حرف بزن تا تورا ببینم

نمایش "سقراط" به نویسندگی و کارگردانی حمیدرضا نعیمی و با نقش‌آفرینی فرهاد آییش، لادن مستوفی، یعقوب صباحی، بهناز نازی، نقی سیف‌جمالی، کتانه افشاری‌نژاد، ایوب آقاخانی، بهار نوحیان، سیاوش چراغی‌پور، رضا جهانی، بهمن عباس‌پور، بهنام شرفی، پرهام دلدار، مجید نوروزی و مهرداد خانی، این رورها تا اواخر شهریو در تالار وحدت در حال اجرا است. نمایش "سقراط" کاری از گروه تئاتر شایا است و در این اثر نمایشی سیاوش لطفی ساخت موسیقی را برعهده دارد. رضا مهدی‌زاده طراح صحنه و ادنا زینلیان طراحی لباس را انجام می‌دهند. ماریا حاجی‌ها طراح چهره‌پردازی، رضا حیدری طراح نور و محسن گودرزی طراحی حرکت و منصوره قره‌داغی طراح پوستر و بروشور این اثر نمایشی هستند .علاوه بر بازیگران نام برده نزدیک به ۲۰ خواننده کُر در اجرای این نمایش سترگ و با شکوه  روی صحنه جضور دارند . نمایش از تدریس و صحبت سقراط با شاگردانش آغاز و تا زمان دستگیری‌اش و اعدامش با شوکران ادامه پیدا می کند.سقراط، فیلسوف و اندیشمند تاثیرگذاری است که به نوشته مورخان، هیچ‌گاه زحمت نگارش اندیشه‌هایش را به خود نداده و تقریبا هر آنچه امروزه از سقراط می‌دانیم، از طریق افلاطون شاگرد مشهور او به دست ما رسیده ‌است. افلاطون در رساله‌های "آپولوژی"، "کریتون" و "فایدون" به شرح زندگی و محاکمه استادش پرداخته‌ است.. نعیمی در نمایش سقراط تلاش می کند به واگویی اندیشه ی بلند مردی که همشه تاکید بر خود شناسی داشت بپردازد. در بخش دوم و پایانی گفت گو با نعیمی  به رندی و طنز و حصلت های  ذاتی سقراط پرداخته ایم.

آیا سقراط رندی از جنس خیام نیست؟

مبحث آیرنوی چیزی است که کیه کیگورد در اولین رساله دانشگاهی خود روی این مبحث کار می کند و رساله اش ابعاد جهانی پیدا می کند .در این بحث به معانی تظاهر به تجاهل پرداخته می شود. این تظاهر به تجاهل باعث می شود که اتفاقا یک طنزی هم همواره با سقراط وجود داشته باشد.

طنزی از جنس طنز بهلول؟

مثل بهلول ، مثل دیوجانس وکسانی از این دست، لذا تظاهر به تجاهل یک جورهایی است که سقراط هر موقع از او می پرسند که چرا این گونه رفتار می کند ، می گوید "ببین من آدم بی سوادی هستم و نمی فهم و آدم پاپتی هستم و تنها چیزی که می دانم این است که  هیچ چیز نمی دانم." با گفتن عباراتی این چنین ویا تظاهر به نادانی سقراط کارش را خوب پیش می برد و در موضع بالا و قدرت نسبت به مخاطب خودش قرار نمی گیرد . همواره تلاش می کند دریک موقعیت برابر باشد . اما شخص مقابلش را وادار به حرف زدن کند. برای همین سقراط مدام می گوید " حرف بزن تا تورا ببینم." زمانی که آدم حرف نمی زند ، برای طرف مقابلش قابل شناسایی نیست و افکارش و منشش قابل بازخوانی نیست . برای همین سقراط در منش فیلسوفانه اش به جای اینکه وقتش را صرف نوشتن کتاب کند. وقتش را صرف گفت وگو و بحث کردن و به بحث وا داشتن مردمان عادی از پایین ترین تا بالاترین طبقه اجتماعی  دولت شهر آتن می کند . این ریشخند کردن و طنز سقراطی  که از طریق آن می تواند  دنیای گسترده ای را در بر بگیرد. می دانیم بیشترین مخالفان ادبیات ، بیشتر مخالف ادبیات طنز هستند. کسانیکه  شوخی را برنمی تابند.، کسانیکه  اساسا کمدی را دوست ندارند و آن را یک توهین می نامند . کافی است دریک فیلم کمدی با قشر خاصی در جمعه شوخی کنید. همه این قشر این شوخی را یک جور توهین تلقی می کنند . با تمام این  احوال آن چیزی که می تواند بیشتر از ادبیات جدی مخاطبش رابه تفکر وادار کند طنزی و کمدی است. این طنز سقزاطی که امروز روز در فلسفه درباره اش صحبت می شود. یک سلاح بسیار کارآمد بود که سقراط به توسط آن می توانست همیشه فضای مجالسی که درآنها حضور پیدا می کرد را به نفع خودش موافق و همراه کند .

آیا جنس زوشنفکری که سقراط به آن اعتقاد داشت ، روشنفکری هم نشین با اقشار عام جامعه است؟

سقراط کسی است که بر خلاف دیگرانی ، در دولت شهر آتن نه دسته دارد و نه صاحب حزب و گروهی است.نه در هیچ جریان فکری حضور دارد که یک عده از آن جریان حمایت می کنند و صاحب پرچم هستند .حرفی که سقراط مطرح می کند این است که تک تک آدم ها را نه به عنوان نمونه نوعی، بلکه به عنوان خود همان شخص قابل تعریف است را مورد تربیت به عنوان رسول قرار بدهیم تا برود جامعه را اصلاح کند و اعتقادی به رسول و فرستاده نداشت . او می گوید خود من با شخص تو حرف می زنم و بعد من با شخص دیگر حرف می زنم. لذا تک تک آدم های جامعه یونان را مورد سوال  وپرسش قرار می دهد. می دانید که بزرگترین دستاورد و کاری که سقراط دارد ، این است که سوال می کرد تا به دنبال جواب باشد. با سوال کردن باعث می شد که  داشته های آدمها بی اعتبار بشود . این در هر زمینه ای مثل جامعه ، اخلاق ، شهر وقانون قابل تعریف بود. بعد از انجام دادن این بحث و گفت وگو ، به دنبال یافتن  نداشته ها باشند . این نداشته ها است که ما را نسبت به زندگی امیدوار می کند . ما را برای پیشرفت آماده می کند . به عبارتی حداقل کاری که در این بحث سوال و جواب بین سقراط و پارتنرهایش رخ می دهد. ایجاد شک بود .شک که اساس هستی است . شک که اساس عمل است. شک که اساس تغییر و تحول است. سقراط هیچ وقت نمی گفت من به چه فکر می کنم . می گفت تو بگو به چه فکر می کنی . بعد از آن آدم سوال می کرد و به نتیجه می رسید و اصلا قصد گیج کردن طرف مقابل را نداشت .

سقراط در عین فیلسوف بودن وجوهات چند وجهی هم داشت؟

 بله، سقراط در عین فیلسوف بودن یک هنرمند هم بود. هنرمندی که باعث  می شود در لحظه بحثی را آغاز کند و این بحث مدام به جلو برود  تا زمانی که به یک هدف بسیار درست اخلاقی و منزه و فضیلت آمیز برسد. به هیچ وجه قرار نیست در این گفتمان طرف مقابل شکست بخورد و مرعوب بشود . بلک در این وضعیت یک آگاهی دوطرفه به وجود می آید.

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی