در گفتگو با هنرمندان و هیأت امنای انجمن نمایش تبریز مطرح شد:

 گفتگوها از: جمال جعفری آثار

 هنرمندان تئاتر همیشه از این منظر که باید نهادی را در اختیار داشته باشند تا بتوانند خواسته‌های صنفی و کیفی آثار خود را از آن طریق به گوش مسئولان برسانند، گله‌مند بوده‌اند. تصمیم گرفتیم تا در هر شماره، سراغ یک شهرستان و انجمن نمایش آن برویم تا ضمن گفتگو با مسئولان امر با چند تن از هنرمندان آن شهرستان نیز گفتگو کنیم.
رئوس فعالیتهای انجمن نمایش چیست؟ چه اقدامی برای جذب یارانه‌ها از بخش خصوصی یا استانداری انجام می‌دهند؟ چه اولویتهایی برای پذیرش متن از سوی متقاضیان لحاظ شده است؟ چقدر به گروه‌ها کمک مالی می‌شود؟ چه راه‌کاری برای حرفه‌ای کردن گروه‌ها صورت گرفته است؟ رابطه پیشکسوتها با جوانان در شهرستان چگونه است؟ نحوه اجرا رفتن گروه به چه صورت است؟ اینها سرفصل موارد مدنظر است که در گفتگو با هنرمندان شهر تبریز به آنها پرداخته‌ایم.

 یک «نه» محکم
اسد صادقی، رییس انجمن نمایش شهرستان تبریز، پس از دو هفته پی‌گیری مداوم به سؤالهای فاکس شده توسط ما، پاسخ نداد و پی‌گیریهای ما از طریق هیأت امنا و دوستان ایشان هم به سرانجام نرسید و ایشان یک «نه» محکم به ما گفتند. از تلاشهای یعقوب صدیق جمالی برای ارتباط با ایشان و یاریهای دیگرشان سپاسگزاریم.

 کیفیت، سر فصل اول
طرح جدیدی که در اداره تئاتر تصویب شده و به صورت آیین‌نامه ابلاغ شده است، می‌تواند مخاطبان بیشتری را جذب تئاتر بکند.
شهرام خدایی، مسئول امور هنری ارشاد شهرستان تبریز و عضو هیأت امنای انجمن نمایش این شهر، ضمن بیان این مطلب افزود: ما در سالهای قبل، کارهای مناسبی را برای بهتر برگزار کردن جشنواره‌ها و مراکز آموزشی تئاتر انجام داده‌ایم که همه اینها تا پایان سال 84 قابل بررسی و مشاهده است. در این دو سال که من سمت مسئول امور هنری را بر عهده داشتم 80 اثر نمایشی در شهرستان تبریز اجرا شد که ماحصل آن دو اثر برگزیده بود که پارسال در جشنواره فجر حضور داشتند. به نظرم تا به امروز، جشنواره‌ها خوب برگزار شده‌اند و ما در کمیت توانسته‌ایم رشد چشمگیری نسبت به سایر شهرستانها داشته باشیم. وی افزود: با تغییر آیین‌نامه که هنوز به دست ما نرسیده، فکر می‌کنم سیستم جدیدی ارایه شده و در آن به جذب مخاطب توجه ویژه وجود دارد. این نگاه و طرح جدید مرکز هنرهای نمایشی که گروه‌ها را موظف کرده تا کمتر از پنج روز اجرا نداشته باشند به نظرم خیلی مؤثر است و به نظرم باید تا ده روز افزایش یابد.
وی درباره اینکه چقدر این کمیت به کیفیت تئاتر افزوده است، گفت: در سالهای گذشته ما می‌خواستیم فقط تئاتر اجرا شود تا این کورسو خاموش نشود. باید برنامه‌ریزیها و اندیشه‌هایمان در باب تبلیغات و توجه به مخاطب عوض شود. باید از این به بعد به ارتقای کیفیت آثار نمایشی توجه ویژه شود. هر چند که در این بین، ممکن است بحث حرفه‌ای شدن گروه‌ها پیش بیاید؛ ولی باید بگویم که در اینجا و یا هر شهرستان دیگر، گروه‌ها نمی‌توانند حرفه‌ای باشند و احتمالاً معاش خود را از این طریق و صرفاً از راه تئاتر برآورده سازند. شاید در تهران، هنرمندان بتوانند کار حرفه‌ای بکنند؛ ولی در اینجا این امکان وجود ندارد.

 همه چیز به پول ختم نمی‌شود
تئاتر تبریز، سابقه فراوان و گذشته پرفروغی دارد. اگر می‌بینید که امروز به یک رکود رسیده جای بحث فراوانی دارد که جایش اینجا نیست.
مهدی لزیزی، بازیگر و کارگردان و پیشکسوت تئاتر تبریز، ضمن بیان این مطلب افزود: سالهای دور، وقتی دکتر فروغ در دانشگاه به دانشجویانش توصیه می‌کرد که به تبریز بیایند و تئاتر اینجا را ببینند، تئاتر تبریز از پیشروترین و پرتکاپوترین تئاترهای ایران بود و با تئاتر تهران برابری و گاهی هم پیشی می‌گرفت. ما در آن سالها، نمایشنامه‌های خوبی مثل دشمن مردم، آی بی کلاه آی با کلاه، پهلوان اکبر نمی‌میرد و غیره را اجرا می‌کردیم. به نظرم یکی از عواملی که باعث شد تئاتر تبریز به آن درخشندگی سالهای گذشته نرسد، ارایه متنها و تأیید نمایشهایی بود که بیشتر سلیقه‌ای و سفارشی بودند.
وی افزود: تئاتر امروز تبریز در مجموع مورد قبول ما نیست و نمی‌تواند پای ثابت فرهنگی ما حساب شود، بلکه کارگردانان و هنرمندان تئاتر ما امروز به دنبال قراردادهای ارشاد هستند و دلخوش به آن، نمایش اجرا می‌کنند. کمتر کسی به دنبال جذب مردم به عنوان مخاطب اصلی و مهم تئاتر است. رسیدن به تئاتر پرتکاپو، تلاش همه جانبه می‌خواهد و یک دست، نمی‌تواند صدا داشته باشد.
لزیری در پاسخ به این سؤال که شما به عنوان یک پیشکسوت چقدر در ایجاد کردن موج و تلاش و تکاپوی تئاتر تبریز تلاش کرده‌اید، گفت: ما مانند ماهی توی تنگ هستیم. در حالیکه نهنگهای دریا در مرکز هنرهای نمایشی هستند. اگر قرار است موجی ایجاد شود باید از آنجا آغاز شود.
وی در ادامه افزود: همه چیز به پول و بودجه بر نمی‌گردد. ما در آن سالها با 150 تومان پول، کارهای عظیمی می‌کردیم و اغلب هنرمندها هم از پول خودشان، خرج می‌کردند. وقتی نمایش «حادثه در ویشی» در تبریز اجرا شد، غوغایی به پا کرد که سراسر کشور را فرا گرفت. دانشجویانی که از تهران آمده بودند، اینجا در سالن، ایستاده نمایش را دیدند.
این بازیگر پیشکسوت افزود: هیچ حمایتی بالاتر از حمایت معنوی نیست. وضعیت امروز تئاتر تبریز، می‌تواند بهبود یابد به شرطی که حمایت معنوی شود؛ مثلاً استاندار یک شب بیاید و تئاتر ببیند. این حرکت، باعث می‌شود تا مردم هم اشتیاق دیدن تئاتر داشته باشند و همه دلگرم شوند که به سالنهای تئاتر بیایند. بعد هم مسأله تبلیغات است که اصلاً اهمیتی داده نمی‌شود.
مهدی لزیزی، اولین اقدام برای بهبود وضعیت تئاتر تبریز را اینگونه عنوان کرد: از متخصصان و کارشناسان دعوت شود تا برای ارزیابی و سنجش نمایشهایی که باید اجرا شود، نظر بدهند. اگر فرزانگان بر مسند کار بیایند همه کارها درست می‌شود.

 در قیاس با دیگر شهرها جلوتریم
مخاطب از تئاتر گریزان است. این بحث مخاطب شناسی، نه در تبریز که در تهران هم مسأله‌دار است و هنوز تعریف شفافی از آن نشده است.
یعقوب صدیق جمالی، عضو هیأت امنای انجمن نمایش تبریز، ضمن بیان این مطلب درباره ایجاد انگیزه برای جذب مخاطب در تئاتر شهرستان گفت: من سال 79 نمایشی را با عنوان «کوراغلو» در تبریز اجرا کردم که رکورد فروش تماشاگران ایرانی را تا آن سال شکست. این نمایش بر گرفته از فولکلور شهرستان تبریز بود و همین امر باعث شد تا تماشاگران زیادی را به خو جذب کند. این را گفتم تا به نتیجه‌ای که می‌خواهم برسم و آن اینکه باید برای جذب مخاطب کمی، فضای فرهنگی و هنری را باز کنیم. وی درباره وضعیت تئاتر تبریز افزود: خوشبختانه در ده سال گذشته، تئاتر تبریز رشد قابل توجهی داشته و این رشد حایز اهمیت است. این رشد فقط به اجرای نمایشها باز نمی‌گردد، بلکه فارغ‌التحصیلان و کارشناسان زیادی در استان داریم که ما را از تجربه و کارشناسی خود بهره‌مند می‌کنند.
صدیق جمالی درباره حرفه‌ای شدن تئاتر شهرستانها گفت: وقوع این مسأله در تئاتر شهرستان بی‌معناست و کمی اغراق‌آمیز است. اگر کسی بگوید تئاتر ما به سمت حرفه‌ای شدن پیش می‌رود به نظر من این اتفاق نیفتاده و حقیقت این است که تنها کسی که سعی کرد تئاتر را به سمت حرفه‌ای شدن پیش ببرد، من بودم که شکست خوردم. اگر حمایت مالی خوب است، اصلاً قابل قیاس با تهران نیست. شاید تقسیم‌بندی یک به سی درست باشد.
این کارگردان و بازیگر شهر تبریز درباره تعامل بین انجمن نمایش و امور هنری ارشاد استان اظهار داشت: تعامل خوبی بین ما برقرار است و مصداق آن را می‌توانید در جشنواره‌هایی که برگزار کردیم، بیابید. فقط به نظرم برای رشد و افزایش این تعامل، مرکز هنرهای نمایشی باید نگاه ملی ـ منطقه‌ای به تئاتر شهرستان داشته باشد و سیستم مدیریت استانداردی را توصیه کند تا بدین وسیله، مخاطب دایمی تئاتر داشته باشد. ما باید به سمت نمایشهای ملی ـ منطقه‌ای برویم؛ چون اینگونه نمایشهاست که تماشاگر و مخاطب خود را دارد. حقیقت ماجرا این است که مشکل چندانی نداریم؛ ولی کمی به تغییر نگاه مسئولان نسبت به تئاتر شهرستان نیازمندیم.
وی در ادامه گفت: ما در انجمن نمایش کاملاً مستقل عمل می‌کنیم؛ ولی چون حمایتگر مالی ما ارشاد است در نتیجه مجبوریم در گزینشهایمان، کمی محدود عمل کنیم؛ چون این گزینشها باید نظر ارشاد را هم تأمین کند؛ ولی اگر مرکز هنرهای نمایشی، یک بودجه مستقل به انجمن نمایش تزریق کند در آن صورت، تئاترها متنوعتر و ماحصل بیشتری از تئاتر تبریز خواهیم دید. وی در پایان افزود: در کل وضعیت تئاتر تبریز، نسبت به سایر شهرستانها خوب است؛ چون هم سالن و هم پلاتوهای خوبی داریم و از نظر امکانات هم نمی‌گوییم عالی؛ ولی در قیاس با شهرستانها خیلی خوبتر هستیم.

 تئاتر جشنواره‌ای می‌خواهند
در تئاتر تبریز برای ما که از بیرون به آن نگاه می‌کنم، باند بازی دیده می‌شود.
سیامک افسایی از فعالان تئاتر تبریز، ضمن بیان این مطلب افزود: جنگ قدرت و مبارزه برای اینکه چه کسی بالا بنشیند به جای کار تئاتر در انجمن نمایش رواج دارد؛ مثلاً در انجمن نمایش یک عده که کاندیدا هستند، مابقی را با دادن وعده، همراه خود می‌کنند. متأسفانه این روند ادامه‌دار است و آنقدر تسری یافته که تئاتر در دست چهار پنج نفر است. اصلاً انجمن نمایش برای این شکل گرفته که نهادی در کنار اداره ارشاد باشد؛ ولی عکس این قضیه عمل می‌شود؛ یعنی کسانی که در انجمن هستند در اداره ارشاد هم هستند و اگر شکایتی از انجمن داشته باشیم و به اداره ارشاد ببریم باید به همان افرادی تحویل بدهیم که از آنها شاکی هستیم.
وی در پاسخ به مطلع بودن مسئولان مرکز هنرهای نمایشی از این موضوع، گفت: شاید اطلاع دارند؛ ولی معلوم نیست چرا کاری نمی‌کنند. مهمترین مسأله‌ای که وجود دارد، این است که اگر در شهرستان کار غیر جشنواره‌ای انجام دهید، راه به جایی نمی‌برید. بنده چون با اعمال نظر انجمن نمایش و اداره امور هنری مخالف هستم، الان نزدیک به سه سال است هر متنی که می‌دهم، پذیرفته نمی‌شود. در کل از آینده انجمن نمایش و اداره امور هنری در شهرستان تبریز، نگرانم. وی درباره اینکه آیا انتخابات برگزار می‌شود یا خیر و اینکه مگر منعی برای حضور در ارشاد و انجمن وجود دارد، گفت: انتخابات هست؛ اما نباید آدمها در دو جا باشند و این یک مسأله عرفی است.

 انجمن نمایش مستقل می‌خواهیم
تئاتر شهرستان تبریز نسبت به سایر شهرستانها فرقی ندارد. فضای تئاتری و فرهنگی تئاتر ما یک فضای ساده است.
سنا نعمتی از نسل جوان و فعال تبریز، ضمن ذکر موارد بالا درباره تئاتر حرفه‌ای شهرستانها گفت: اصلاً وجود ندارد و صحبت در این باره به نظرم بی‌فایده است. مهمترین شکل تئاتر ما این است که آدمهای کوچک، تصمیمهای بزرگ می‌گیرند و جدا از تمام این بی‌مهریها، گاه کارهای اساسی شهرستان را هم تعطیل می‌کنند. اجرای تئاتر بر عهده مسئولان است. اگر بخواهیم یک تئاتر اجرا کنیم باید از چند فیلتر اساسی رد شویم و در نهایت هم وقتی نمایشی را قرار نیست، اجرا می‌کنیم، چرا باید کار کرد؟
نعمتی در پاسخ به این سؤال که اگر شما جای یک مسئول بودید چه اقدامی را برای بهبود تئاتر می‌کردید، گفت: اولین اقدام من به عنوان مسئول این بود که با توجه به محدوده اخلاقی و ضوابط تعیین شده به هنرمندان اجازه می‌دادم ایده‌های خود را مطرح کنند. دوم اینکه سلیقه‌ای عمل نمی‌کردم. در نهایت هم برای تصمیم‌گیری تئاتر، آدمهایی را مسئول می‌کردم که تئاتر را بشناسند و کارشناس باشند. اهالی تئاتر نسبت به کسانی که تصمیم‌گیرنده هستند در مرتبه پایینی قرار دارد.
وی افزود: ما در شهرستان، مرکز نداریم و انجمن نمایش هم مستقل عمل نمی‌کند. درباره هر مسئولیتی، یک تعریف وجود دارد؛ ولی در شهرستان تبریز، اداره امور هنری ارشاد درباره همه هنرها تصمیم می‌گیرد و فرصتی برای تئاتر نمی‌ماند که به طور مستقل و مجزا، عمل و تصمیم‌گیری شود. ای کاش نهادی مثل انجمن نمایش؛ ولی مستقل از ارشاد در شهرستان فعال باشد تا همه اهالی تئاتر در آن راحت باشند و بتوانند خواسته‌های مشروع خود را بگیرند. 