گزارشی از سومین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت ـ اول خرداد ماه 1385
انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس بعد از برگزاری نخستین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت در خوزستان و دومین همایش پژوهشی در استان ایلام / با همکاری گروه نمایش دانشگاه تهران و شبکه چهارم سیمای جمهوری اسلامی ایران اقدام به برگزاری ...
انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس بعد از برگزاری نخستین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت در خوزستان و دومین همایش پژوهشی در استان ایلام / با همکاری گروه نمایش دانشگاه تهران و شبکه چهارم سیمای جمهوری اسلامی ایران اقدام به برگزاری سومین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت کرد.
سومین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت اول خرداد ماه 1385 در سالن شهید آوینی دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران برگزار شد. رییس این همایش حسین مسافر آستانه و دبیر آن دکتر مجید سرسنگی بود.
آیین گشایش سومین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت با حضور محمد حسین صفار هرندی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دکتر ایمانی خوشخو، معاون هنری این وزارتخانه، آیت الله عباسعلی عمید زنجانی رییس دانشگاه تهران، حسین پارسایی، مدیر اداره کل هنرهای نمایشی در محل تالار شهید آوینی دانشگاه تهران برگزار شد.
در ابتدای این مراسم سردار بهروز اثباتی، ضمن تبریک فرا رسیدن سالروز آزادی خرمشهر گفت: بنیاد روایت و انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس در سالهای گذشته، تجارب بسیاری را به بوته آزمایش سپرد و در این زمینه به نتایج ارزشمندی دست پیدا کرد. ما به کمبود یک نگاه پژوهشی درباره مقولة تئاتر دفاع مقدس واقف بودیم. امیدواریم این تلاش و زحمت علمی، پاسخی باشد به همین نیاز؛ ضمن اینکه سعی داریم انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس، پلی ارتباطی حقیقی میان هنر و پژوهش باشد.
بعد از صحبتهای سردار اثباتی، دکتر سرسنگی دبیر سومین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت، گزارشی از چگونگی برگزاری همایش ارایه کرد.
وی برگزاری دومین نمایشگاه منابع تئاتر مقاومت در ایران و جهان و گزینش پایان نامه‌های برتر را از جمله دستاوردهای این همایش عنوان کرد و افزود: رشد چشمگیر مقالات چه به لحاظ کمی و چه به لحاظ کیفی در کنار غنای ملی متون، حضور گسترده دانشجویان در سمینار و اطلاعات جمع آوری شده در کنار مقالات، بستری مناسب را برای پژوهش در زمینه تئاتر مقاومت فراهم آورده است.
در ادامه مراسم آیت الله عمید زنجانی، رییس دانشگاه تهران در سخنانی با تقدیر از برگزاری چنین همایشی خاطر نشان کرد: تفکر و تعقل، بارزترین ویژگی شخصیتی انسان است. عقلانیت انسان نیاز به شکوفایی و بالندگی دارد و مهم آن است که عوامل و زمینه‌های شکوفایی شناخته شود. تئاتر می‌تواند صحنه‌های متفاوتی را به تصویر بکشد و حماسه‌ها از جمله برجسته ترین این صحنه‌هاست. حماسه آزادسازی خرمشهر، حماسه مقاومت ملت در طول هشت سال جنگ تحمیلی است و از نقاط برجسته تاریخ پر افتخار مقاومت ملت ایران محسوب می‌شود و جا دارد که هنر تئاتر به آن بپردازد و عقلانیت ملت و عقلانیت نسل آینده ما را به تلاش و تکاپو وادارد.
پس از صحبتهای رییس دانشگاه تهران، محمد حسین صفار هرندی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با گرامیداشت سوم خرداد، سالروز آزادی خرمشهر گفت: خوشحالم کسانی هستند که قدر شناسانه یکی از بهترین روزها و پرافتخارترین صحنه‌های تاریخ ایران را که توسط ملت ایران خلق شده گرامی می‌دارند؛ البته کسانی هم که به جنگ اعتقادی ندارند و به دفاع مقدس از زاویه قوی آن نگاه نمی‌کنند از زاویه حرفه‌ای می‌توانند به این موضوعات بپردازند. این پژوهش، نه صرفاً حول محور پرداختن به موضوع دفاع مقدس، بلکه برای بررسی یک برهه از زندگی انسان است که در آن آدمها در حال نقش پذیریهای مداوم بودند.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: اگر محقق بخواهد انسانها را تحلیل کند، هیچ محیطی مناسبتر از جنگ برای سوژه یابی و کاووش مسایل پنهانی پشت چهره‌ها نیست.
در پایان مراسم افتتاحیه، غلامحسین دریانورد در بخش پایان نامه برتر دوره کارشناسی ارشد و اسداله بابایی در بخش پایان نامه برتر دوره کارشناسی جوایز خود را دریافت کردند.
پس پایان مراسم افتتاحیه، همایش با آغاز نخستین جلسه خود با عنوان نمایشنامه دفاع مقدس برگزار شد.
هیأت رییسه این جلسه را حمید اکبرزاده، حسین مسافر آستانه، دکتر محمود عزیزی و دکتر خاکی تشکیل می دادند و به ترتیب سیدحسین فدایی حسین مقاله، «سیر تحول مضمون و تطور زمان در ادبیات نمایشی جنگ»، فرهاد مهندس پور، مقاله «عمل نوشتن یا نمایشنامه نویس هنگام نوشتن چه می‌کند؟» و حسن بیانلو، مقاله «نمایش خلاق، امکانی برای گفتگو و تفکر در موضوع جنگ» را قرائت کردند.
سید حسین فدایی حسین (نمایشنامه نویس) در مقاله خود با عنوان «سیر تحول مضمون و تطور زمان در ادبیات نمایشی جنگ» این نکته را مطرح کرد که «با نگاهی به ادامه روند این جریان و تحول مضامین نمایشهای جنگ در سالهای بعد بخصوص سالهای پس از جنگ، همچنان وابستگی ادبیات نمایشی جنگ را به شرایط و مقتضیات زمان از جنبه‌های مختلف اجتماعی، تاریخی و البته گاه سیاسی منشعب از سالهای جنگ شاهد هستیم.»
بعد از آن فرهاد مهندس پور، کارگردان تئاتر و مدرس دانشگاه، ضمن خواندن مقاله‌اش در بخشی از صحبتهای خود گفت: "ساختار بنیادینی در نوعی از نمایشنامه نویسی وجود دارد که نویسنده پیش از عمل نوشتن، آن را در ذهن دارد و با هر نمایشنامه آن را دوباره می‌سازد و تکرار می‌کند. برخی از نظریه پردازان، این شکل را ایدئولوژی نوشتن می‌دانند؛ ضمن اینکه سابقه این گونه از نوشتن در کشور ما مربوط به دورانی است که ایرانیان با تئاتر آشنا شده اند.»
سپس در بخش پایانی نخستین جلسه همایش حسن بیانلو (پژوهشگر) در بخشی از مقاله خود گفت: «در مراکز آموزشی ما، هنگامی که موضوع جنگ برای کودکان مطرح می‌شود، معمولاً احساسات و هیجان بر کلام غلبه دارد و سخن تک صدا و یک سویه است؛ چرا که در جنگ، یکی دوست است و دیگری دشمن و طبعاً گوینده، جانب دوست را می‌گیرد و بر جبهه دشمن می‌تازد.»
بعد از ظهر همان روز، دومین جلسه همایش با عنوان «نمایشنامه جنگ در جهان» برگزار شد.
در این جلسه که دکتر فرهاد ناظر زاده کرمانی، دکتر محمدرضا خاکی و تقی اکبرزاده، هیأت رییسه آن را تشکیل می دادند به ترتیب بهروز غریب پور، مقاله «تراژدی یک لقمه نان آلوده به زهر ننه دلاور و فرزندانش»، اثر برتولت برشت، دکتر مصطفی مختاباد، مقاله «رویکردی بر اندیشه جنگ در ایرانیان و هفت تن علیه تب» اثر اشیل و تاجبخش فنائیان، مقاله «تحلیلی بر نمایشنامه جنگ»، اثر ژان کلو وان ایتالی را قرائت کردند.
بهروز غریب پور در بخشی از مقاله گفت: «تئاتری که به دراماتیزه کردن سیاست می‌پردازد، تئاتری شعاری همچون خود شعار است و هیچ خاصیتی جز تملق گویی مخرب انسان و تئاتر ندارد. این گفته از آن «اروین پیسکاتور» پیشگام و همکار برتولت برشت است که به تعبیر من بزرگترین درس را برشت از او آموخته است. به همین دلیل هیچیک از آثار این نویسنده، نظریه پرداز و کارگردان بزرگ به رغم اندیشه‌های سیاسی ـ فلسفی‌اش شعاری و سطحی نیست.»
دکتر مصطفی مختاباد، دومین پژوهشگری بود که در دومین جلسه همایش مقاله خود را قرائت کرد.
مختاباد در بخشی از مقاله خود بیان داشت: «اندیشه‌ها و باورهای دوران اسطوره‌ای ـ حماسی چون در قالب کلمات درآید؛ کیفیتی شاعرانه و دراماتیک می‌یابد. بیان هنری، آفریده تخیل انسان است و با باورها و احساسات عجین می‌شود. اشیل در این دو اثر خود با فکر کانونی اسطوره‌ای ـ حماسی، اندیشة جنگ را نه تنها برای مخاطب روزگار خویش، بلکه برای انسان معاصر تبیین کرد.»
بخش پایانی جلسه دوم همایش از آن دکتر تاجبخش فناییان بود تا مقاله خود را قرائت کند.
فناییان در بخشی از مقاله خود آورده است: «نمایشنامه جنگ بر جنبه‌های درونی تر پدیده جنگ تاکید دارد و جنبه‌هایی از این پدیده بر سلاحی جز سلاحهای آتشین متکی است. کلمه به عنوان برنده‌ترین ابزار در خدمت متخاصمان قرار می‌گیرد. آن کس که کلمات بیشتری در اختیار دارد و بیش از دیگران از شیوه‌های چینش کلمات و استفاده به هنگام از آنها آگاه است در جنگ کلمات، پیروز است.»
جلسه سوم همایش بعد از تنفس نیم ساعته با عنوان «نمایشنامه دفاع مقدس» برگزار شد.
در جلسه سوم پیام فروتن، مقاله «از خوانش متن تا صحنه پردازی:ایده یابی و جهان تصویرسازی در نمایشنامه‌های جنگی»، حسین فرخی، مقاله «بررسی نمایشنامه‌های دو نمایشنامه دفاع مقدس»و نصراله قادری مقاله «نمایشنامه نویسی دفاع مقدس از منظر نقد فمینیستی» را قرائت کردند.
پیام فروتن، طراح صحنه و مدرس دانشگاه در بخشی از مقاله خود گفت: «اگر نقطه آغاز در طراحی صحنه را نمایشنامه بدانیم و به آن به مثابة ماده خامی برای پردازش عناصر تصویری نمایش نگاه کنیم، تعامل با متن، اهمیت و جایگاه ویژه‌ای خواهد داشت. در واقع متن نمایشی، نظام نشانه‌ها، فرمها و رنگهای مورد نیاز در صحنه را به طراح پیشنهاد می‌کند. در این نوشتار، تلاش شده است به این پرسشها پاسخ داده شود و روشهایی برای تعامل هر چه دقیقتر و سازنده تر میان نمایشنامه و طراحی صحنه پیشنهاد شود.»
در ادامه حسین فرخی در بخشی از مقاله خود بیان داشت: «بررسی موضوع نمایشنامه نویسی دفاع مقدس از ضروریترین پژوهشهای تئاتری دفاع مقدس محسوب می‌شود. جمشید خانیان و سعید تشکری از نمایشنامه نویسان فعال عرصه دفاع مقدس به حساب می‌آیند. هدف از تحلیل و نقد نمایشنامه‌های چاپ شده این دو نمایشنامه نویس، ارایه نمونه‌ای برای بررسی و تحلیل نمایشنامه‌های دفاع مقدس است.»
وی افزود: «در آثار جمشید خانیان، آرامش و سکون خاصی جاری است؛ ولی اساس و بنیان آثار سعید تشکری به همذات پنداری با دفاع مقدس استوار است.»
در این جلسه نصراله قادری نیز با قرائت مقاله خود جلسه سوم همایش را به پایان رساند.
قادری در مقاله خود آورده است: «هدف از این نوشتار، جستاری پیرامون جایگاه زن در نمایشنامه‌های دفاع مقدس از ساحت نقد فمینیستی است. فمینیسم نه به مفهوم زن سالاری، بلکه از ساحت فهم «هوشیاری زنانه» است.»
وی گفت: «زن ـ مادر» مرکز ثقل آفرینش و زایش و پرورش است. با توجه به اینکه دفاع مقدس ریشه در عقیده یک دین الهی دارد و در این دین الهی، زن جایگاه خاصی دارد و جنس دوم نیست، ترجمان صحنه‌ای این باور در تحلیل و نقد آثار خلق شده بررسی شده است.»
هیأت ریسه جلسه سوم همایش را دکتر محمود عزیزی، دکتر محمدرضا خاکی، حسین مسافر آستانه و تقی اکبرزاد تشکیل دادند.
آخرین و چهارمین جلسه همایش با عنوان «نمایشنامه جنگ» در جهان برگزار شد و در آن مقالات «بررسی بازتاب جنگ در نمایشنامه گوشه نشینان آلتونا اثر ژان پل سارتر» ، «بررسی نمایشنامه نویسی دوران جنگ در کشورهای منطقه بالکان در سالهای 1991 ـ 1996» و «واژگونی کهن نمونه‌ها در نمایشنامه همه پسران من، اثر آرتور میلر» قرائت شد.
دکتر نغمه ثمینی، نمایشنامه نویس و استاد دانشگاه در بخشی از مقاله خود با عنوان «واژگونی کهن نمونه‌ها در نمایشنامه همه پسران من اثر آرتور میلر» بیان داشت: «زمانی که مولف توأمان به صورت خودآگاه و ناخودآگاه، تجربه معاصرش از جنگ را با کهن نمونه‌ها و چارچوبهای خاطرة جمعی اش پیوند می‌زند و از چالش این دو با یکدیگر، اثرش را خلق می‌کند، راه برای تحلیل کهن نمونه گشوده می‌شود. شاید در قرن بیستم همه پسران من (آرتور میلر) یکی از مهمترین این آثار باشد.»
وی افزود: «می‌توان زمینه‌های تحلیلی همه پسران من را از منظر کهن نمونه‌ای دسته بندی کرد.
در ادامه این جلسه پروفسور احمد کامیابی مسک، مقاله‌ای خود را با عنوان «بررسی بازتاب جنگ در نمایشنامه گوشه نشینان آلتونا، اثر ژان پل سارتر» در این همایش ارایه داد.
کامیابی مسک در بخشی از مقاله خود گفت: "گوشه نشینان آلتونا، جزو تئاتر مقاومت فرانسه، اروپای بعد از جنگ جهانی دوم و در ارتباط با جنگ الجزایر است. سارتر ضد استعمار و استثمار و ظلم و جنگ و دروغ بود و برای رفع این رفتارهای ناپسند بشری می‌کوشید. او همانطور که با نازیها مخالف بود به صهیونیستها نیز اعتراض می‌کرد و از آنها می‌خواست که آنچه نازیها بر سر آنها آورده بودند بر سر فلسطینیها نیاورند.»
وی در ادامه مقاله خود آورده است: «در تئاتر سارتر مسایل اخلاقی در قالب تاریخ قرن بیستم مطرح می‌شود.»
سرانجام دکتر شیرین بزرگمهر، مدرس دانشگاه با ارایه مقاله‌ای با عنوان «بررسی نمایشنامه نویسی دوران جنگ در کشورهای منطقه بالکان در سالهای 1991 ـ 1996» سومین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت را به پایان رساند.
شیرین بزرگمهر در مقاله خود اشاره داشت: «در این مقاله به جایگاه تئاتر و وضعیت نمایشنامه نویسی در کشورهای کرواسی، بوسنی و هرزگوین در دوران جنگهای معروف (بالکان) پرداخته شده است. در این بررسی نمایشنامه‌ها در پنج دسته قرار گرفته اند:
دسته اول: نمایشنامه‌هایی که به طور مستقیم با جنگ و رویدادهای آن ارتباط دارند. دسته دوم: نمایشنامه‌هایی که درباره مشکلات و پیامدهای حاصل از جنگ هستند. دسته سوم: نمایشنامه‌هایی که جنگ و عوامل پیدایش آن را به صورت کمدی و هجو مطرح می‌کنند. دسته چهارم: نمایشنامه‌هایی که به تغییرات اجتماعی حاصل از جنگ می‌پردازند. دسته پنجم: نمایشنامه‌هایی که به شکلی مشروط به عنوان بخشی از مطالعه پدیدار شناسی درامهای جنگ در منطقه بالکان شناخته می‌شوند.
هیأت رئیسه جلسه آخر همایش متشکل بود از دکتر فرهاد ناظرزاده کرمانی، دکتر محمدرضا خاکی و دکتر مجید سرسنگی.
و ...
سومین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت با تشکر دکتر مجید سرسنگی، دبیر همایش از پژوهشگران برای ارایه مقاله و مدعوان به خاطر حضور در این همایش، ساعت 30/19 همان روز پایان یافت.