تئاتر در شبکه چهار در گفت‌وگو با علی‌اصغر دارایی؛ مدیر گروه ادب و هنر شبکه چهار
سیاستگذاران سازمان صدا و سیما تئاتر را به شکل اختصاصی و ویژه بر عهده شبکه چهار گذاشتند. ما هم تلاش کرده‌ایم بعد از مدت‌ها که تئاتر مورد بی‌مهری قرار گرفته تولید و پخش تله تئاتر در الویت بگذاریم.
زهرا شایان‌فر:
علی‌اصغر دارایی؛ فوق لیسانس فلسفه از دانشگاه تربیت مدرس و استاد دانشکده صدا و سیماست. او که از سال 75 به تدریس اشتغال دارد در سال 79 به عنوان کارشناس گروه ادب، هنر و تاریخ در شبکه یک مشغول به کار شد. از سال 80 با پیوستن به شبکه چهار صدا و سیما در سمت مدیر گروه فرهنگ و اندیشه دینی به مدت چهار سال فعالیت کرد و سال 84 به سمت مدیر گروه ادب و هنر شبکه چهار منصوب شد.
گسترش فعالیت گروه ادب و هنر شبکه چهار در زمینه تولید و پخش تله تئاتر و ویژه برنامه‌های تئاتری، ما را بر آن داشت که با او به گفت‌وگو بپردازیم که مشروح آن را می‌خوانید.
اخیراً شبکه چهار صدا و سیمای جمهوری اسلامی نگاه ویژه و توجهی خاص نسبت به مقوله تئاتر داشته است با توجه به این که این شبکه برای مخاطبان خاص برنامه‌هایی را تولید می‌کند، این رویکرد را چگونه می‌بینید؟
به اعتقاد من تئاتر بین دیگر هنرها یک هنر فرهیخته است و هر گاه تئاتر فعال است دیگر هنرها نیز فعال می‌شوند. وقتی هنرها اوج می‌گیرند نشانی از اوج فعالیت تئاتر دیده می‌شود. از این روی سیاستگذاران سازمان صدا و سیما تئاتر را به شکل اختصاصی و ویژه بر عهده شبکه چهار گذاشتند. ما هم تلاش کرده‌ایم بعد از مدت‌های زیاد که تئاتر مورد بی‌مهری قرار گرفته با آغاز تولید و پخش تله تئاتر آن را به کارکرد مثبت و موثرش برسانیم. این دوری از تئاتر باعث شده است که به تدریج مخاطبان ما حساسیت‌های دیداری‌شان را نسبت به آن از دست بدهند یعنی تئاتر دیدن برایشان سخت و مشکل شده است. تله تئاترها به تدریج زمینه را فراهم می‌کنند که تئاتر کارکرد گذشته خود را باز یابد.
برای رسیدن به این هدف آیا زمان پخش پر بیننده‌تری برای برنامه‌های تئاتری و تله تئاترها در نظر گرفته‌اید؟
عقیده داریم که برای آن که بتوانیم به شکل مناسب‌تری مخاطب را با تئاتر آشنا کنیم باید کارهای زیادی انجام دهیم. در حال حاضر زمان پخش تله تئاترهای ما یک زمان ثابت در روزهای چهارشنبه است که از نظر پر بیننده بودن زمان خوبی است. علاوه بر آن در نظر داریم که یک فضای کلی، در یک زمان مناسب برای تئاتر طراحی کنیم تا تمام مسائل مربوط به این حوزه در یک مدت دو و نیم ساعته مطرح شود و علاقه‌مندان تئاتر به طور مشخص در این زمان اطلاعات مناسبی از حوزه تئاتر به دست آورند. در حال حاضر برنامه"عصری با تئاتر" را نیز داریم که موضوع آن تئاترهای روی صحنه است البته به مناسبت‌های دیگر مثل روز جهانی تئاتر، تئاتر دانشگاهی، تئاتر دفاع مقدس و... نیز ویژه برنامه‌هایی مناسب آن ایام تولید و پخش خواهیم کرد. حتی به تولید تله تئاترهای 15 دقیقه‌ای فکر کرده‌ایم که هر شب از این شبکه پخش شود.
از نتایجی که در این مسیر؛تولید و پخش تله تئاترهای 15 دقیقه‌ای طبق روال به دست آورده‌اید بگویید.
فکر کردیم که تله تئاتر قالب مناسبی برای ارتباط با مخاطبان شبکه است و اگر بتوان تئاترهایی با زمان 15 دقیقه برای هر شب تدارک دید، با تعاملی که با مخاطب پیدا خواهیم کرد نیازهای او را شناسایی کرده و مسائل را به شکل مناسب‌تری در اختیارش قرار می‌دهیم. تاکنون روی این موضوع جلسات زیادی گذاشته شده و نویسندگان زیادی نیز در حال کار روی این پروژه هستند اما کار دشواری است و ما سعی می‌کنیم به یک شکل مناسب آن را شروع کنیم. این که بخواهید هر شب 15 دقیقه برای مخاطب فرهیخته کار داشته باشید به طوری که خود تله تئاتر نیز برنامه‌ای سطحی نشود کار دشواری است. اکنون در حال تهیه متن و بررسی آن‌ها هستیم هر گاه مطمئن شویم تولید تعداد مناسبی از متون را که برای پخش شبانه در اختیار داریم شروع می‌کنیم.
فکر می‌کنید که چه مدت به طول می‌انجامد؟
اگر کارها خوب پیش برود بعد از ماه مبارک رمضان پخش خواهد شد البته اگر بتوانیم متن‌هایی مناسب ماه مبارک پیدا کنیم برای این ماه کار را شروع خواهیم کرد ولی بعید می‌دانم که 30 متن نمایشی مناسب ماه مبارک به دست ما برسد به همین دلیل زمان آن را بعد از ماه رمضان اعلام کردم.
پیش از این شنیده بودیم که شبکه 4 سیما قصد دارد ترجمه و پخش تله تئاترهای خارجی را در برنامه خود داشته باشد و حتی در برنامه پخش تله تئاترها نیز گنجانده شده بود در این خصوص و نیز درباره تاخیر در پخش این تله تئاترها برایمان بگویید.
به اعتقاد ما گسستگی ارتباط با تئاتر جهان باعث شده است که حتی در زمینه متن‌های ایرانی خوب و ترجمه‌ها نیز دچار کمبود شویم بر این اساس تهیه و پخش تله تئاترهای خارجی را جزء اهداف مهم شبکه قرار دادیم. در حال حاضر 26 تله تئاتر خارجی را تهیه کرده و 15 کار را هم به شکل کامل دوبله کرده‌ایم. پیش از شروع کار دوبله می‌دانستیم که دوبله تئاتر از دوبله سینما دشوارتر است. ضمن این که این کار هزینه زیادی را نیز صرف می‌کند. برای پیدا کردن واژه‌های مناسب دقت بیشتر لازم است و علاوه بر آن دوبلرهای خبره‌ای نیز باید آن را دوبله کنند زیرا برای کامل شدن کار باید به نوعی نقش را بازی کنند. درباره تاخیری که شما از آن یاد می‌کنید هم باید بگویم که وعده‌ای به ما داده شده که طبق آن ساعات پخش شبکه چهار افزایش پیدا خواهد کرد. به این دلیل امکان دارد جابه‌جایی‌هایی در ساعات پخش برنامه‌ها داشته باشیم. قصدمان این بود که تله تئاترهای خارجی را در یک زمان مناسب پخش کنیم تا زمان آن تغییر نکند. یک یا دو کار را نیز به صورت آزمایشی پخش کرده‌ایم که بازخورد خوبی داشت و تقاضاهای زیادی هم برای پخش آن در یک ساعت پر مخاطب داشتیم. حتی قرارداد فاز دوم این طرح بسته شده و تئاترهایی نیز در حال انتخاب هستند. همان طور که می‌دانید تله تئاترهایی از کشورهای مختلف جهان و با سبک‌های مختلف وجود دارند و پخش این آثار نمایشی امکان مقایسه و آموزش را برای هنرمندان ما ایجاد می‌کند.
در یک نگاه کلی به تله تئاترهای پخش شده اخیر تنوع خاصی در شکل و ساخت کار، نویسندگان و کارگردان‌ها دیده می‌شود. سیاستگذاری شبکه چهار سیما در انتخاب متون، آثار و سبک‌های نمایشی چیست؟ و آیا هدف خاصی را در این تنوع دنبال می‌کنید؟
شبکه چهار شورایی دارد که تمام متن‌های پیشنهاد شده را بررسی می‌کند اما تا این لحظه رویکرد ما راه‌اندازی تئاتر بوده است. درواقع هنوز شرایط ساخت برنامه‌ای که قرار باشد طی آن از جایی شروع کنیم و به جایی برسیم فراهم نشده است. در حالی که علاقه و آرمان ما این است که سبک‌های نمایشی را به شکل مناسبی به مخاطب عرضه کنیم. برای استفاده از همه ظرفیت‌های تئاتر باید محدودیت‌های ما برطرف شود و مهمترین محدودیت ما مخاطب آن است. همان طور که می‌دانید سبک‌های نمایشی بسیاری در جهان وجود دارد که نه در تله تئاتر بلکه در تئاترهای صحنه‌ای ما هم کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. مخاطب هنوز با سبک‌های ساختارشکن و جدید آشنایی پیدا نکرده و علاقه‌ای به آن ندارد بر همین اساس حساسیت‌های دیداری‌اش نیز نسبت به آن محدود است. این یک واقعیت است که تئاترهای صحنه‌ای نیز عمده تماشاگرانشان از اهالی تئاتر، دانشجویان، خبرنگاران و هنرمندان هستند آماده سازی مخاطب، ظرفیت‌های شبکه و همکارانمان همچنین فعال سازی همه این بخش‌ها به شکل مناسب مرحله‌ای است که در حال حاضر روی آن برنامه‌ریزی انجام داده‌ایم. تئاتر مدیومی است که باید با آن ارتباط برقرار شود حتی در مرحله خواندن نیز احتیاج به تخصص دارد. همه نمی‌توانند نمایشنامه بخوانند. ولی اگر به تدریج در فرد علاقه ایجاد شود و توانایی خواندن آن را به دست آورد یک نوع عادت در او ایجاد می‌شود. اگر این عادت در او ایجاد نشود ممکن است علاقه فرد به تئاتر اصلاً بروز نکند. این همان عاملی است که گفته می‌شود تئاتر با قشر فرهیخته سر و کار دارد و برای گسترش آن نیازمند یک برنامه‌ریزی مناسب هستیم.
یکی از موضوعات مورد بحث در زمینه تله تئاترهای تک قسمتی است، رویکرد شبکه چهار به این مقوله را عنوان کنید.
هر یک از نظرات پیرامون تک قسمتی و یا چند قسمتی بودن تله تئاترها در شبکه و بیرون آن طرفداران و ادله‌ای دارد که وقتی به یک رسانه بازمی‌گردد و در قالب تله تئاتر عرضه می‌شود بحث آن تغییر می‌کند. شبکه تصمیم گرفته است که تله تئاترها به صورت تک قسمتی تصویب شود. این کار انجام شده و تولید نیز داشته و پخش‌های آزمایشی آن نیز مورد توجه قرار گرفته است. اما خیلی دشوار است برای مخاطبی که هنوز نتوانسته‌ایم او را به تئاتر دیدن عادت دهیم 120 دقیقه تئاتر پخش کنیم. به همین دلیل است که ضمن معتبر بودن ادله هر دو دسته، شبکه تصمیم گرفته با شناسایی ظرفیت برخی تئاترها برای پخش در چند قسمت آن‌ها را تولید کند. تله تئاترهای چند قسمتی در تلویزیون با اقبال روبرو شده‌اند. نمونه‌هایی چون"بازرس" در نظرسنجی نشان دهنده توجه مخاطبان بوده است. برخی از افراد تحت تاثیر تعریف تئاتر در یونان باستان که به کار تاسیس، پالایش و واقعه‌ای که باید یکه و منحصر به فرد در یک جلسه عرضه شود، اشاره دارد اعتقاد دارند که تئاتر باید در یک جلسه انجام شود. در عین حال تله تئاترهایی داریم که تک قسمتی تصویب می‌شوند زیرا فاقد پرده و یا تعلیق لازم هستند. در هر حال بازخوردهایی که به تدریج به دست ما می‌رسد نشان خواهد داد که در کدام ژانر و با کدام شکل تولید موفق‌تر خواهیم بود.
و این جدا از این مسئله است که اغلب تله تئاترهای چند قسمتی بی‌دلیل طولانی می‌شوند؟
در جلساتی که داشته‌ایم به این نکته نیز توجه شده است. به واقع رویکرد مسئولان شبکه به گونه‌ای است که وقتی تقاضا کردیم تئاتری فشرده شود و زمان آن کاهش یابد و از برآورد آن کم نشود موافقت کردند. این به آن معناست که مدیران شبکه ضرباهنگ مناسب را پذیرفته‌اند. قصد داریم همان هزینه‌ای را برای یک تله تئاتر بپردازیم که برای زمان بالاتر می‌پرداختیم. این سعه صدر در مسئولان بوده و می‌دانند که تئاتر نیاز به حمایت دارد تا ارتباط بهتری با مخاطبان برقرار کند. جای گفتن ندارد که تحقیقات انجام شده روی تفاوت‌های تئاتر صحنه‌ای و تئاتر تلویزیونی در ایران کافی نیست. اگر کسی فکر کند تئاتر صحنه همان تئاتر تلویزیونی است و نتواند ظرفیت‌های متفاوت این دو را خوب ترجمه کند شکست خواهد خورد. ما نیز بحث‌های زیادی روی این موضوع داشته‌ایم و می‌خواهیم مخاطب دریافت کند که انتظاری که باید از تئاتر تلویزیونی داشته باشد با تئاتر صحنه تفاوت دارد.
بنابراین نقد و بررسی تله تئاترهای تولید شده امری ضروری خواهد بود؟
قطعاً. اکنون نیز در حال ساخت برنامه‌ای تحت عنوان"تئاتر 4" هستیم که همچون برنامه"سینما 4" با هدف نقد و بررسی تله تئاترهای داخلی شکل گرفته است. از میان تله تئاترهای سال‌های گذشته تا به حال تعدادی انتخاب شده‌اند و با یک تدوین مجدد به شکل تک قسمتی در آمده‌اند تا امکان پخش در یک جلسه را داشته باشند. ابتدا یک ربع درباره کارگردان، نویسنده و دوره نوشته شدن اثر و سبک آن صحبت می‌شود و در انتها نیز از کارشناسانی که سعی کرده‌ایم حتی الامکان از خود دست‌‌اندرکاران آن تئاتر باشند تا تئاترها را مورد نقد و بررسی و کنکاش قرار دهند. 13 قسمت این برنامه تاکنون آماده شده و یا مراحل نهایی را سپری می‌کند.
آیا درباره سطح بازیگری تله تئاترها نظارتی صورت می‌گیرد؟ و آیا هنرمندان سرشناس تلویزیون در تله تئاترها به بازی گرفته می‌شوند؟
هنرمندان سرشناس بسیاری برای حضور در تله تئاتر ابراز تمایل کرده‌اند و پیشنهادهای زیادی نیز داشته‌ایم. مجید مظفری، لادن مستوفی، پرویز پرستویی، پارسا پیروزفر و حتی تعدادی از کارگردانان معروف سینما برای کار در این حوزه ابراز تمایل کرده‌اند. به نظر من اگر چنین اتفاقی بیافتد سطح بازیگری تله تئاترها پیشرفت خواهد کرد.
که البته با شناخت تفاوت بازیگری مقابل دوربین و بازیگری روی صحنه بسیاری از عدم ارتباط گیری‌ها با نوع بازی اشخاص حل خواهد شد. آیا در این راستا شبکه چهار از پخش تئاترهای ضبط شده روی صحنه بهره نخواهد برد؟
بله. این یکی از طرح‌های آینده ماست. در میان کارهای خارجی که به دست ما رسیده دیده می‌شود که در خارج از ایران به دلیل پیشرفت در تکنولوژی فیلمبرداری کارهایی از روی صحنه ضبط می‌شوند. مجموعه آثار مولیر که به دست ما رسید نشان می‌داد که همه کارها به طور مستقیم از اجرای صحنه ضبط شده و کمتر دیده می‌شود که روی آن کار شده باشد. با پیشرفت دوربین‌ها استفاده از نور صحنه و با پیشرفت سیستم‌های صدابرداری امکان ضبط خوب صدا فراهم شده است. در این زمینه با یکی دو کارگردان صحبت کرده‌ایم تا تئاتر صحنه‌ای را به گونه‌ای ضبط کنیم که دوربین به جای تماشاگر قرار نگیرد و با ویژگی‌های پخش تلویزیونی همراه شود. در کارهای نظری که انجام می‌دهیم روی این زمینه حتماً فعالیت بیشتری خواهیم داشت.
از آن جا که صدا و سیما سیستم منظمی در ارزیابی نظرات تماشاگران دارد، توجه مردم به تله تئاترهای پخش شده چگونه بوده است؟
استقبال مردم از تله تئاتر رو به گسترش است گاه تله تئاترها در نظر سنجی به رتبه سوم صعود می‌کند. اگر این خرد جمعی در تئاتر شکل بگیرد ظرفیت پیشرفت بیشتر را نیز داریم. خیلی خوب خواهد بود که اهالی تئاتر نظر خود را درباره کارها به ما بدهند و ببینند که در شبکه مورد توجه قرار می‌گیرد.
از تعامل و همکاری گروه ادب و هنر شبکه چهار سیما با مرکز هنرهای نمایشی برایمان بگویید.
تعامل خوبی با مرکز هنرهای نمایشی داریم. تحولات و تغییرات در حوزه تئاتر زیاد است که امیدوارم کمتر شود یا حداقل در سیاستگذاری‌ها به یک ثبات برسد. متاسفانه در کشور ما تغییر مدیران اغلب با تغییر سیاست‌ها همراه است و برنامه‌ها ابتر می‌مانند. در حال حاضر ارتباط خوبی داریم و همه احساس می‌کنند که این ارتباط و تعامل چقدر مورد نیاز است و چقدر می‌تواند به این هنر نحیف فعلی کمک کند تا آن شکل و هیکل اصلی خود را بازیابد. تلاش کرده‌ایم ارتباط‌های ما به سطح تفاهم‌نامه مناسبی برسد تا راهکارهای مناسبی ارائه بدهیم و بدانیم از چه امکاناتی از یکدیگر می‌توانیم استفاده کنیم. در ضرورت این ارتباط می‌شود ساعت‌ها بحث کرد. اکنون تفاهم‌نامه‌های خوبی با سازمان فرهنگی و هنری شهرداری، خانه تئاتر، فرهنگستان هنر و دیگر نهادهای تئاتری داریم که امیدوارم در قالب یک سیاستگذاری ثابت پیش رود.
آیا برای دیدن تئاتر فرصت دارید؟
دیدن تئاترهای روی صحنه یکی از وظایف من است زیرا باید در جریان تغییر و تحولات و استعدادهایی که در تئاتر ظاهر می‌شوند قرار داشته باشم.