نباید مرعوب فرهنگ و هنر غرب شد

 گفتگو از: پژمان پروازی

 فاطمه رهبر، نماینده مردم استان تهران در مجلس هفتم و عضو کمیسیون فرهنگی مجلس و کارشناس ارشد ارتباط تصویری است. او در حمایت از تئاتر و پیشبرد هنرهای نمایشی، همواره پیش قدم بوده و طرحهای کاربردی خوبی را ارایه کرده است. آنچه در پی می‌آید، گفتگوی خبرنگار «نمایش» با ایشان است.

 درباره تئاتر و تأثیر و توسعه‌اش چه نگاهی دارید؟
وقتی صحبت از تئاتر و بهبود روند تئاتر می‌شود باید به همه عوامل تشکیل دهنده و مؤثر آن توجه کرد؛ عواملی چون نیروی انسانی، ابزار، امکانات و محتوای برنامه‌ها. کارهای هنری از جمله هنر تئاتر که از زمانهای کهن وجود داشته و دارای تاریخچه و قدمت است، مقوله بسیار مهمی است. گاهی اوقات تأثیری که از دیدن یک تئاتر بر مخاطب دیده می‌شود به مراتب قویتر، ماندگارتر و مؤثرتر از هنرهای دیگر است. متاسفانه بیشتر مردم، هنوز عادت به دیدن تئاتر ندارند و این مسأله به عوامل گوناگونی بستگی دارد. اینکه چرا تئاتر در ایران هنوز مخاطبان خود را پیدا نکرده، نکته بسیار مهمی است که باید تحقیقات زیادی درباره آن صورت بگیرد تا علل و عوامل آن کاملاً مشخص شود. آیا کمبود ابزار اجرایی و یا هنرمندی هنرمندان و یا موضوع نمایشنامه‌ها و یا ... سبب شده که به مقوله تئاتر بی‌مهری شود و یا برعکس تئاتر و دست‌اندرکاران آن نتوانستند نیاز و میل مخاطبان را پاسخگو باشند؟ من ایمان دارم که مردم در ارزیابی خود خطا نمی‌کنند. باید با توجه به نیاز جامعه، مسیر تئاتر و هنر نمایش در روند واقعی مستقر شود تا روزی که تئاتر با مردم و مردم با تئاتر آشنا و یکی شوند. البته دست یافتن به این آرزو، نیاز به مقدماتی دارد که از طرفی همه دست‌اندرکاران نمایش باید در این باره تلاش نمایند و از طرف دیگر همه مسئولان فرهنگی چه کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و چه مسئولان هنرهای نمایشی باید حمایتهای لازم مادی، معنوی و قانونمند مورد نیاز را در برنامه‌ها و اقدامات خود لحاظ کنند.
 تئاتر تا چه اندازه به پیشبرد اهداف فرهنگی کمک می‌کند؟ چرا؟ چگونه؟
 تئاتر و مقوله اندیشه، اصلی‌ترین موضوعی است که می‌توان به آن پرداخت. یک نمایشنامه موفق، می‌تواند مخاطب را به تفکر و اندیشه وا دارد و بر او اثر بگذارد و سبب تأثیرگذاری بر زندگی شخصی و اجتماعی او شود و بر او تأثیر بگذارد و یا حقایق را بر او معلوم کند و یا عمیقاً مخاطب را به تفکر و اندیشه فرو برد. بنابراین نمایشنامه می‌تواند در بصیرت و زندگی مخاطب مؤثر باشد؛ حتی از طریق خنده و طنز. حال اگر این اتفاق نیفتد چه می‌شود؟ در همین ابعاد می‌توانیم بیابیم که هنر نمایش تا چه اندازه‌ای می‌تواند در پیشبرد اهداف فرهنگی مؤثر واقع شود. با دیدن یک طنز به عمق حقایق پی می‌بریم و شادمانه با دیگران زندگی می‌کنیم و یا با دیدن یک تئاتر حماسی بر غرور ملی و مذهبی خود می‌بالیم و درس چگونه زیستن را می‌آموزیم و یا ... . بنابراین تئاتر و هنرهای نمایشی می‌تواند درسها و آموزه‌های زیادی برای مخاطبان خود داشته باشد. به هر ترتیب از طریق هنر، مخصوصاً هنرهای نمایشی می‌توان با یکدیگر ارتباط برقرار کرد. بویژه آنکه زبان تصویر، زبان قویتری برای ارتباط با دیگران است؛ بنابراین هر چه زبان تصویر قویتر باشد، ارتباط مستحکمتری با مخاطب برقرار خواهد شد.
 چرا باید از تئاتر بومی حمایت کرد؟ تا چه اندازه این کار الزامی است؟
نکته بسیار مهم در تئاتر ایران به نظر من انتخاب موضوع نمایشنامه است. با وجود آثار بسیار قوی ایرانی و اسلامی، می‌توان به آثار نمایشی بسیار قوی و ماندگار و هم سطح با ارزشها و فرهنگ اصیل بومی و تأثیرگذار بر فرهنگ عمومی دست یافت. به نظر من یکی از عواملی که تئاتر و هنر نمایش ما را تهدید می‌کند، این است که اکثر متون نمایشی یا ترجمه‌ای از آثار خارجی است و یا کپی از نمایشنامه‌های خارجی و اصلاً با فرهنگ ما همخوانی ندارند و نمی‌توانند با مردم ارتباط برقرار کنند. به عبارتی نباید مرعوب تئاتر و اصولاً هنر غرب شویم.
 اثرات نمایش در جامعه چیست؟
به نظر من تئاتر یا هنر نمایش، جایگاهی دارد که می‌توان از طریق آن با مخاطب ارتباط برقرار و با او گفتگو کرد و بر او تأثیر گذاشت و او را به فکر فرو برد. با چنین روندی می‌توان منتظر شد تا آثار آن را در جامعه مشاهده کرد. اگر روند یک اثر هنری، غیر از این طی شود، نمی‌توان نتیجه مطلوب و یا حداقل نتیجه‌ای را دریافت کرد.
 تئاتر می‌بینید؟ کدام دسته بیشتر مورد پسند است؟ چرا؟
 البته به دلیل مشغله زیادی که دارم، فرصت زیادی برای دیدن تئاتر و فیلمهای سینمایی ندارم؛ ولی اخیراً بعد از تئاتر «فنز» در جشنواره تئاتر فجر، چند نمایش کوتاه، جذاب و دیدنی و بسیار تأثیرگذار در مدرسه عالی بازیگری با سرپرستی جناب آقای ارجمند دیدم که بسیار هنرمندانه توسط هنرمندان جوان اجرا شد. قبل از آن هم چند تعزیه، مخصوصاً «خورشید کاروان» را دیدم.
 برنامه‌ها و اقدامات کمیسیون فرهنگی مجلس درباره افزایش بودجه و حمایتهای مالی از هنر تئاتر چیست؟ اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس هفتم در دو سال گذشته، اهتمام ویژه‌ای برای حمایت از هنرمندان داشته‌اند. طی مصوبات بودجه سال 85 بودجه فعالیتهای هنری و نمایشی به میزان دو برابر افزایش یافته که می‌تواند گام مؤثری برای ایجاد بستر مناسب برای پیشبرد اهداف هنری جامعه محسوب شود. مصوبه دیگری که به پیشنهاد اینجانب در کمیسیون فرهنگی مطرح شد و در کمیسیون تلفیق بودجه نیز مورد تصویب قرار گرفت، بند یک تبصره 16 قانون بودجه سال 85 کل کشور بود که طی این بند در اجرای بند «م» ماده (104) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به تمام دستگاه‌های ملی و استانی موضوع ماده (160) قانون مزبور و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و مؤسسات و شرکتهای وابسته و تابع آنها که به نحوی از انحا از بودجه عمومی کشور استفاده می‌نمایند، اجازه داده می‌شود، امکانات و فضاهای مناسب خود را برای اجرای برنامه‌های هنری، فرهنگی و ورزشی به قیمت تمام شده به صورت اجاره در اختیار بخش غیردولتی متقاضی قرار دهند و وجوه دریافتی از این محل به حساب درآمد اختصاص موضوع ردیف 130301 قسمت سوم این قانون برای هر دستگاه واریز گردد.
 این روند تا چه زمانی مرحله عملیاتی و اجرایی خواهد رسید؟
آیین‌نامه اجرای این بند حداکثر ظرف سه ماه از تصویب این قانون با پیشنهاد سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و دستگاه‌های ذی‌ربط به تصویب هیأت وزیران می‌رسد. توضیح اینکه ما در زمینه فرهنگ و هنر و ورزش با کمبود امکانات رو به رو هستیم و طی سنوات گذشته، بودجه‌هایی برای رفع این مشکلات پیش‌بینی شده که یا اختصاص نیافته و یا جوابگوی نیاز جامعه نبوده است. به طور مثال در زمینه فعالیتهای هنری، مثلاً اجرای نمایش و تئاتر ما با کمبود امکانات نمایشی و سالنهای نمایشی رو به رو هستیم که تا حصول نتیجه نهایی و ساخت سالنهای مورد نیاز، ضربات جبران‌ناپذیری بر پیکره تئاتر و کار هنرمندان وارد خواهد شد. این در صورتی است که اکثر سالنهای فرهنگسراها و خانه‌های فرهنگ محلات و سالنهای آمفی‌تئاتر سازمانها و دستگاه‌های دولتی و غیر دولتی بلا استفاده افتاده. حتی ماه به ماه مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. بنابراین با تصویب این بند از قانون بودجه ـ که امیدواریم مسئولان امر هر چه زودتر نسبت به تدوین آیین‌نامه اجرایی آن اقدام نمایند ـ این امکانات و فضاها برای اجرای برنامه‌های هنری، فرهنگی و ورزشی به صورت اجاره در اختیار بخش غیردولتی متقاضی قرار گیرد.
در نهایت اعلام می‌کنم که اعضای کمیسیون فرهنگی برای تعامل هر چه بیشتر با دست‌اندرکاران هنر نمایش از هیچ اقدامی فروگذار نخواهند کرد. 