نگاهی به کاربرد ویدئو پروجکشن در نمایش های سال های اخیر

رضا آشفته
ویدئوپروجکشن و ویدئو یکی از ابزارهایی است که در سال های اخیر به شکل گسترده در آثار نمایشی ایرانی و خارجی اجرا شده در جشنواره فجر استفاده شده است . شاید استفاده از این نوع ابزار کاملاً تکنولوژیک ، بهانه ای برای مدرن جلوه کردن آثار نمایشی باشد ، اما بی گدار نمی توان از آن استفاده کرد . حالا باید درباره چگونگی استفاده از آن بحث شود تا دریابیم که این ابزار تکنولوژیک در چه زمانی و چگونه مورد استفاده قرار گیرد تا وصله ناجوری برای آن اثر نمایشی تلقی نشود .
در جشنواره بیست و سوم تئاتر فجر نیز در نمایش هایی مانند ایکارو ( بهروز غریب پور) ، دن کیشوت
( علی اصغر دشتی ) ، هابیل و قابیل ( آتیلا پسیانی ) ، الهملت ( سلیمان البسام ، از کویت ) ، شهرزاد و هفت قصه اش ( محسن حسینی ) ، الان کجایی ( از کانادا ) ، یک بلیت برای بهشت ( از فرانسه ) ، اسبی که ... ( آروند دشت آرای ) و ... از ویدئو پروجکشن استفاده شده بود .
اینکه بتوان از پدیده و ابزار مدرن در نمایش های امروز استفاده کرد ، جای اشکالی ندارد برای آنکه هنر نمایش نیز جزیی لاینفک از جامعه و تکنولوژی مورد استفاده در آن است ، تنها ویدئو پروجکشن نیست که این روزها زینت بخش آثار نمایشی شده بلکه ابزاری مانند کامپیوتر و دیگر ابزار تکنولوژیک نیز در برپایی و اجرای آثار نمایشی مورد استفاده قرار می گیرند . اگر هم قرارباشد با ورود این ابزار مخالفت بشود ، این مخالفت امری بیهوده وبی ثمر است . برای آنکه این ابزار خواه ناخواه در تمامی موارد زندگی نفوذ می کنند ، و هنر نمایش نیز نمی تواند از این قاعده مستثنی شود .
اما از آنجا که هنر نمایش ، هنری متکامل و روبه رشد است ، به هر حال باید رضایت فکری و روحی تماشاگر را جلب کند بنابراین باید آنگونه از هر عنصری بهره مند شود که در جهت جلب رضایت تماشاگر باشد وگرنه نبودن و استفاده نکردن از این عناصر نوین ( مثل همین ویدئوپروجکشن ) به نفع تئاتر است .
در نمایش ” دن کیشوت “ تا زمانی که قرار است ویدئوپروجکشن برای معرفی گروه و نمایش باشد ، استفاده از این ابزار به جا و به موقع جلوه می کند ، اما زمانی که قرار است در طول اجرا از پرده ویدئوپروجکشن استفاده شود ، با توجه به گرد بودن صحنه اجرا ، چنین وسیله ای نمی تواند با علت و دلیل کارآمدی همراه باشد بنابراین حضورش زائد می نماید .
در نمایش ” الان کجایی “ حضور ویدئوپروجکشن بسیار مفید است برای آنکه در دقایقی از نمایش این وسیله حضور مکمل دارد . مثلاً بازی لی لی دختری در ایستگاه مترو ، که دیگران از کنارش بی توجه عبور می کنند . این تصاویر ربط زیادی به بی حوصلگی و خستگی دیگران ، به ویژه بازیگران حاضر در صحنه دارد . اگر قرار بود که ایستگاه مترو را در صحنه بازسازی کنیم ، مطمئناً به تجهیزات و امکانات بیشتری نیاز بود ، اما با ویدئو ، این امکان خیلی سریع تر فراهم می شود . که بخشی از نمایش از طریق این وسیله شکل بگیرد . در نمایش ” الهملت “ نیز نشان دادن روح پدر هملت با ویدئو پروجکشن راحت تر به نمایش در می آمد ، تا اینکه از طریق تکنیک سایه یا هر تکنیک دیگری به نمایش در آید .
همچنین حمله کلودیوس به کشورهای منطقه و راه اندازی جنگ و ویرانگری با پخش تصاویری از جنگ ، راحت تر برای تماشاگر متجلی می شود . بنابر این عنصر تصویری ویدئو در این موارد یک رکن لازم الاجرا محسوب می شود ، بدون آن گروه باید با تمهید دیگر گونه ای از عهده نیازهای فنی خود برآید . برخی از آثار نمایشی نیز امروز تحت عناوین پرفرمنس آرت و مولتی مدیا و ورک شاپ و غیره می طلبد که ویدئو پروجکشن را به صورت آزمایشی مورد استفاده قرار دهند . گاهی این آزمایشها و ریسک کردن ها در صحنه و اجرا جواب مثبت می دهد و گاهی نیز کاملاً بی مورد و نچسب می نماید .
در هر صورت باید منطق اجرایی برای استفاده از ابزار و امکانات تکنولوژیک وجود داشته باشد ، تا تماشاگر نیز از وجود آن و نوع استفاده اش به لذت بصری برسد . وگرنه حضور بی علت آن می تواند لطمه شدیدی بر پیکره تئاتربزند که به مرور ، لطمات غیر قابل جبرانی نیز بر آن وارد می سازد .