گزارشی تحقیقی از تالیفات عباس جوانمرد

رضا آشفته:
عباس جوانمرد را به عنوان کارگردانی فعال و نام آور در دهه 30، 40 و 50 شمسی می‌شناسیم. همچنین در پرونده کاری او علاوه بر کارگردانی بازیگری چند تئاتر نیز دیده می‌شود. با این تعبیر کمتر او را به عنوان نویسنده و محقق می‌شناسیم. در حالی که انتشار دو کتاب”غبار منیت: پدرخوانده” در سال 82 توسط نشر افکار و”تئاتر، هویت و نمایش ملی” در سال 83 توسط نشر قطره دلالت بر قلمی روان، علمی و منتقد می‌دهد. او با نگاهی علمی و کنجکاو مو را از ماست بیرون می‌کشد و با قلم خود دلالتِ آگاهانه‌ای بر تاریخچه تئاتر معاصر و ریشه‌های آن در سرزمین‌مان خواهد کرد.
عباس جوانمرد در دهه 30 به همراه استاد عبدالحسین نوشین دو داستان از صادق هدایت(”محلل” و ”مرده‌خوارها”) را برای نمایش تنظیم و اجرا کرد. در این آثار علی نصیریان همراه عباس جوانمرد بود. روایتی حکایت از این دارد که شاهین سرکیسیان اولین مبدع و پایه‌گذار جریان”تئاتر ملی” در کشورمان است. او جوانمرد و نصیریان جوان را سرشوق می‌آورد تا با تامل در داستان‌های ایرانی گام‌های مفیدی را در جهت ملی شدن تئاتر کشورمان بردارند.
جوانمرد در سال 1346 نمایشنامه”شهر طلایی” را منتشر می‌کند و پس از آن هیچ کتابی به قلم او در تهران منتشر نشده است. تا آن که پس از انقلاب و با مهاجرت به کانادا فرصت بیشتری برای تامل و نگارش درباره تئاتر ایران می‌یابد. نتیجه تلاش‌های فکری او در سال 1369 منجر به نگارش و نشر”تکلمه‌ایی بر تعزیه و نمایش ملی” و”نقدی بر یک نقد” توسط انتشارت سایبان در کانادا می‌شود.
عباس جوانمرد علاوه بر آن دو کتاب مهم، تالیفات دیگری نیز دارد که در صورت مساعد بودن اوضاع، نشر آن‌ها نیز ممکن خواهد شد. ”تاریخ فعالیت‌های گروه هنر ملی”، ”نمایشنامه‌های کوتاه صحنه‌ای”، ”نمایشنامه‌های تلویزیونی” و”مقالات، مصاحبه‌ها و نامه‌ها” از جمله آثار منتشر نشده اوست که در آینده انتشار آن‌ها به وقوع خواهد پیوست، و هم اینک عباس جوانمرد به دلیل سفر به کانادا در دسترس نیست تا دقیقاً درباره انتشار آن‌ها اخبار موثق منتشر کرد.
غبار منیت پدر خوانده
داستان نگارش کتاب”نقدی بر پژوهش تئاتری مصطفی اسکویی” (غبار منیت پدر خوانده) را از زبان عباس جوانمرد بخوانید:«در زمستان سال 1994 ، روزی از یکی از دوستان شنیدم که استادش با کمک دانشگاه یورک مشغول تدارک یک دایره المعارف تئاتر جهانی است. او در پی جمع‌آوری مدارک و مأخذ تئاتری، در مسکو به کتابی پژوهشی در زمینه تئاتر ایران نوشته آقای مصطفی اسکویی برخورده است که پس از مطالعه و تفحص درمی‌یابد که کتاب محتوایی نازل، یک طرفه، غیر متعارف و دست کم مغایر با مبانی پژوهشی و آکادمیک دارد. آن استاد پرسیده بوده است که معمولاً‌ آخرین اثر پژوهشی در یک موضوع خاص می‌تواند کامل‌ترین باشد. آیا این اثر کامل‌ترین اثر پژوهشی تاریخ تئاتر ایران است؟ و دوست من که آن اثر را نخوانده بود طبعاً پاسخی برای گفتن نداشتن است.»
وی می‌افزاید:«خبر تالیف این پژوهش مرا از دو جهت به خواندن آن برانگیخت؛ نخست این که می‌خواستم بدانم چه گونه سال‌های خالی انتظارم در نبود یک پژوهش تئاتری به فرجام رسیده است؛ و دوم این که این پژوهش که انتشار آن با کمک موسسه بزرگی چون پروگرس انجام گرفته چگونه است که تازه به تحقیق نیاز پیدا کرده است. این هر دو جاذبه مرا وادار کرد که هر طور هست آن را بیابم و بخوانم، یافتم و خواندم.»
پس از این خواندن، عباس جوانمرد آستین همت بالا می‌زند تا اولاً شرحی در باب وقایع دگرگون شده و گاه مجهول مندرج در آن کتاب و مخلص از آن را ضرورتاً هر چه زودتر منتشر کند تا از سویی انتشار آن اوهام بیش از آن اذهان جوان و کم اطلاع را نیالاید و از سویی دیگر با ارائه حقایق و مستندات غیر قابل انکار، لزوماً مسئولان نشر آن اثر”تحقیق” به خود آیند و از خود بپرسند که چه کرده‌اند با اعتبار و حیثیت معتبر خود.
جوانمرد در ابتدا نقد اجمالی خود را می‌نویسد و آن را به نام”پژوهش جعلی پدرخوانده‌ها” در بهمن ماه 1383 در شماره 98 مجله آدینه چاپ کرد. او بعدها نقد کامل را به صورت کتاب آماده نشر کرد که از چاپ آن در ایران به دلیل بیماری و کسالت مصطفی اسکویی چشم پوشید. بعدها که متوجه حال بهتر و فعال بودن مصطفی اسکویی شد، آن را توسط نشر افکار در سال 82 منتشر کرد.
وی درباره انتشار این کتاب نقد اظهار امیدواری می‌کند که این حرکت آغازی باشد برای تبادل نظر و گفت‌وگوهای خلاق، گفت‌وگوها و تبادل‌هایی دوستانه و موازی، نه متقاطع و آکنده از بیزاری.
تئاتر، هویت و نمایش‌ ملی
روایت خلق و پرداخت کتاب”تئاتر، هویت و نمایش‌ ملی” باز هم از زبان نگارندة آن، عباس جوانمرد شنیدنی است:«کتاب حاضر سه ماه پس از غبار منیت، پدرخوانده” در تورنتو کانادا(1994) به پایان رسید.
مایل بودم چاپ و نشر آن اگر نه هم زمان دست کم به فاصلة کوتاهی پس از انتشار”غبار منیت ...” انجام گیرد، اما با تاسف مثل هرکار دیگر در این ملک به صلابة بد عهدی و تعلیق و بی برنامگی و چالاک دستی برخی از دوستان گرفتار آمد که حدیث مفصل و غم‌انگیز دارد.»
وی پس از تعلیق در انتشار، با سفر و ماندگاری در تهران از منابع بیشتری استفاده می‌کند تا لاجرم مطالب بارورتر و مراتب سامان یافته‌تر شود.
بنا بر این جوانمرد، در گیر و دار این تعلیق‌های خسته کننده بار دیگر این دکتر رضا خاکی بود که دانست وبال این کتاب و معطل ماندن چاپ”تاریخ گروه هنر ملی” دلیل نا‌ آرامی و دغدغه‌های روزمره‌ام شده است. نشر قطره پیشنهادش بود. دیدار و گفت‌وگویی کوتاه داشتیم با جناب فیاضی و بعد این متن برای چاپ و انتشار به قطره سپرده شد.
وی دربارة خط مشی خود در زمینه نگارش این تحقیق می‌نویسد” «توهم، میل مفرط به شهرت بی‌تا، سلطة یکه‌دانی، تفرعن و تفاخر، ویروس پنهان و مسری در یک هنرمند بیمار است، و بی تردید بهترین پادزهر، همین نقد و نظر است که وقتی نیست، توهم و جنون خود بزرگ بینی ما را به روز سیاه می‌نشاند. اما نقد و نظر گه گاه و”استثنایی” باید تبدیل به”قاعده” گردد.»
وی تاکید می‌کند:«فقط یک”خرق عادت” می‌تواند طومار این نظام عادت را در هم بریزد و گام نخست برای دگرگون کردن این روال نادرست انتقاد است. انتقاد سالم و صریح اما دوستانه و مهرآمیز. این انتقاد کار یکی دو تن نیست. ضرورتی است که همه فعالان نمایش باید در آن شرکت کنند و بیش از همه نسل جوان، چون در این نظم و نسق جاری و”عادی” آن‌ها بیش از هر قشر و دسته‌ای زیان می‌بینند.»
عباس جوانمرد در کتاب”تئاتر، هویت و نمایش ملی” با شیوه‌ای کاملاً علمی و با اتکای به مستندات تاریخی و ثبت شده در تحقیق‌های ماقبل خود، به تعریف تئاتر ملی می‌پردازد و پس از آن به معرفی و نقش”میرزاآقا تبریزی”، ”حسن مقدم” و”عبدالحسین نوشین” در تئاتر ملی می‌پردازد. بنا بر نظر عباس جوانمرد این سه بزرگمرد هر یک در زمانه خود نقش بسیار موثری در آفرینش و تداوم و جریان یافتن تئاتر ایرانی با تاثیرپذیری از تئاتر مغرب زمین نقش داشته‌اند. البته درآمیختگی تئاتر غرب با تئاتر شرق بعدها برای اولین بار در”گروه هنر ملی” به سرپرستی عباس جوانمرد و همراهی افرادی مانند شاهین سرکیسیان، علی نصیریان و دیگران صورت می‌گیرد.