گفت‌وگو با جواد ذوالفقاری، قائم‌مقام دبیر جشنواره
«جواد ذوالفقاری» در میان اهالی عروسکی و به‌خصوص دانشجویان این رشته نام آشنایی است و حضور او در مراسم و جشنوارههای مختلف تئاتر عروسکی نوید دهنده خبرهای جدید و نو‌آوری‌های بکر است و این بار بعد از چند سال دوری از ...
«جواد ذوالفقاری» در میان اهالی عروسکی و به‌خصوص دانشجویان این رشته نام آشنایی است و حضور او در مراسم و جشنوارههای مختلف تئاتر عروسکی نوید دهنده خبرهای جدید و نو‌آوری‌های بکر است و این بار بعد از چند سال دوری از جشنواره بین‌المللی تئاتر عروسکی، در جایگاه قائم مقام دبیر جشنواره یازدهم تئاتر عروسکی تهران – مبارک با او به‌گفت وگو نشستیم.
یکی از ویژگی‌های بارز جشنواره یازدهم، شورایی شدن امور و تقسیم کارهای اجرایی بین نیرو‌های باسابقه و حرفهای تئاتر عروسکی در بخش‌های مختلف بوده. در آستانه برگزاری جشنواره این روند را چطور بررسی کردید؟
طبیعتاً، خواست جامعه عروسکی بر این موضوع بوده، هرچند که آقای پارسایی هم در بدو شروع کار بر این مسأله تأکید داشتند که امسال، کارها به‌صورت شورایی برگزار شود، به‌همین دلیل هم شورای سیاستگذاری شکل گرفت که مرکب از آقایان بهروز غریب‌پور، مجید سرسنگی، مرتضی حیدری، خانم هما جدی‌کار، آقای حمید جبلی و من بود. طبیعی است که هرچه ما برای انجام امور به متخصصان مراجعه کنیم، کارهای‌مان بهتر پیش می‌رود و این اتفاق در بخش بازبینی، پژوهش، کارگاه‌ها و... افتاد و در هر حوزه ما از افرادی که سابقه و تجربه آن را داشته‌اند، استفاده کردیم.
این تفکیک شدن مسؤولیت‌ها با توجه به زمان محدود جشنواره یازدهم نیز بازتاب خوبی داشت.
اتفاقاً گاهی انتقاد بر طولانی شدن مراحل بازبینی و بازخوانی در زمان محدود گروه‌ها برای کار بود، در حالی‌که ما نهایت تلاش را به‌کار بستیم تا با دقت و حساسیت بیشتری کارها انتخاب شود و خوشبختانه رضایت از این نوع انتخاب‌ها خیلی خوب بود.
اشاره به روند بازبینی و بازخوانی شد. امسال معیارهای تیم بازخوان و بازبین برای انتخاب آثار بر چه اولویت‌هایی متمرکز بود؟
مهمترین مسئله برای گزینش متن، این بود که نمایش باشد. یعنی چیزی که ما متأسفانه به‌دلیل کم دیدن اجراها، در نوشتن متن با آن مواجه هستیم. از طرف دیگر باید جنس کارهای انتخاب شده، عروسکی باشد و در نهایت به ترکیب نمایشنامه، حضور شخصیت‌ها و عمل آنها و نتیجه‌گیری کار بود.
به‌لحاظ موضوعی هم کارها باید براساس افسانه‌ها و متل‌های ایرانی آماده می‌شدند؟
درست است، چون تفکر ما بر این بود که جشنواره در ایران برگزار می‌شود و نیاز هست که ما فرهنگ خودمان را بهتر بشناسیم و بهتر معرفی کنیم، لذا این عنوان را در نظر گرفتیم. البته جشنواره به لحاظ موضوعی نمی‌تواند محدود باشد. به‌همین علت موضوعات مختلفی که گه‌گاه شرکت‌کننده‌ها از یک نمایشنامه‌ی خارجی الهام گرفته بودند نیز مورد توجه ما قرار گرفتند.
حضور بخش خیمه‌شب‌بازی به صورت یک‌گروه مجزا در کنار بخش‌های خیابانی و صحنه‌‌ای با چه ایده‌ای صورت گرفت؟ به‌خصوص که در این بخش شاهد نمایش‌های بسیار متنوعی به لحاظ اجرایی و ایده هستیم.
قبل از هرچیز نباید فراموش کرد که ما در ایران زندگی می‌کنیم و به واسطه آن باید به زمینه‌های فرهنگی‌مان توجه داشته باشیم . یکی از سنت‌های خوب ما خیمه‌شب‌بازی بوده و هست. البته ما به خیمه شب‌بازی تنها از این منظر که یک سنت ایستا است، نگاه نکرده‌ایم بلکه کوشش داشتیم که در کارها بنگریم و نمایش‌هایی را که نو آوری داشتند را هم انتخاب کنیم. از طرفی به واسطه شورایی بودن فعالیت‌ها، به این نتیجه رسیدیم که تمام دوستان فعال در حوزه نمایش عروسکی را در جشنواره شریک کنیم، به‌همین دلیل هم در حین انتخاب کارها به تنوع شخصیت‌های مختلف عروسکی از قشرهای مختلف چون پیشکسوتان این هنر، دانشجویان، افراد نو‌آور و ... توجه کردیم.
- اشاره به حضور دانشجویان کردید. یکی دیگر از نکات مورد توجه جشنواره یازدهم، حضور دانشجویان و برگزیده‌های جشنوارههای دانشجویی در این دوره است. ضرورت‌های این انتخاب چیست؟
کوشش ما همواره بر این بوده که انگیزه برای تولید یک کار خوب را در دانشجویان ایجاد کنیم، به‌همین علت ما در هر مرحله با دوستان بازخوان و یا بازبین جلسه گذاشتیم و به صورت جمعی با بیش‌از چهل و پنج نفر صحبت کردیم و سعی کردیم تا نهایتاً کارهایی با کیفیت بالا را انتخاب کنیم. از طرفی باید به این نکته هم توجه کرد که در همه‌جای دنیا خصوصیت یک جشنواره خوب این است که حرفهای نو بزند و طبیعی است که دوستان دانشجو به واسطه‌ی تجربی کارکردن و خلاق بودن، جایگاه با ارزشی را همواره در جشنوارههای ما داشته‌اند و طبیعی است که با حضور در این شکل، یک قدم را برای حرفهای شدن بر می‌دارند و این مسأله برای آنها یک گام به سمت جلو است.
تعدادی از کارهای دانشجویی، قبلاً در جشنواره عروسکی دانشجویان با حضور مخاطبان خاص محک خورده بود و این بار، این
گروه‌ها در جشنواره‌‌ای گسترده‌‌تر قرار است با مخاطب عام‌تری سر و کار پیدا کنند. کارها در این فاصله چه تغییراتی کرده‌اند؟ و آیا اساساً لزومی برای تغییر در کارها مشاهده می‌شود؟
به نظرم کارهایی را که در آن جشنواره اجرا شده‌اند ، باید در این جشنواره هم دید و مقایسه کرد، چون به اعتقاد من، اکثر کارها شروع و تجربه‌ی جدیدی داشته‌اند و در این پروسه تغییرات زیادی کرده‌اند، چون آنها این‌بار حس کرده‌اند که در یک جشنواره بین‌المللی و جدی‌تر حضور دارند و لذا حس مسؤولیت خود را برای بهبود بخشیدن به کار بیشتر کرده‌اند.
انتخاب‌ها در بخش بین‌المللی چگونه بود؟
همان معیارهایی که برای انتخاب نمایش‌های ایرانی داشتیم، از جهاتی در مورد کارهای بین‌المللی هم رعایت شد. تعدادی از کارها که به دست‌مان رسیده بود، در شکلی بود که چیز جدیدی را عاید‌مان نمی‌کرد که ما دنبال آنها نرفتیم.
اما آنچه در‌این حوزه اهمیت داشت، جلوه‌هایی از نمایش عروسکی جدید به همراه فنون جدید کارها بود، البته مجدداً در این بخش هم تنوع برای ما حائز اهمیت بود. به‌همین علت هم کوشش شده تا انواع گونه‌‌های نمایشی را به لحاظ فن، موضوع و شکل اجرایی داشته باشیم تا بتوانیم به مجموعه‌ای از سلایق پاسخگو باشیم و خوشبختانه گروههای منتخب امسال در تمام این وجوه می‌گنجند. مثلاً امسال یک گروه از هلند در جشنواره عروسکی حضور دارد که بی‌تردید یکی از قوی‌ترین گروههای نمایش عروسکی در جهان است، یا کاری از لهستان داریم که فقط با دستمال و پارچه کار می‌کند و همین تنوع باعث می‌شود تا ما بتوانیم دنبال فنون متنوع در نمایش عروسکی باشیم. از طرفی کوشش شده تا در انتخاب نمایش‌های این بخش، کارهای مطرح و امروزی دنیا را پیدا و انتخاب کنیم.
نمایش‌های بین‌المللی به لحاظ گروه‌بندی سنی ، چگونه انتخاب شده‌اند؟
تنوع زیاد در کارهای خارجی وجود دارد. یک کار کودک از لهستان داریم و دیگر کارها مخصوص گروه بزرگسال هستند و یک کار خیابانی هم داریم.
در مورد کارهای این بخش هم به لحاظ موضوعی توجه به متن و افسانه‌های هر ملتی شده است؟
خیر. چون هدف ما برای احیای فرهنگ خودمان بوده و تا آنجا که به یاد می‌آورم در میان کارهای این بخش نمایش آیینی – سنتی نداریم.
انتخاب کارگاه‌ها با چه اولویت‌هایی انجام شد، به‌خصوص که در میان افراد اجراکننده‌ی کارگاه‌ها افرادی را می‌بینیم که مدت زیادی است به صورت اجرایی در بخش تئاتر عروسکی دیده نمی‌شوند؟
نگاه به حاصل‌کار، مهم‌تر از هرچیزی در این بخش بود. یعنی نتیجه و خروجی کار برای ما اهمیت داشت، به‌همین علت هم مجموعه آقای پسیانی را با وجود اینکه به‌عنوان یک کارگردان عروسکی شناخته شده نیست، ولی از موارد استثنایی هستند که کارگاه را موفق اجرا می‌کنند ، انتخاب کردیم . به‌خصوص ایشان بینش کارگاه را دارند، چون ما در خیلی از موارد با افرادی مواجه هستیم که سخنرانی می‌کنند و به اسم کارگاه تمام می‌شود، در صورتی‌که کارگاه باید به مفهوم اصلی آن باشد و حضور فعال شرکت‌کننده‌ها را نیز به‌صورت عملی ببینید، به همین دلیل هم شرکت‌کنندگان در کارگاه‌ها بیشتر از 20 نفر نیستند، چون قصد داریم که این افراد به‌راحتی در کارگاه فعال باشند، به‌همین دلیل از افرادی که در زمینه بداهه‌پردازی و خلق موضوعات بداهه‌پردازانه موفق هستند، استفاده کرده‌ایم.
کارگاه گروههای بین‌المللی به چه صورتی است؟
گروه‌هایی که در طول جشنواره اجرا دارند، روز بعد از هر اجرا، یک کارگاه برگزار می‌کنند و چند گروه هم به صورت مجزا کارگاه‌هایی را برگزار می‌کنند.
مثلاً «رویتراتی» قرار است از برزیل بیاید که او بعد از آگوستو بوآل که واضع تئاتر مردم ستم‌دیده بود، به بخش عروسکی می‌پردازد و وظیفه نمایشگر عروسکی و چگونگی برخورد او را مورد توجه قرار می‌دهد . او یکی از استثناهای دنیا در حوزه‌ی نمایش عروسکی اندیشمندانه در نظام فکری تئاتر مردم ستم‌دیده است. ماسیما شوستر، دبیرکل یونیمای جهانی نیز در خصوص نمایش عروسکی جدید ایران جلسه‌ی سخنرانی و پرسش و پاسخ دارند.