر تمرین نکردیم و در همان نوبت، این کار را به حالت آوازی کار کردم. چون بازیگر این نمایش، تعزیه خوان هستند و در شهرهای مختلف هم اجرا دارند. بنابراین من به صورت دکلمه کار کردم. اما سعی کردم دوستانی هم که انتخاب شده‌اند، از نظر تیپ و سن و سال به فضای کار بخواند و خیلی دور نباشند. این آقای بهبود که می‌بینید 80 سال از عمرشان می‌گذرد، از اساتید برجسته و قدیمی استان گیلان هستند که فقط 63 سال کار تئاتر کرده‌اند.»
سیدعظیم موسوی در ادامه از برنامه‌هایش برای اجرای عمومی این اثر مکتوب خویش گفت:«اجرای عمومی ما کاملاً با آن چه دیدید، فرق خواهد داشت و به صورت آوازی خواهد بود. این یک اپرت ایرانی است. من با سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران صحبت‌هایی کردم و اگر بتوانیم این 12 مجلس را برای سال آینده به اجرا می‌بریم که آن اجراها با لباس و موسیقی زنده خواننده و سایر عوامل و وسایل حرفه‌ای خواهد بود.»
اسماعیل محمدی که در این نمایشنامه خوانی به خوانش نقش مخالف پرداخت از بهترین مخالف خوانان ایران و از دوستان 25 ساله موسوی است. او با آن که سفر به اصفهان را در پیش داشت و باید برای اجرایی دیگر به آن جا می‌رفت، حضور در این جلسه نمایشنامه‌خوانی را پذیرفت و پس از دو روز خود را به سرعت از اصفهان به تهران رساند که در نمایش هجرت... به روخوانی متن بپردازد.
موسوی درباره سایر بازیگران اشاره به این نکته دارد که:«دوستان دیگر هم از بچه‌های قدیمی ما در تئاتر هستند که با ما آشنایی‌هایی داشتند. چون خواندن شعر خیلی سخت است و باید آکسسوارها را هم رعایت می‌کردیم، این گروه را به صورت ضرب الاجل فراهم آوردم و حس کردم کار کردن با این اکیپ راحت‌تر جواب می‌دهد. ما سعی خودمان را کردیم و من فکر می‌کنم تقریباً از پس کار برآمدیم.»
موسوی از سال 54 کار در تئاتر را شروع کرده و از سال 59 به پژوهش در زمینه تعزیه پرداخته که اجراهایی نیز در خارج و داخل کشور داشته است. او نخستین کار موزیکال خود را در سال 60 در تالار وحدت روی صحنه برد و کار دوم او بلافاصله در سال 62 نمایش”خروج مختار” بود که در سالن اصلی تئاترشهر به اجرا درآمد. همچنین تا سال 67 چهار اثر را در تالار مولوی اجرا کرده است. نمایش”دیر مکافات” او از نوشته‌های جابر عناصری، اثری موزیکال بود که در تالار وحدت اجرا شد.
قسمت کوتاهی از نمایشنامه هجرت امام حسین(ع) را بخوانید:
امام حسین(ع) گفت‌وگوی حاضران را قطع می‌کند و با تندی به مروان می‌گوید:
امام حسین(ع):
اَلا مروان، الا ای زاده ننگ الا فرزند مکر و حقه و رنگ
چرا بر ما روا داری ستم‌ها به کشتن می‌کنی تهدید ما را؟
نمی‌دانی که ما جانِ رسولیم هم این دنیا هم آن دنیا قبولیم؟
نبوت خانه‌اش در خانه ماست رسالت صافیِ آئینه ماست
خدا دین را زِ ما آغاز کرده ظهورش را به ما ابراز کرده
خدا فرمود ما حَبل المتینیم هم آغاز و هم فریاد دینیم
یزید اما گنه کار است و بی عار به خون آلوده دست این تبهکار
همیشه مست و لایعقل خراب است سراسر میل او اندر شراب است
نجابت نیست در کردار این مرد ندارد روشنی گفتار این مرد