معرفی شماره پنجم دفترهای تئاتر
نوشته‌یِ”بهرام بیضایی” تحت عنوان”درباره‌ی عباس هندو” یکی از مهمترین و جذاب‌ترین مطالب این مجموعه است. بیضایی به سایت ایران تئاتر گفت:”این مقاله پیش از این و در دهه شصت در ماهنامه‌یِ”چراغ” به چاپ رسیده بود. دفتر تئاتر خواست که آن را تجدید چاپ کند و من هم موافقت کردم.”
شماره پنجم دفترهای تئاترِ انتشارات نیلا، به همت”ژیلا اسماعیلیان” و با مطالبی از”بهرام بیضایی”، ”فرهاد مهندس‌پور”، ”حمید امجد”، ”محمد چرم‌شیر”، ”مهدی فتوحی”، ”حمید احیاء”، ”جسی مک‌کینلی” در 93 صفحه و تعداد 4000 نسخه، قیمت 8000 ریال به چاپ رسیده است و هم اکنون در دسترس علاقه‌مندان این مجموعه است.
در این شماره بخش سوم مقاله فرهاد مهندس‌پور تحت عنوان”گفت‌وگو و جستجو، جستجو و گفت‌وگو” به چاپ رسیده است. در این نوشته مهندس‌پور به نگره‌های مختلف درباره‌یِ شخصیت‌پردازی در دنیای درام نویسی می‌پردازد. او در جایی از نوشته‌یِ خود می‌گوید.”ایبسن نخست در صفحاتی جداگانه خصوصیات، درونیات و ماهیتِ کاراکترهایش را گرد می‌آورده و آن گاه آن‌ها را در کنار هم قرار می‌داده است. این کاراکترها که هرگز از ماهیتِ خود عدول نمی‌کرده‌اند در برخورد با هم، داستان نمایش را می‌ساخته‌اند. به این ترتیب موقعیت‌ها تحت تاثیر و ناشی از ماهیتِ کاراکترهاست. برای همین طرح داستان تغییر می‌کند و به پیش می‌رود ولی در ماهیت کاراکترها تغییری ایجاد نمی‌شود.
نوشته‌یِ”بهرام بیضایی” تحت عنوان”درباره‌ی عباس هندو” یکی از مهمترین و جذاب‌ترین مطالب این مجموعه است. در توضیح دفترهای تئاتر درباره‌یِ این مقاله آمده است:”این مقاله بخشی از پژوهشی گسترده‌تر است که در اصل مجموعه‌ای از تعزیه نامه‌های مربوط به حضرت عباس را در برمی‌گرفته و به سال 1363 نوشته شده است.” بیضایی در این باره به سایت ایران تئاتر گفت:”این مقاله پیش از این و در دهه شصت در ماهنامه‌یِ”چراغ” به چاپ رسیده بود. دفتر تئاتر خواست که آن را تجدید چاپ کند و من هم موافقت کردم.”
بیضایی در ادامه افزود:«زمانی که در دانشگاه کار می‌کردم تصمیم داشتم یک کتاب کامل درباره‌ی تعزیه‌نامه‌های حضرت عباس چاپ کنم. کتاب آماده حروفچینی بود اما بعد از انقلاب این کار را نکردم چون به نظرم فرصت طلبی آمد.»
در این مقاله بیضایی به بررسی و مقایسه سه تعزیه نامه‌ی”عباس هندو” می‌پردازد که متن دو تعزیه نامه به طور کامل در این مقاله آمده است. بیضایی در جایی از مقاله خود می‌گوید: ”شما این جا از عباس هندو ـ یعنی از موضوعی یکسان ـ دو متنِ کنار هم می‌بینید، و در همین دو متن نیز نشانه‌های اصلاح فراوان دیده می‌شود. من حدود هجده سال پیش(1345) متن دیگری(متن کاملی) از عباس هندو به دست آورده بودم که در حوادثی که دو سال بعد از آن در اصفهان بر سرم گذشت، آن را از دست دادم و اشاراتِ من به آن متنِ گم شده در این جا فقط اشارات حافظه‌ای است.
«از نکات جالب این تعزیه نامه‌ها این است که نمایش در نمایش‌اند. داستان این تعزیه نامه‌ها درباره‌یِ”عباس هندو” است که قرار است در نقش شبیه حضرت عباس حاضر شود. در پایان این مقاله نیز بیضایی به واسطه این سه تعزیه نامه به بررسی برخی از سرچشمه‌های تعزیه در ایران می‌پردازد. او در جایی از این بخش از مقاله می‌گوید:«در همه‌ی تعزیه‌های اصلی موضوع تعزیه”آب” است، و خشکی و تشنگیِ سبزپوشان، اسطوره‌یِ همیشگیِ فرهنگِ کشاورزیِ ایران است.»
در یکی دیگر از مطالب این مجموعه تحت عنوان”بازی‌های زنانه(2)” نوشته مهدی فتوحی به”بازیِ چوپانی” پرداخته می‌شود. در آغاز این مقاله آمده است: ”بازی چوپانی از جمله‌ی بازی‌های شادی‌آور زنانه است که در مجالس شادی و عروسی توسط زنان و احتمالاً نوجوانان و کودکان خوانده و اجرا می‌شده است. نقش پوش‌های اصلی این بازی یک چوپان است و دیگری صاحب مال یا دامدار که به طور معمول نوازنده‌یِ ضرب اجرای آن را برعهده می‌گیرد.”
مقاله”حمید امجد” نیز درباره درام‌نویسی در عصر رضا شاه است، تحت عنوانِ”درآمدی به درام عصر رضاشاهی”. در توضیح دفترهای تئاتر درباره‌یِ این مقاله آمده است”آن چه در پی می‌آید نه مقاله‌ای مستقل، بل پاره‌هایی از آغازِ بخش مربوط به درام نویسی در عصر رضاشاه است از کتاب”تجدد و درام ایرانی”. انتشارات نیلا به زودی جلد یکمِ این کتاب را منتشر خواهد کرد.»
در ادامه‌یِ این مجموعه نیز نامه‌ی”محمد چرم‌شیر” به”محمد رحمانیان” تحت عنوان”پرسه‌هایی بر کاغذ ـ نامه‌ها(2)” آمده است. این نامه‌ها به بررسی فضا و شرایط جامعه‌یِ تئاتری معاصر ما از زاویه دید محمد چرم‌شیر می‌پردازد.
در بخشی از این نامه آمده است”تئاترِ ما این روزها صحنه جنگِ گلادیاتور”هاست. ما ـ همه‌ی ما ـ در مسابقه شرکت نکرده‌ایم؛ در جنگی بزرگیم” و در جایی دیگر از این نامه می‌گوید:«برای من همیشه این نکته جای فکر کردن بوده که چرا این روزها از شکسپیر تا دیوید مامت و از محمد رحمانیان و حمید امجد و علیرضا نادری و جلال تهرانی و ... تا بهرام بیضایی و اکبر رادی هیچ کدام الگوی نوشتاریِ این نویسندگانِ جوان و نوشته‌هایشان نیستند. تو نوعی بی‌اعتمادی در این جوان‌ها نمی‌بینی؟»
در پایان این نامه نیز چرم‌شیر اشاره دارد به سه عنوان از نمایشنامه‌های چاپ شده‌ای که به قول خودش به دلش نشسته‌اند. این سه نمایشنامه عبارتند از:
الف: ”سفر اسب پنجم” نوشته‌یِ”رونالد ریبمن” و ترجمه‌یِ”حمید احیا”
ب: ”چیزهای دست دوم” نوشته‌یِ”سوزان گلَسپِل” و ترجمه‌یِ”سکینه عرب‌نژاد”
ج: ”نوشته‌ی رمزی” نوشته‌یِ”دیوید مامت” و ترجمه‌یِ”امیر امجد”
یکی دیگر از مقالات این مجموعه، نوشته‌ای است در معرفی”پیتر سلارز” یکی از کارگردان‌های تئاتر، اپرا و تلویزیون در جهان غرب. این مقاله توسط”حمید احیاء” و با عنوان«تئاتری فراتر از صحنه: پیتر سلارز و”فرزندان هراکلس» در این مجموعه آمده است:
آخرین مطلب و تنها مطلب ترجمه شده‌یِ این مجموعه نیز، نوشته‌ای است تحت عنوان”بچه‌های کوچک را شکنجه دهید” نوشته‌یِ”جسی مک‌کینلی” و با ترجمه‌یِ”بابک تبرایی”. این نوشته به معرفی”مارتین مک‌دوناف” نویسنده بریتانیایی نمایشنامه‌هایی همچون”بالش فروش”، ”ملکه‌ی زیبایی لی‌نِین”، ”غروب متروک” و... می‌پردازد.
گفتنی است عکسی از چهره‌یِ”مک دوناف” نیز در طراحی جلد این مجموعه مورد استفاده قرار گرفته است.