گزارشی از گفت و گوی مترجمان ایبسن در هفته همایش یکصدمین سالگرد درگذشت او
مترجمی کار آسانی نیست، در ترجمه‌های آثار ایبسن، معمولاً از زبان‌های واسطه مثل انگلیسی و فرانسه استفاده شده است. اصولاً در ترجمه نمی‌توان فقط یک کلمه را برگردان و ترجمه کرد بلکه باید معنی جملات را نیز در نظر گرفت. ما ترجمه را به دو نوع ترجمه ارتباطی و معنایی تقسیم می‌کنیم.
پیمان شیخیدر سومین روز از برگزاری همایش یکصدمین سالگرد درگذشت هنریک ایبسن نشست و گفت‌وگوی مترجمان آثار ایبسن در ایران با حضور دکتر بهزاد قادری و نینا زنجانی برگزار شد.
به گزارش سایت ایران تئاتر، در ابتدای این نشست که در تالار بتهوون خانه هنرمندان ایران برگزار شد، تله تئاتر”مرغابی وحشی” اثر هنریک ایبسن که توسط هنرمندان نروژی تهیه شده بود به صورت زیرنویس فارسی پخش شد و پس از آن نشست و گفت‌وگو با حضور دکتر بهزاد قادری و دکتر نینا زنجانی برگزار شد.
در ابتدای این نشست، اردشیر صالح‌پور، مجری برنامه با اشاره به اجرای نمایش”برادرم هنریک” در سالن قشقایی و”وقتی ما مردگان برمی‌خیزیم” در خانه نمایش اداره تئاتر از دکتر بهزاد قادری دعوت کرد تا پیرامون موضوع”هنریک ایبسن و فردوسی” صحبت کند.
دکتر بهزاد قادری که از پژوهشگران و مترجمان آثار ایبسن در ایران است در این نشست با اشاره به یک سال تحقیق در مرکز ایبسن شناسی نروژ گفت:«حضور من در مرکز ایبسن شناسی نروژ یکی از بهترین دوران‌های زندگی من بوده چرا که تمام امکانات را در اختیار من قرار دادند تا تحقیق به صورت کامل انجام شود. اما در نروژ بارها در مورد ارتباط”پیرگونت” و”شاهنامه فردوسی” از من پرسش می‌شد، چرا که این اثر را کاملاً اثری نروژی می‌دانند و معتقدند که این اثر اسکاندیناوی است و در سایر نقاط دنیا معنی ندارد. البته در ایران نیز این تفکر وجود داشت که”پیر گونت” ارتباطی با شاهنامه ندارد، اما با تحقیقی که کردم متوجه شدم این دو اثر برای ما غریب نیستند تا جایی که فکر می‌کنم که ایبسن از فردوسی تاثیرپذیری داشته است.»
دکتر قادری با اشاره به این که نمایش”خانه عروسک” بیشترین اجرا را در دنیا داشته است، گفت:«نمایش‌های”هداگابلر” و”پیر گونت” در رده‌های بعدی بود‌ند و به طور متوسط نمایش”پیر گونت” طی هر سال چهار اجرا داشته که با کمی دقت متوجه می‌شویم که تمام اجراهای آن در نروژ نبوده است.» وی با اشاره به شباهت‌های”هفت خوان” شاهنامه و”وادی جن‌ها” در پیرگونت اظهار کرد:«در خوان سوم رستم در مکانی خشک و بی آب و علف حرکت می‌کند و حالا به جای خوش آب و هوایی رسیده است. رستم در آن جا به خواب می‌رود و اژدها دو بار در تاریکی به سراغ رستم می‌آید و رخش رستم را از خواب بیدار می‌کند اما اژدها ناپدید می‌شود، اما بار سوم به خواست خدا نمی‌تواند ناپدید شود و رستم او را می‌کشد. در پیر گونت نیز قسمتی است که باید در تاریکی محض اجرا شود و پیر گونت باید از اژدها عبور کند، که این قسمت بسیار همانند داستان رستم و اژدهاست. در پیر گونت در بخش سفرهایش به مصر و شرق، به شرق شناسی اشاره می‌شود اما تاثیر ایبسن از ادبیات شرق در مرحله حدس و گمان است، ولی محققان در این زمینه تحقیق کرده‌اند که از آن میان می‌توان به فیلیپ لارنس ادموندگاس بریتانیایی اشاره کرد که به شاهنامه و ایبسن علاقه زیادی داشته و مطلبی نیز با عنوان فردوسی در تبعید نوشته است و از کسانی بوده که ایبسن را در زمینه سایر ادبیات نیز راهنمایی می‌کرده و با او نامه‌نگاری‌های زیادی داشته است.»
پس از صحبت‌های دکتر بهزاد قادری، یکی از شاگردان او روی صحنه حاضر شد و دسته گلی به وی اهداء کرد. دکتر نینا اخوان زنجانی یکی از اساتید دانشگاه و پژوهشگران مرکز ایبسن شناسی در نروژ در ادامه این نشست با اشاره به این که اولین بار است که به زبان فارسی سخنرانی می‌کند در خصوص ترجمه شناسی و اصطلاحات در آثار ایبسن گفت:«مترجمی کار آسانی نیست، در ترجمه‌های آثار ایبسن، معمولاً از زبان‌های واسطه مثل انگلیسی و فرانسه استفاده شده است. اصولاً در ترجمه نمی‌توان فقط یک کلمه را برگردان و ترجمه کرد بلکه باید معنی جملات را نیز در نظر گرفت. ما ترجمه را به دو نوع ترجمه ارتباطی و معنایی تقسیم می‌کنیم.»
وی در مورد ترجمه آثار ایبسن گفت:«طی پنجاه سال گذشته آثار ایبسن بارها به زبان فارسی ترجمه شده که بهزاد قادری، اصغر رستگار، مهدی فروغ سه تن از مترجمان آثار ایبسن هستند. زبان نروژی طی سده اخیر دچار تغییرات بی‌شماری شده خصوصاً از نظر املائی، همین امر هم باعث شده که جوانان نروژی برای خواندن آثار ایبسن با مشکل مواجه شوند.»
زنجانی با اشاره به این که در جریان ترجمه، مترجم در دو زبان مبدأ و مقصد درگیر است گفت:«مترجم باید درصدد باشد که خواننده پیام را درک کند، در ترجمه معنایی مترجم می‌خواهد صرفاً پیام متن را به خواننده القاء کند و در ترجمه ارتباطی خواننده مهمتر از متن است و مترجم قصد دارد که متن را برای خواننده ملموس کند.»
در ادامه این نشست جدول آثار هنریک ایبسن که تاکنون توسط مترجمان ایرانی به فارسی ترجمه شده‌اند به تصویر کشیده شد و زنجانی اظهار کرد:«طی پنجاه سال اخیر حداقل 15 اثر ایبسن توسط 10 مترجم به فارسی ترجمه شده است و امیدوارم طی پنجاه سال آینده، خوانندگان نروژی نیز با آثار ادبی فارسی بیشتر آشنا شوند و من تمام سعی‌ام را در این راه به کار خواهم گرفت و در حال حاضر نیز مشغول ترجمه گلستان سعدی به زبان نروژی هستم.»