اتحاد کلیه نهاد های نمایشی در ایران پس از ۴۵ سال در برگزاری روز جهانی تئاتر
امسال برای اولین بار تمامی نهادها و مراکزی که در ارتباط با هنر تئاتر فعالیت اجرایی و آموزشی دارند، با هماهنگی و همبستگی هفته بزرگداشت روز جهانی تئاتر را از ۹ تا ۱۶ اردیبهشت ماه ۱۳۸۵ در تهران و شهرستان‌ها برگزار می‌کنند.
رضا آشفته:
امسال برای اولین بار تمامی نهادها و مراکزی که در ارتباط با هنر تئاتر فعالیت اجرایی و آموزشی دارند، با هماهنگی و همبستگی هفته بزرگداشت روز جهانی تئاتر را از 9 تا 16 اردیبهشت ماه 1385 در تهران و شهرستان‌ها برگزار می‌کنند.
مرکز هنرهای نمایشی، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، صدا و سیما، دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، دانشکده سینما ـ تئاتر دانشگاه هنر، موسسه آموزش عالی سوره، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد، دانشگاه تربیت مدرس و... در این هفته”روز جهانی تئاتر” را با شعار”تئاتر برای همه” گرامی می‌دارند.
در این هفته روز یکشنبه 10 اردیبهشت ماه، مردم می‌توانند به طور رایگان از نمایش‌های مجموعه تئاترشهر دیدار کنند و از روز دوشنبه 11 تا جمعه 15 اردیبهشت ماه به صورت نیم بهاء به دیدن این نمایش‌ها بروند. همچنین برنامه‌هایی که در فرهنگسراهای شهر تهران و خانه هنرمندان ایران برگزار می‌شود، به طور رایگان در اختیار عموم قرار می‌گیرد.
در ادامه با روند شکل گیری و برگزاری”روز جهانی تئاتر” در دنیا و ایران آشنا می‌شویم.
روز جهانی تئاتر
مراسم روز جهانی تئاتر برای اولین بار در سال 1961 در هلسینکی بنیان گذاشته شد و به سرعت از سوی تئاترهای دنیا مورد استقبال قرار گرفت و از آن زمان تا به امروز هر ساله 27 مارس که روز افتتاح " تئاتر ملتها" ست توسط مراکز ITI در تمام کشورهای جهان گرامی داشته می‌شود و یکی از چهره‌های مطرح تئاتر جهان پیام می‌فرستد که به تمامی زبانها ترجمه شده و در مراسم ملی هر کشور خوانده می‌شود.
به مناسبت روز جهانی تئاتر اولین پیام را ژان کوکتو نوشت. پس از آن به نامهایی چون: ژان لویی بارو، لارنس اولیویه، پیتر بروک، اوژن یونسکو، گیریش کارناد، آرتور میلر، پابلو نرودا، ریچارد برتون ، هلنه وایگل و . . . می توان اشاره کرد.
در سالهای پایانی دهه 40 قرن پیش و بعد از دو جنگ خانمانسوز جهانی که موجب نابودی و هلاک هزاران انسان بی‌گناه شد سازمان ملل متحد با دستور کار ایجاد صلح و دوستی و میانجیگری میان کشورهای تنش‌زا و تلاش برای رسیدن به یک آرامش جهانی تشکیل شد. سپس این سازمان صاحب یک بنیاد فرهنگی جهانی به نام یونسکو شد و دست‌اندرکاران یونسکو با عنایت به ویژگیهای خاص هنر تئاتر به عنوان یکی از بهترین عوامل ایجاد صلح دوستی و نیز بیان عقاید اندیشه‌ها و احساسات بشری انیستیتو بین‌المللی تئاتر(ITI) را در سال 1947 بنیان نهادند. در سال 1962 م بنا به پیشنهاد کشور فنلاند مقرر شد یک روز از ایام سال را به نام روز جهانی تئاتر انتخاب و نامگذاری کنند و در چنین روزی یکی از چهره‌های شاخص تئاتر دنیا بیانیه‌ای با اهداف انسان دوستانه صادر کرده و به مردم جهان ابلاغ شود و نیز مراکز تئاتری کشورها طی مراسمی از این هنر و دست‌اندرکاران آن تقدیر و تجلیل به عمل آورند.
از آنجایی که ریشه تئاتر در اروپا از جشن - نیایش‌ها و جشنواره‌های یونانی بوده و مشهورترین این جشنواره‌ها به نام دیونوسیای شهر آتن جهت بزرگداشت دیونوسوس - یکی از خدایان اساطیری یونانیان باستان - در اوایل فصل بهار برگزار می‌شده لذا(ITI) چنین ایامی را برای برگزاری روز جهانی تئاتر مناسب تشخیص داده است و روز 27 مارس(7 فروردین هر سال) هر سال که مصادف با هفته اول فصل بهار هر سال است، به نام روز جهانی تئاتر انتخاب و بیانیه ویژه آن صادر می‌شود. اولین بیانیه روز جهانی تئاتر در تاریخ 27 مارس 1962 توسط ژان کوکتو نمایشنامه‌نویس و فیلمساز معروف فرانسوی صادر شد.
در زیر سیاهه صادر کنندگان پیام روز جهانی تئاتر را مرور می‌کنیم:
”1963 ـ آرتورمیلر”، ”1964 ـ پیام مشترک توسط سرلارنس الیویه و ژان لویی پارو”، ”1965 ـ در این سال بنا به پیشنهاد(ITI) مقرر شد که پیام روز جهانی تئاتر در هر کشور به صورت جداگانه توسط یکی از بزرگان تئاتر آن کشور صادر شود (پیام ملی)”، ”1966 ـ رنه مائو”، ”1967 ـ هلنا وایگل”، ”1968 ـ میگل آنجل آستوریاس”، ”1969 ـ پیتر بروک”، ”1970 دیمیری ـ شستاکوویچ”، ”1971 ـ پانلو نرودا”، ”1972 ـ موریس براژ”، ”1973 ـ لوچینو ویسکنتی”، ”1974 ـ ریجارد برتن”، ”1975 ـ الن استورات”، ”1976 ـ اوژن یونسکو”، ”1977 ـ رادو بلیگان”، ”1979-1978 ـ پیام ملی”، ”1980 ـ یانوش وارمنسکی”، ”1981 ـ پیام ملی”، ”1982 ـ لارس آف‌مالمبورگ”، ”1983 ـ آمادئو مهترام بو”، ”1984 ـ میخائل تزارف”، ”1985 ـ آندره اوئیس پیرنیتی”، ”1986 ـ والی سوینکا”، ”1987 ـ آنتونیوگالا”، ”1988 ـ پیتر بروک”، ”1989 ـ مارتین اسلین”، ”1990 ـ کریل لاورف”، ”1991 ـ فردلریکومایور”، ”1992 ـ جرج لاولی”، ”1993 ـ ادوارد آلبی”، ”1994 ـ واسلاوهاول”، ”1995 ـ امبرتواورسینی”، ”1996 ـ سادالاوانوس”، ”1997 ـ جیوینگ اوک‌کیم”، ”1998 ـ به مناسبت 50 همین سالگرد تاسیس(ITI) پیام مخصوصی که شامل برگزیده پیام‌های سادالاوانوسی - میگل آنجل آستوریاس - ژان‌لویی بارو- آلن استوارت - آلبی - نرودا - والی‌سویینکا- آرتورمیلر - هلنا و ایگل واسلاوطول - جیونیک اوک‌کیم - پتربروک- ژان کوکتو منتشر شد”، ”1999 ـ ویلگدیس فونبوگادوتیر”، ”2000 ـ مایکل ترمیپلی”، ”2001 ـ کووی کامپالنیس”، ”2002 ـ گریس کارناد”، ”2003 ـ تانکرد دورست”، ”2004 ـ فتحیه‌العسال”، ”2005 ـ آرین منوشکین”، ”2006 ـ ویکتور هوگو راسکن باندا”.
روز جهانی تئاتر در ایران
در ایران، در سال 1962(1340شمسی) مرکز تئاتر ایرانی، وابسته به "یونسکو" تأسیس گردید؛ و از آنجا که در روز هفتم فروردین مـاه (27 مارس) ، به علت تعطیلات نوروزی و بسته بودن مدارس و دانشگاهها و مراکز فرهنگی، بزرگداشت این هنر به نحو شایسته ای میسر نمی‌شود، "مرکز تئاتر ایرانی" با موافقت "انستیتو بین المللی تئاتر"، در روز بیستم فروردین ماه هر سال مراسمی به عنوان "روز جهانی تئاتر در ایران" معمول می‌دارد.
مراسم بزرگداشت”روز جهانی تئاتر” پس از انقلاب، از اوائل دهه 80 و دوره ریاست شریف‌خدایی بر مرکز هنرهای نمایشی، در تهران از سر گرفته شد. اما به دلیل آن که در هفته اول فروردین ماه برگزاری بزرگداشت این روز ناممکن بود، در اواخر فروردین ماه یا اوایل اردیبهشت ماه چنین مراسمی با هدف قدردانی از هنرمندان و دست‌اندرکاران تئاتر برگزار می‌شد.
از سال 82 خانه تئاتر نیز به طور مستقل اقدام به برگزاری”روز جهانی تئاتر” در خانه هنرمندان کرد. خانه تئاتر از سال 83 تصمیم گرفت برای قدردانی از تمامی عوامل فنی و هنرمندان گرایش‌های مختلف تئاتر از سوی اصناف مختلف در طول یک هفته چنین مراسمی را برگزار کنند.
در سال 83 دکتر خسرو نشان؛ رئیس مرکز هنرهای نمایشی با هدف گسترش تئاتر در شهرستان‌ها و جدی گرفتن آن از سوی مردم و مسئولان”روز جهانی تئاتر” را از تهران به اصفهان انتقال داد. البته این دو گانگی تا حدی باعث ایجاد فاصله بین مسئولان و هنرمندان می‌شد، برای آن که احساس می‌شد که هر کسی ساز خود را می‌زند.
در سال 85 و در دوره ریاست حسین پارسایی مرکز هنرهای نمایشی در کنار مابقی نهادهای مرتبط با تئاتر و خانه تئاتر قرار گرفته‌اند تا با یکدلی و همبستگی برای غلبه بر مشکلات خاصی تئاتر ایران و گسترش آن در چهار گوشه کشور وارد عمل شوند.