طرح جامع مرکز تولید تئاتر و تئاتر عروسکی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

طرح پژوهش
تنظیم:بهمن کاظمی ـ مهین لواسانی
معاونت پژوهش ـ مدیریت پژوهش و تجربیات هنری
زمستان 1384
به نام خدا
پیشگفتار
پس از گذشت سه دهه از فعالیت‌های مرکز تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ارزیابی عملکرد این واحد، تبیین چالش‌ها، ارائه برنامه‌ای همسو با درخواست‌های امروز کودکان و نوجوانان، نیاز مبری است که در مدیریت این مرکز مطرح شده است.
مدیر محترم این مرکز، با ارائه پیش‌نویس برنامه‌ای جامع، خواستار انجام پژوهشی در این زمینه شده است که با همکاری کارشناسان، هنرمندان، اندیشمندان برنامه عمل در این مدیریت را روشن‌تر ساخته و در تعامل با مدیران ارشد سازمان، اطلاعات لازم در مورد اهداف، منابع انسانی، انتظارات و توقعات معین شود و در نهایت به اجرای فعالیت‌هایی در حد انتظار از مرکز تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بیانجامد.
پژوهشگران واحد پژوهش کانون با ایشان هم نظرند که سازمان‌های فعال اجتماعی، به ویژه آن دسته از موسساتی که در حوزه فعالیت‌های فرهنگی و هنری به خصوص برای کودکان و نوجوانان تلاش می‌کنند، ناگریزند به طور دائم نیازهای جدید جامعه را مد نظر قرار داده و پیوسته در صدد یافتن روش‌هایی برای بهبود کیفیت برنامه‌های خود باشند.
بنابراین همسو با وظایف مدیریت پژوهش، پیشنهاد ایشان با بهره‌مندی از نکات مطروحه در پیش‌نویس، در قالب یک طرح تحقیقی تنظیم شده و به ارزیابی و ارائه برنامه‌ای برای توسعه اهداف، تشکیلات و عملکرد مرکز تئاتر کانون می‌پردازد.
بیان مسئله
بازبینی وظایف و مسئولیت‌های مرکز تولید تئاتر کانون در عرصه‌ هنرهای نمایشی، لزوم سامان بخشی به امر تولید تئاتر و بررسی و چگونگی علل کاهش فعالیت‌های گروه‌های عروسکی و تئاتر نوجوانان در کانون، بسترسازی برای تبادل افکار و اندیشه‌ها، ساماندهی سمینارهای آموزشی، پژوهشی و جشنواره‌های تئاتر، استانی، منطقه‌ای و کشوری، بررسی راه‌های تعامل با انجمن‌های داخلی و بین‌المللی جهت بهره‌برداری از اندیشه‌ها و روش‌های نو و خلاق و ضرورت گسترش مراکز تئاتر در سطح استان‌ها به دلیل افزایش جمعیت، رشد تکنولوژی و عدم برخورداری از ارتباطات الکترونیکی و در نهایت ضرورت تدوین ساختار سازمانی و تشکیلاتی جدید از جمله مسائلی است که مدیریت مرکز تئاتر را به چالش کشانده است. هر چند جایگاه هنرهای نمایشی در منظر دید فقها و برخی سیاست‌گزاران امور فرهنگی کشور نیز باید تبیین شود، اما مدیریت مرکز تئاتر کانون بنا به مسئولیتی که در راستای پرورش فکر و اندیشه و غنی‌سازی اوقات فراغت کودکان و نوجوانان دارد، تجدید نظر در برنامه‌های مرکز تئاتر کانون را مطرح ساخته است.
بنابراین تدوین برنامه‌ای جامع به منظور پاسخ‌گویی به موارد فوق مسئله اصلی این پژوهش است.
اهداف تحقیق
الف. هدف کلی
هدف کلی در این پژوهش عبارت است از: ارائه برنامه جامع به منظور توسعه کمی و کیفی فعالیت‌های مرکزز تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
به این منظور، بررسی، تجزیه و تحلیل روند فعالیت‌های سه دهه اخیر مرکز تئاتر، شناخت اولویت‌ در برنامه‌های مربوط به هماهنگ‌تر شدن امور، بهیه‌سازی شیوه‌های جاری، تعامل با پژوهشگران، نمایشنامه‌نویسان، کارگردانان و تولید کنندگان تئاتر و تئاتر عروسکی، سازماندهی صحیح منابع انسانی، منابع مالی، تجهیزات، امکانات و ایجاد انگیزه در بین کارکنان از جمله مواردی است که برای تحقق هدف فوق در نظر گرفته شده است.
ب. اهداف جزئی
1- تبیین جایگاه تئاتر در رشد و بالندگی کودکان و نوجوانان.
تئاتر و تئاتر عروسکی در ساختار فرهنگی جامعه، اثرات هنرهای نمایشی در تعلیم و رشد و شکوفایی کودکان و نوجوانان، بهداشت روانی و جسمانی آنان، گسترش خلاقیت، سازگاری با محیط، تعامل گروه‌های هم سال، کسب مهارت‌های اجتماعی و کسب نشاط در زندگی و بالاخره نقش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در این عرصه از جمله مواردی است که در این طرح به آن پرداخته می‌شود.
2- توصیف وضعیت موجود و ارزیابی عملکرد مرکز تئاتر کانون در سه دهه اخیر
در پی گیری این هدف، در مرحله اول تصویری از وضعیت موجود مرکز به لحاظ امکانات، منابع انسانی و برنامه‌های جاری ارائه می‌شود و در مرحله دوم با توجه به اهداف و رویکرد برنامه، آمار دقیقی از عملکرد مرکز، از سال 51 تا 84 ارائه خواهد شد.
برخی از عناوین آمارها عبارت خواهند بود از:
عناوین و تعداد تئاترهای اجرا شده، تولید تئاترهای عروسکی، خلاق و تئاترهای نوجوانان، تعداد تماشاگران هر اجرا، نظرسنجی‌های انجام شده در مورد هر نمایش، کلاس‌های آموزشی و تعداد هنرآموزان در سطح کشور تعداد گروه‌هایی که به خارج از کشور اعزام شده‌اند و گروه‌هایی که به کشور دعوت شده‌اند، تئاترهای سیار، محل و عوامل اجرایی آن‌ها، تعداد نمایشنامه‌ها، بروشور، عکس، عروسک، کارت پستال، پوستر موجود در بایگانی مرکز، معرفی هنرمندانی که به طور حرفه‌ای در مرکز فعالیت داشته‌اند و تعیین گروه‌های سنی مخاطب هر نمایش.
3- تبیین فرصت‌ها، امکانات و چالش‌ها
شناسایی امکانات مراکز فرهنگی ـ هنری کانون که می‌تواند مورد استفاده فعالیت‌های تئاتری قرار بگیرد، جذب مربیان هنری با استعداد و علاقه‌مند به فعالیت‌های تئاتری در مراکز انجمن‌ها گروه‌های نمایشی خاص کودکان و نوجوانان، مراکز فعال در امر تئاتر کودکان از قبیل دانشکده و ...، امکان فعالیت‌های اینترنتی و نقش مرکز در این عرصه در قالب فرصت‌ها و همچنین چالش‌هایی مانند: نگرش برنامه‌ریزان کلان به مقوله تئاتر و بودجه اختصاصی دولت در برنامه اول، دوم، سوم به فعالیت‌های تئاتر کودکان، جذب نیروی انسانی مورد نیاز، تعاملات داخلی و بین‌المللی و غنی سازی اوقات فراغت کودکان و نوجوانان در مواجه با شبکه‌های اینترنتی و ماهواره‌ای از جمله مواردی هستند که مورد توجه قرار خواهد گرفت.
4- ارائه برنامه جامع
با پیگیری اهداف ذکر شده و با توجه به یافته‌های پژوهش، هدف نهایی، ارائه برنامه‌ای جامع با رویکرد توسعه در موارد زیر خواهد بود:
الف. تبیین رسالت مرکز و هدف‌های بلند مدت آن.
ب. برنامه‌ریزی برای توسعه منابع انسانی، منابع مالی، امکانات و تجهیزات.
پ. ایجاد ساختار جدید تشکیلاتی.
ت. تعیین فعالیت‌های اولویت‌دار.
ج. گسترش ارتباطات درون سازمانی و برون سازمانی.
ح. ارائه شیوه‌های کنترل و ارزیابی فعالیت‌ها.
خ. هدایت و انگیزش نیروی انسانی
پرسش‌های پژوهش
پاسخ‌گویی به نیازهای مطرح شده موارد زیر را به عنوان پرسش‌های این پژوهش مطرح می‌کند:
1- جایگاه تئاتر کودکان و نوجوانان در فرهنگ عمومی چگونه است؟
2- نظرات کارشناسان تئاتر کودک و نوجوان در زمینه چالش‌ها و فرصت‌های مرکز تئاتر چیست؟
3- مرکز تئاتر در سه دهه اخیر به کدام فعالیت‌ها و به چه میزان پرداخته است؟
4- اهداف و رویکردهای برنامه‌ریزی مرکز تئاتر در سه دهه اخیر چه بوده است؟
5- با توجه به نیازهای فعلی جامعه، مرکز تئاتر پی‌گیر چه اهداف و وظایفی باشد و چه نوع فعالیت‌هایی را در دستور کار خود قرار دهد؟
6- مرکز تئاتر چه اقدام‌هایی به منظور تامین و بهسازی نیروی انسانی و گسترش آن باید انجام بدهد؟
7- مرکز تئاتر به منظور پیشبرد اهداف، چه اقدام‌هایی برای گسترش تعاملات داخلی و بین‌المللی خود باید انجام دهد؟
8- امکانات و تجهیزات مراکز فرهنگی ـ هنری کانون در رابطه با فعالیت‌های مرکز تئاتر چگونه است؟
9- نظام نظارت و ارزیابی فعالیت‌ها در گذشته چگونه بوده است و در آینده چگونه خواهد بود؟
روش پژوهش
روش پژوهش در این طرح، تلفیقی است از روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی شامل بررسی اسناد و مدارک، پیمایش در آرا و نظرات متخصصان و رجوع به نظر مخاطبان خواهد بود.
جامعه آماری
جامعه آماری این پژوهش، دانشگاه‌ها، گروه متخصصان حوزه تئاتر کودک و نوجوان، کلیه اسناد و مدارک موجود در حوزه تولیدات مرکز تئاتر، اعم از نمایش، عروسک، نمایشنامه‌، عکس، بروشور، پوستر، جزوات، گزارش‌ها و مراکز فرهنگی ـ هنری کانون و مربیان آن در کشور است.
گروه نمونه و روش نمونه‌گیری
برای گروه نمونه از میان هنرمندان، صاحب نظران و مسئولان حوزه تئاتر کودک و نوجوان، اشخاصی انتخاب و از نظرات و آرا آنان اطلاعات لازم جمع گردد. در مورد اسناد و مدارک حوزه تولیدات به طور کامل از بایگانی مرکز تئاتر بهره گرفته خواهد شد. از مراکز فرهنگی ـ هنری کانون نیز اطلاعات لازم، به طور کامل تهیه خواهد شد.
منابع گردآوری داده‌ها
به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نیاز برای این پژوهش، از مصاحبه، پرسش‌نامه و منابع مکتوب و ملزومات موجود استفاده خواهد شد.
محصول پژوهش
این پژوهش در 5 فصل به شرح زیر ارائه خواهد شد:
فصل اول؛ شامل: مقدمه، بیان مسئله، اهمیت، ضرورت و اهداف پژوهش، هدف‌های کلی و جزئی و پرسش‌های طرح
فصل دوم؛ مباحث نظری شامل: مدیریت برنامه‌ریزی فعالیت‌های فرهنگی، جایگاه هنر به ویژه تئاتر در فرهنگ عمومی و اهمیت آن در بهداشت روانی و جسمانی، اثرات مثبت این هنر در پاسخ دهی به نیازهای اجتماعی کودکان و نوجوانان و نقش کانون پرورش فکری در ارتقاء کیفیت اوقات فراغت، به ویژه تئاتر کودکان و نوجوانان.
فصل سوم؛ روش تحقیق شامل: جامعه آماری، گروه نمونه و روش نمونه‌‌گیری، روش استخراج و تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش.
فصل چهارم؛ ارزیابی عملکرد مرکز تئاتر شامل: بررسی اهداف گذشته و حال مرکز، توصیف وضعیت فعلی از لحاظ ساختار سازمانی، منابع انسانی، امکانات، تبیین چالش‌ها و توصیف و تحلیل داده‌ها.
فصل پنجم؛ جمع بندی و ارائه برنامه جامع، به منظور توسعه کمی و کیفی فعالیت‌های مرکز تئاتر کانون با توجه به اهداف، روش‌ها و منابع.
مراحل و زمان بندی اجرای تحقیق
این تحقیق با توجه به گستردگی، در 2 فاز و در پنج بخش انجام خواهد شد و به دلیل نیاز مرکز و اهمیت موضوع، زمان اجرای آن در 12 ماه برنامه ریزی شده است که به دلیل محدودیت زمانی، گروه‌های پژوهشی در بخش‌هایی از مراحل کار، همزمان با هم کار خواهند کرد.
فاز اول: مدت اجرا
1- مطالعه مقدماتی و تکمیل طرح پژوهش 2 ماه
2- تهیه و تدوین مبانی نظری 4 ماه
3- بررسی سیر تحول مرکز، ارزیابی و تجزیه و تحلیل عملکرد آن در سه دهه اخیر 6 ماه
فاز دوم: (انجام علمی و هنری از مراکز کانون)
1- توصیف وضعیت موجود، تبیین امکانات، فرصت‌ها و چالش‌ها 6 ماه
مصاحبه با اساتید و گردآوری اطلاعات از دانشگاه‌ها و مراکز
کشور، هماهنگی با مدیریت استان‌ها و گردآوری اطلاعات
2- جمع بندی و ارائه برنامه پیشنهادی 3 ماه

جمع 21 ماه