نمایش توانمندیهای زنان تئاتر ایران

 آرتمیز نیازی

پنجمین جشنواره تئاتر بانوان از 24 تا 31 تیرماه 1385 به همت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و با همیاری مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد. نخستین دوره این جشنواره در سال 1373 با حضور هنرجویان کانون تئاتر بانوان و اقلیتی از دانشجویان رشته تئاتر برپا شد؛ اما پس از آن طی دوازده سال به دلیل حساسیتهای موجود در بین مدیران مسئول به دلیل وقفه‌های پیش آمده، تنها شاهد پنج دوره از این جشنواره بوده‌ایم.
پس از اعلام فراخوان پنجمین جشنواره تئاتر بانوان در بهمن ماه 84 تعداد 385 متن به دبیرخانه جشنواره ارسال شد که از آن میان تعداد 104 متن به گروه‌های شهرستانی اختصاص داشت. هیأت بازخوان متون نمایشی، متشکل از دکتر سهیلا نجم، چیستا یثربی، آزیتا حاجیان، محمد چرمشیر و ابوالفضل ورمزیار بودند و از میان متون رسیده در مدت یک ماه 64 متن را برای مرحله بازبینی برگزیدند که 33 متن ایرانی و 14 متن غیرایرانی بود. پس از آن گروه‌های نمایشی یک ماه فرصت داشتند تا نمایشهای خود را برای مرحله بازبینی آماده نمایند.
هیأت بازبینی جشنواره، مرکب از مریم معترف، افسر اسدی، شهره لرستانی، مجتبی اقدامی و شهرام کرمی در مدت یک هفته تعداد 20 گروه، شامل 9 کارگردان زن و 11 کارگردان مرد را با نمایشهای «جان گابریل بورکمن»، «باغ وحش شیشه‌ای»، «گوش کن»، «مرثیه‌ای برای یک بانو»، «خانه عروسک»، «آرامش از نوعی دیگر»، «آغاز یک آغاز»، «از خواب تا مهتاب»، «زندگی × 3»، «حکایت هفت گنبد»، «یک شب کوتاه»، «محاله فکر کنید این طوری هم ممکنه بشه»، «واگویه‌های مریم»، «قصه آب را تازه کن» و «آخرین مادر» از تهران و 5 نمایش «چهره به چهره»، «در سایه سار سوگ سکوت»، «مده‌آ»، «افسون معبد سوخته» و «روز از نو، روزی از نو» از شهرستانهای رشت، قم، اراک و کرج را انتخاب کردند. در این دوره از جشنواره آثار به اجرا درآمده با توجه به نویسندگان متون به دو بخش متون ایرانی و خارجی تقسیم شدند. در بخش متون خارجی، هفت نمایشنامه از هنریک ایبسن، تنسی ویلیامز، آرتور میلر، ژان آنوی، تام استاپارد و یاسمینا رضا اجرا شد. همچنین پیش از جشنواره، قرار بود در بخش سفارشی، سه نمایش از هما روستا، منیژه محامدی و مریم معترف به اجرا درآید؛ اما هر کدام به دلایلی موفق به اجرای این آثار نشدند. در نتیجه بخش سفارشی از جشنواره حذف شد و بودجه این بخش که 60 میلیون تومان اعلام شده بود به بخشهای دیگر اختصاص یافت.
پنجمین جشنواره تئاتر بانوان، تفاوتی عمده با دوره‌های پیشین جشنواره داشت و از آن جمله، قضاوت درباره چهره‌پردازی آثار بود. هیأت داوران این دوره از جشنواره را دکتر فریندخت زاهدی، هما روستا، ادنا زینلیان، فریبا نوری شعاع حسینی و سعید کشن فلاح تشکیل می‌دادند که هر کدام داوری بخشی از یک تئاتر را بر اساس تخصصشان برعهده داشتند. طی مذاکراتی که بین اعضای ستاد برگزاری جشنواره و ریاست مرکز هنرهای نمایشی صورت گرفت، تصمیم گرفته شد با همکاری مجموعه تئاتر شهر، شش اثر راه یافته به جشنواه در سالن سایه این مجموعه اجرا شوند. دیگر سالنهای نمایش دهنده اجراهای جشنواره بانوان، تالار مولوی 1 و 2، خانه نمایش و همچنین فرهنگسرای هنر، بهمن، خاوران، ابن سینا و قرآن بودند.
مراسم افتتاحیه جشنواره پنجم بانوان روز 24 تیرماه در سالن اصلی تئاتر شهر با حضور علی عسگری (رییس سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران)، محمد مهدی عسگرپور (معاون هنری سازمان فرهنگی هنری شهرداری) و حسین پارسایی رییس مرکز هنرهای نمایشی برگزار شد. در این مراسم از سه بانوی پیشکسوت تئاتر، مهری مهرنیا به دلیل سالها فعالیت در عرصه تئاتر، فرخ لقا هوشمند از پیشکسوتان و بنیانگذاران تئاتر گیلان و فریده سپاه منصور به دلیل فعالیت مستمر در زمینه تئاتر، تقدیر شد. همچنین در مراسم افتتاحیه، ساقی عقیلی (نقال) به نقل رویا رویی «گرد آفرید و سهراب» پرداخت. ساقی عقیلی در نقل خود از تکنیکهای خاص نقالی به شیوه نمایشی که در حال حاضر مرشد ترابی از مقام استادی آن برخوردار است، بهره برد. در ادامه مراسم، تصاویری از چگونگی سر و سامان گرفتن نمایشها و جشنواره پخش شد و نیز گروهی به اجرای رقصهای محلی منطقه تربت جام پرداختند. در نخستین روز جشنواره، چهار نمایش «جان گابریل بورکمن»، «باغ وحش شیشه‌ای»، «روز از نو، روزی از نو» و «گوش کن» به اجرا درآمدند. نمایش «جان گابریل بورکمن» از هنریک ایبسن و به کارگردانی برکه فروتن در سالن سایه اجرا شد. برکه فروتن پیش از این، نمایش «جان گابریل بورکمن» را در هفته بزرگداشت ایبسن اجرا کرده بود. پس از آن اثرش را برای ارایه به جشنواره بانوان با تغییرات اساسی ارایه داد به طوری که شخصیتهای مرد داستان، تقریباً حذف شدند و بیشتر شخصیتهای زن باقی ماندند. نمایش «باغ وحش شیشه‌ای» اثر تنسی ویلیامز به کارگردانی فاطمه علی یاری و ساسان هزارخانی در همین روز در تالار اصلی مولوی اجرا شد. دو کارگردان این نمایش با تغییراتی در متن نمایشنامه و شکل اجرا، سعی در ملموس کردن آن با فضای امروز جامعه داشتند. آنها یکی از همخوانیهای متن را با جشنواره بانوان، محوریت خانواده می‌دانند و معتقدند این داستان، تأثیر زن در پیشبرد یک زندگی و بازتاب آن در جامعه را تحلیل می‌کند. همچنین نمایش «گوش کن» نوشته محمد رضایی راد و به کارگردانی مینا جمیلی در خانه نمایش به روی صحنه رفت. آسیه ضیایی، تنها بازیگر نمایش، نقش این زن را ایفا می‌کرد. «گوش کن» پیش از این به وسیله آناهیتا اقبال‌نژاد به روی صحنه رفته بود. «روز از نو، روزی از نو» برداشتی آزاد از نوشته داریوفو است که توسط محمود و احمد طهماسبی نوشته و کارگردانی شد. در دومین روز از جشنواره تئاتر بانوان، چهار نمایش دیگر به اجرا در آمدند. نمایش «مرثیه‌ای برای یک بانو» نوشته آرتور میلر و به کارگردانی محبوبه بیات در سالن سایه اجرا شد. همچنین «خانه عروسک» نوشته هنریک ایبسن و به کارگردانی رهام مخدومی در تالار مولوی به اجرا درآمد. سومین نمایشی که در این روز در خانه نمایش به اجرا در آمد «چهره به چهره» نوشته فرامرز طالبی و به کارگردانی علی حاج علی‌عسگری از شهرستان رشت بود.
در سومین روز جشنواره بانوان، چهار نمایش «آرامش از نوعی دیگر»، «افسون معبد سوخته»، «آغاز یک آغاز» و «در سایه سار سوگ سکوت» به روی صحنه رفتند. نمایش «آرامش از نوعی دیگر» نوشته تام استاپارد و به کارگردانی شبنم فرشادجو در تالار سایه به روی صحنه رفت. تاکنون از این اثر، برداشتهای متفاوتی در نقاط مختلف دنیا به روی صحنه رفت. «افسون معبد سوخته» نوشته نغمه ثمینی نمایش دیگری است که در این روز در تالار مولوی اصلی اجرا شد. کارگردان این نمایش، امیر بدرطالعی آن را از شهرستان رشت برای جشنواره بانوان آماده کرده بود. سومین نمایش به اجرا درآمده در این روز «آغاز یک آغاز» نوشته عبدالله بکتاش و میثم تفرشی و کارگردانی میثم تفرشی بود. میثم تفرشی که نخستین حضور خود را در جشنواره تئاتر بانوان تجربه کرد، این نمایشنامه را بر اساس نمایشنامه دیگرش «انتظار» نوشته عبدالله بکتاش به زبان افغانی برگردانده است. «آغاز یک آغاز» نمایشی تک شخصیتی است که دختری افغانی به نام سیده منیژه حسینی، ایفاگر نقش آن است. «در سایه سار سوگ سکوت» نوشته میلاد اکبرنژاد است که مجید علیزاده از شهرستان قم، کارگردانی آن را برعهده داشت. «در سایه سار سوگ سکوت» در خانه نمایش اجرا شد. در روز چهارم جشنواره بانوان، نمایشهای «از خواب تا مهتاب»، «مده‌آ» و «زندگی × 3» به روی صحنه رفتند. نمایش «از خواب تا مهتاب» نوشته چیستا یثربی و به کارگردانی علی هاشمی در سالن سایه اجرا شد. داستان نمایش «از خواب تا مهتاب» در فضایی سورئالیستی شکل می‌گیرد و شخصیت اصلی آن زنی است که در بمبارانهای جنگ، خانواده خود را از دست داده و مصدوم شده است. علی هاشمی کارگردان آن، دو سال پیش، این نمایش را برای شرکت در جشنواره تئاتر دفاع مقدس ارایه کرده بود که در آن زمان اجرا نشد. نمایش «مده آ» نوشته ژان آنوی، نمایش دیگری بود که در این روز به اجرا درآمد. کارگردان آن مجید میرزایی از شهرستان اراک، این نمایش را به جشنواره تئاتر بانوان رسانده بود و در تالار مولوی (اصلی) اجرا شد. در طراحی صحنه این نمایش، یک قاب شیشه‌ای به چشم می‌خورد که به گفته کارگردان برای نشان دادن ذهنیتها به تماشاگران استفاده ‌شده است. نمایش «زندگی × 3» نوشته یاسمینا رضا و به کارگردانی شیدا سجادیان، نمایشی بود که در این روز در خانه نمایش به اجرا درآمد. کارگردان این نمایش، کوشیده است تا ساختاری فانتزی به نمایش ببخشد و با آوردن عنصر موسیقی (جاز و گیتار و آواز) جاذبه بصری را به آن بیفزاید.
نمایشهای «حمایت هفت گنبد»، «یک شب کوتاه»، «محاله فکر کنید این طوری هم ممکنه بشه» و «واگویه‌های مریم» در پنجمین روز جشنواره به ترتیب در سالنهای سایه، مولوی (اصلی)، مولوی 2 و خانه نمایش اجرا شدند. «حکایت هفت گنبد» نوشته علیرضا دهقانی است که ماندانا عبقری آن را کارگردانی کرد. در این نمایش، هفت حکایت در هفت پرده به وسیله دوبازی ساز نمایش داده می‌شوند. نمایش «یک شب کوتاه» نوشته حمید جوکار و کار نسیم ادبی بود که در همین روز به اجرا درآمد. نسیم ادبی بازیگر نمایشهایی چون سانتاکروز، خانم سرگرد باربارا، من از کجا عشق از کجا و ... بوده است و این نخستین حضور وی به عنوان کارگردان در جشنواره تئاتر بانوان است. «محاله فکر کنید این طوری هم ممکنه بشه» نوشته چیستا یثربی و کار بهنام هدایتی، نمایش دیگر پنجمین روز جشنواره تئاتر بانوان بود. این نمایش چند سال پیش با بازی و کارگردانی سیما تیرانداز به روی صحنه رفته و جایزه اول بازیگری را نیز برای وی به ارمغان آورده بود. نمایش دیگر، «واگویه‌های مریم» نوشته علیرضا حنیفی و کارگردانی محسن سلیمانی فارسانی است.
در آخرین روز از جشنواره تئاتر بانوان، نمایشهای «قصه آب را تازه کن» و «آخرین مادر» به ترتیب در مولوی (اصلی) و خانه نمایش اجرا شدند. «قصه آب را تازه کن» نوشته و علی اکبر باقری ارومی است و مضمونی مذهبی دارد. نمایش «آخرین مادر» نوشته کارگردانی راحله بیات از دیگر نمایشهای اجرا شده در آخرین روز جشنواره بود.
مراسم اختتامیه پنجمین جشنواره تئاتر بانوان در روز شنبه 31 تیرماه در سالن اصلی تئاتر شهر با حضور محمدباقر قالیباف (شهردار تهران)، علی عسگری و محمد مهدی عسگرپور (رییس و معاون هنری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران) و حسین پارسایی (رییس مرکز هنرهای نمایشی) برگزار شد. در این مراسم اعظم بروجردی، (دبیر جشنواره) گزارش خود را از فعالیتهای این دوره از جشنواره ارایه کرد و بر لزوم برنامه‌ریزی سالانه و نگارش اساسنامه انجمن تئاتر بانوان با توجه به دایمی شدن دبیرخانه جشنواره، تأکید کرد. در ادامه مراسم، محمد باقر قالیباف، شهردار تهران به سخنرانی پرداخت و پس از آن بیانیه هیأت داوران قرائت و اسامی برگزیدگان جشنواره به شرح زیر اعلام شد:
 در بخش گریم، رتبه اول اعلام نشد؛ اما از حمیدرضا قاسمی و فاطمه ابیضی برای گریم نمایش «قصه آب را تازه کن» تقدیر شد.
 در بخش موسیقی نیز جایزه اول به کسی تعلق نگرفت و تنها از محمد صدیق و سهیل تاج‌فر برای نمایش «مده‌آ» تقدیر به عمل آمد.
 در بخش طراحی لباس، ضمن تقدیر از آتیلاپسیانی از مجید میرزایی برای نمایش «مده‌آ» تقدیر صورت گرفت.
 در بخش طراحی صحنه نیز تنها از عباس احمدلو و سعید زارع برای نمایش «مده‌آ» تقدیر شد.
 بازیگری مرد
ـ رتبه اول: رضا بهبودی با نمایش «آرامش از نوعی دیگر»، رتبه دوم: شهرام حمدوی با نمایش «افسون معبد سوخته» و رتبه سوم: مهدی صباغی با نمایش «یک شب کوتاه»
 بازیگر زن
ـ رتبه نخست: رویا بختیاری با نمایش «خانه عروسک»، رتبه دوم: آسیه ضیایی با نمایش «گوش کن» و رتبه سوم به نیلوفر افشار با نمایش «محاله فکر کنید این طوری هم ممکنه بشه»
 نمایشنامه‌نویسی
ـ رتبه اول: محمدرضایی راد با نمایشنامه «گوش کن» و رتبه دوم به عبدالله بکتاش با نمایشنامه «آغاز یک آغاز»
 کارگردانی
ـ رتبه اول: شبنم فرشاد جو با نمایش «اولین شب آرامش»، رتبه دوم: امیربدرطالعی با نمایش «افسون معبد سوخته» و رتبه سوم: مجید میرزایی برای نمایش «مده‌آ»
 ستاد برگزاری جشنواره نیز از سه نمایش «از خواب تا مهتاب» به کارگردانی علی هاشمی، «واگویه‌های مریم» به کارگردانی محسن سلیمانی فارسانی و «چهره به چهره» به کارگردانی علی عسگری قدردانی کرد.