گزارشی تحلیلی از دوره جدید فصلنامه تئاتر، به سردبیری دکتر محمدرضا خاکی
این که یک گروه مجرب از مولفان و مترجمان دانشگاهی در کنار یکدیگر بتوانند خالق یک مجموعه تاثیرگذار و ماندگار شوند. از جمله اتفاقات نادری است که در صورت وقوع و کشف آن باید به منظور تداوم و ترویج آن حمایت‌های رسمی و مسئولانه انجام شود.
رضا آشفته:
شماره اول(بهار 84) و شماره 2(تابستان 84) دوره جدید”فصلنامه تئاتر” با سردبیری دکتر محمدرضا خاکی منتشر شده است.
در شماره اول، بخش ویژه به موضوع”ژست در تئاتر” و در شماره دوم، این بخش به موضوع”دراماتورژی” اختصاص یافته است.
همین موضوعیت یافتن مطالب بخش ویژه اعتبار فصلنامه را مضاعف می‌سازد، از یک سو ضرورت پرداختن به موضوع مورد نظر حائز اهمیت است، از سوی دیگر جنس مطالب، نویسنده و مترجم نیز فصلنامه را به منبعی قابل تعمق و ماندگار تبدیل می‌سازد.
اگر نظری اجمالی به عنوانِ مطالب بخش ویژه شماره اول بیندازیم، درمی‌یابیم که هر متن در جهت تکمیل متن بعدی گزیده و ترجمه شده است. ژست‌های زندگی(ژاک لوکوک ـ محمدرضا خاکی)، بدن رها شده(یوجینو باربا ـ مصطفی اسلامیه)، گستره‌های اجرا(ریچارد شکنر ـ مهدی نصرالله‌زاده)، ژست‌های روانشناسانه(میخائیل چخوف ـ داود دانشور)، دوباره موسیقی گستیک(برتولت برشت ـ مهدی نصرالله‌زاده)، تحول نظریه‌های گستوس(مایکل پاتریک نولان ـ مهدی نصرالله‌زاده)، گفت‌وگو با آرین منوشکین(ژان پره ـ حسینعلی طباطبایی) و تاملی در ژست‌های معنوی، گفت‌وگو با لیزا دالتون(تونی بیتز ـ مجید سرسنگی) مطالبی به هم پیوسته است که در جهت تکمیل موضوع”ژست در تئاتر” آورده شده‌اند. این مطالب به همراه عکس، طرح، جدول، نمودار، پانوشت و سوتیتر تزئین شده است تا جنبه‌های آموزشی آن به بهترین نحو در زمان القای به ذهن خواننده تاثیر مطلوب‌تری را بر جای بگذارد. مطمئناً بودن برخی از عناصر تصویری در کنار متن به منظور گویاتر شدن موضوع است و محمدرضا خاکی کاملاً حرفه‌ای وارد عمل شده و مطالب خود را با تزئینات لازم و کافی همراه کرده تا از سردرگمی احتمالی خواننده جلوگیری کند. نکته بعدی ویراستاری مطالب توسط مصطفی اسلامیه است. متن‌های ترجمه همیشه نیاز به ویراستاری تیزبینانه و مطمئن دارد و اسلامیه یکی از بهترین نویسندگان و مترجمان ایران است که از عهده این مهم به خوبی برآمده است. برخلاف اکثر آثاری که توسط نشر نمایش در سال‌های گذشته منتشر می‌شد و از ویراستاری رنج بسیار می‌برد، ”فصلنامه تئاتر” با بهترین ویراستاری نمود بیشتری به لحاظ ادبی و علمی یافته است. این نوع برخورد با متن بر اطمینان خاطر خواننده می‌افزاید تا با حوصله و دقت و جدیت بیشتر متن‌های ترجمه و تالیفی را مورد مطالعه و کنکاش قرار دهد و از آن‌ها به عنوان منابع مرجع در صورت لزوم استفاده کند. بدیهی است که بودن و تداوم چنین فصلنامه‌ای در این شکل و محتوا جای خالی بسیاری از منابع روز را پر خواهد کرد. در دانشگا‌ه‌ها دانشجویان با توجه به عدم آشنایی با زبان انگلیسی و کمبود ترجمه به راحتی نمی‌توانند در زمینه‌های مورد نیاز خود تحقیق کنند. بنابراین با حمایت مادی و معنوی از دست‌اندرکاران”فصلنامه تئاتر” به تدریج بسیاری از کمبودهای علمی و تحقیقی در تئاتر و هنرهای نمایشی رفع و رجوع می‌شود. در گذشته نیز نشریه”رودکی” چنین کارکردی داشت که بعد از انقلاب آن نشریه تداوم نیافت.
امروز”فصلنامه تئاتر” حتی بهتر از آن نشریه پیش روی علاقه‌مندان قرار گرفته و بنابراین ضرورت تداوم آن در چنین شرایطی بیشتر احساس می‌شود. این که یک گروه مجرب از مولفان و مترجمان دانشگاهی در کنار یکدیگر بتوانند خالق یک مجموعه تاثیرگذار و ماندگار شوند. از جمله اتفاقات نادری است که در صورت وقوع و کشف آن باید به منظور تداوم و ترویج آن حمایت‌های رسمی و مسئولانه انجام شود.
بخش دیگری که در فصلنامه تئاتر، دوره جدید چشم‌نوازی می‌کند، تحت عنوان”چشم انداز” است. در شماره اول مطالبی مانند”کنایه، ادبیات نمایشی و تئاتر”(منصور براهیمی)، ”تاملی بر هنر پانتومیم” (رضا سرور)، ”ناشناخته‌ها، منشاء و سرچشمه‌ی خلاقیت ناب” (مسعود دلخواه) و”کارمن فونبر: میستری جدید ـ گفت‌وگو با پاول ژکوتاک” (رضا سرور) و در شماره دوم مطالبی مانند”دراماتورژی و پژوهش هنری” (یدالله آقاعباسی)، ”چرم‌شیر و مسئله جامع الاطراف بودن” (رضا سرور)، ”بررسی و بازشناسی مکان صحنه‌ای در نمایش سنتی ایران” (محمدرضا خاکی)، ”کنایه، ادبیات نمایشی و تئاتر ـ بخش دوم” (منصور براهیمی) و”تئاتر آوانگارد از 1892 تا 1992” (مهدی نصرالله‌زاده” که از جمله تالیفات جدید به شمار می‌آید، به گونه‌ای دیگر مباحث ضروری و به روز را مطرح ساخته‌اند. مطمئناً تالیف و پژوهش در کنار ترجمه می‌تواند بسیاری از مباحث لازم و ضروری مورد نیاز محققان و دانشجویان را فراهم سازد تا با رفع و رجوع کمبود منابع، هنرمندان و دانشجویان نیز به مرور با مطالعه بهتر در صحنه حضور موثرتر و محکم‌تری داشته باشند.
علاوه بر بخش‌های مذکور، دو مطلب جداگانه نیز در ابتدای هر شماره دیده می‌شود که هر دو ترجمه است. در شماره اول، مقاله‌ای از سوزان سانتاگ و ترجمه علی‌اکبر علیزاد(در انتظار گودو در سارایوو) و در شماره دوم، گفت‌وگویی با پیتر هال پیرامون تئاتر از آنتونی اسکولینگ و ترجمه رضا(؟؟) آمده است. این نوع مطالب نیز در صورت تقویت جنبه ژورنالیسمی”فصلنامه تئاتر” را افزایش می‌دهد که با توجه به حجم اندک چنین مطالبی، می‌توان کمبود آن را در هر دو شماره احساس کرد. بالاخره بین فصلنامه و کتاب فرق‌هایی مشهود موجود است که باید گردانندگان فصلنامه توجه زیادی به این مهم داشته باشند تا فرآیند کاری خود را به طور کامل‌تر ارائه کنند.
طراحی صفحات نیز از جمله امتیازات مثبت”فصلنامه تئاتر” است. فونت حروف، تیترها، میان تیترها، سوتیترها و پانوشت‌ها کاملاً تعریف شده است و فضاهای سفید، قرار گرفتن عکس، نمودار، جدول و طرح همگی در کنار متن طوری تزئین شده تا شکل چشم نوازی تداعی شود.
طرح جلد نیز از نوعی لوگوی ثابت و المان‌های متغییر با توجه به موضوع بخش ویژه شکل گرفته است. در شماره اول با توجه به آن که موضوع”ژست در تئاتر” است، چند تصویر از ژست‌های پانتومیم، تعزیه، کاتاکالی، بازی کلاسیک و مدرن، کمدی و ... دیده می‌شود. در شماره دو، همین المان‌ها به موضوع”دراماتورژی” مرتبط می‌شود این نوع طراحی در شماره‌های بعدی نیز با تغییرات کوچک همراه خواهد بود و عاملی برای پیوستگی تمامی شماره‌های”فصلنامه تئاتر” خواهد شد. شاید تیرگی غالب بر رنگ‌های طرح جلد، از جذابیت اولیه آن کاسته باشد و اگر رنگ‌ها روشن‌تر به نظر آیند، با توجه به نو بودن”فصلنامه تئاتر” بتوان مصداق بهتری برای طرح جلد‌ها حاکم کرد.
شماره سوم”فصلنامه تئاتر” به موضوع ویژه”کارگردانی در تئاتر” اختصاص دارد و علاقه‌مندان بنا بر نظر گردانندگان فصلنامه می‌توانند مطالب خود را در قالب تالیف و ترجمه به دفتر آن ارسال کنند. چنین برخوردی با خواننده ضرورت ارتباط دو جانبه را تاکید می‌ورزد و در صورت چنین امکانی بسیاری از افراد ناشناخته می‌توانند با ارائه آثار خود در خانواده مولفان و مترجمان تئاتری تثبیت شوند.
مبلغ 1000 تومان نیز با توجه به کیفیت مجله مناسب است و دانشجویان و علاقه‌مندان می‌توانند با خرید و نگهداری”فصلنامه تئاتر” به منبعی ماندگار در کتابخانه خود بیفزایند.