گفت‌وگوی نغمه ثمینی و محمد چرمشیر در همایش تئاترشناسی”عباس نعلبندیان”
او کار شگفت‌انگیزی انجام نداده است، بلکه سعی کرده است آرام آرام چیزهایی را جا به جا کند.
همایش تئاترشناسی عباس نعلبندیان تحت عنوان”یک روز با عباس نعلبندیان” امروز، 15 اسفند 1384 به همت انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا در تالار شهید آوینی این دانشگاه برگزار شد. بخش اول این همایش به گفت‌وگوی محمد چرمشیر و دکتر نغمه ثمینی اختصاص داشت.
این گفت‌وگو را نغمه ثمینی با یک پیشنهاد آغاز کرد. او گفت:«پیشنهاد می‌کنم به بحث روایت در آثار نعلبندیان بپردازیم. احساس می‌کنم از نظر فضای تئاتری، آثار او پیشنهاد جدیدی ندارند. اگر بحث ناتورئالیسم باشد که در آثار”خلج” و”یلفانی” هم می‌توانیم این فضا را ببینیم. اما مسئله این جاست که این فضا در شکل روایت نعلبندیان به پدیده‌یِ تازه‌ای تبدیل می‌شود و یا برای مثال استفاده از اساطیر را در آثار”بهرام بیضایی” هم می‌توانیم دنبال کنیم، اما این ایده هم در آثار نعلبندیان به چیز دیگری تبدیل می‌شود و باز برای مثال قصه‌های سفری که در نمایشنامه”سفر شاد و ...” با آن برخورد می‌کنیم، پدیده‌ی تازه‌ای نیست. اما”نعلبندیان” در شکل روایت‌ِ این نمایشنامه از این قصه‌های سفری، پیشنهاد جدیدی را ارائه می‌کند.»
در ادامه محمد چرمشیر نیز گفت:«خیلی از صحبت‌هایی که در این جا می‌شود به درد مان نمی‌خورد. اما دانستنش بد نیست. نعلبندیان چه آگاهانه و چه ناخودآگاه به این سمت و سو کشیده شده است که این قدر مهم است که در موردش صحبت کنیم.»
چرمشیر در ادامه گفت:«برای بررسی آثار او باید ابتدا سیما چه‌ای از آن دوران را ترسیم کنیم.»
او در ادامه این نکته گفت:«تصور نکنیم که آثار یک نمایشنامه‌نویس باید به شرایط 10 قرن بعد هم جواب بدهند. اگر هم پاسخی بدهند، شرایط دیگری دارد که در جای دیگری باید درباره‌یِ آن بحث کنیم. یک نمایشنامه‌نویس در گام اول باید پاسخگوی داده‌هایش باشد. این که چه چیزی گرفته است و چه چیزی پس داده است.»
چرمشیر در ادامه و در توضیح شرایط جامعه ادبی دروانی که”نعلبندیان” در آن می‌نوشته است، گفت:«ما در آن دوران با دو نوع ادبیات رو به رو می‌شویم. یکی نوعی از ادبیات سیاسی که رو و گستاخ است و آدم‌ها را سیاه و سفید معرفی می‌کند و دیگری هم باز نوعی از ادبیات است که آن هم سیاسی است، اما خیلی تمثیلی برخورد می‌کند. این نگره وقتی به ادبیات کهن هم نگاه می‌کند، از همین زاویه با آن برخورد می‌کند. این جریان شاید از دهه‌یِ پنجاه هم آغاز نشده باشد، شاید از جایی آغاز می‌شود که ما آماده انقلاب مشروطه می‌شویم که یک نوع تجددخواهی در آن بود. در این شرایط عباس نعلبندیان وارد عرصه کار می‌شود. اما این دیدگاه یک عارضه نیز با خود دارد و آن این که به تکنیک خیلی بهاء داده نمی‌شود چون هدف آن تعهدی است که در مورد آن صحبت می‌کند.»
چرمشیر در ادامه خاطر نشان کرد:«در این میان جایی شکل می‌گیرد به نام کارگاه نمایش که در آن جا این ادبیات سیاسی به علاوه عنصر دیگری هم می‌شود، یعنی تصمیم می‌گیرند وارد حوزه فرم هم بشوند.»
او در ادامه گفت:«نعلبندیان به سرعت در فاصله حدود هفت ماه زبان انگلیسی یاد می‌گیرد و شروع می‌کند به مطالعه کردن که البته نمایشنامه‌هایی را که می‌خواند بیشتر در حوزه زبان کارکرد دارند. همچنین با گروه‌های خارجی در جشن هنر ایران آشنا می‌شود.»
چرمشیر تصریح کرد:«شرایط، زمان و داده‌ها را فراموش نکنیم و با در نظر گرفتن این موارد وارد بحث شویم.»
چرمشیر در ادامه به نامه‌یِ فتحعلی آخوندزاده به میرزاآقای تبریزی اشاره کرد که در آن نامه ”آخوندزاده” اشاره می‌کند که”میرزاآقای تبریزی” باید براساس اصول و قواعد نمایشنامه‌های خود را بنویسد. چرمشیر گفت:«نعلبندیان همان کاری را می‌کند که میرزاآقا انجام داده است. یعنی این که خارج از قواعد و چارچوب‌های تعریف شده هم می‌توان نمایشنامه نوشت. این اتفاقی است که ممکن است برای ما هم در همین زمان حاضر رخ بدهد. همین حالا هم می‌بینیم که می‌گویند آن چه خارج از فلان اصول و قواعد نوشته شده باشد نمایشنامه نیست.»
چرمشیر در جایی دیگر از صحبت‌هایش افزود:«بعد از جنگ جهانی دوم نوعی از ادبیات رمانتیک متداول شد که پایه‌های این ادبیات با اعتراضات 1968 فرانسه، هیپی‌ها و جنبش‌های بی‌قیدانه، لرزید. در ادبیات نمایشی ما هم نعلبندیان چه آگاهانه و چه ناآگاهانه همین کار را کرد. آثار او طغیانی بود بر علیه آن ادبیات رمانتیک. این شوریدگی در آثار او در فرم هم رخ می‌دهد، اما او برای این شورش با شمشیر بالای سر اصول تعریف شده نمی‌ایستد و به یک باره به آن‌ها هجوم نمی‌برد. بلکه خیلی آرام حرکت می‌کند. او کار شگفت‌انگیزی انجام نداده است، بلکه سعی کرده است آرام آرام چیزهایی را جا به جا کند.»
همچنین بعد از این گفت‌وگو بررسی کارگاهی نمایشنامه”بارش مهر و مرگ” توسط”محمد چرمشیر” انجام شد.
گفتنی است متن کامل گفت‌وگوی”محمد چرمشیر” و”نغمه ثمینی” در روزهای آینده روی سایت ایران تئاتر قرار خواهد گرفت.