مقدمه ی محمود استاد محمد بر چاپ جدید نمایشنامه آسید کاظم

در آیین ملی – نمایشی میرنوروزی ، یک قلندر خود سوخته ، یک رند عالم سوز ، به انتخاب مردم ، در مقام ولیعهد سلسله نوروزیان ، با نام امیر نوروز ، بر اریکه سلطنت جلوس می کرد .
جلوسی پنج روزه ، سلطنتی به استقلال برکاکل شیرین کاری های بازیگرانه و هزالی های لولیانه ، در متن جشن های نوروزی .
حفظ آیین میر نوروزی ، احترامی به فطرت آزادمنش انسان بود ، قراردادی اجتماعی بین انسان حکومت گر و انسان حکومت پذیر .
در عهد باستان ، شاهنشاهان ساسانی ، به سائقه خصلتی انسانی ، به نفوس مملکت حق داده بودند که به وسیله آیین میر نوروزی ، ارکان سلطنت و اجزای حکومت را – آزادانه – نقد کنند .
امیر نوروز ، در آن پنج روز ، شاه بود ، وزیر بود ، صاحب حکم و قلم و نطع و شمشیر بود . تبیره زنان و دبیره نویسان را صف اندر صف در خدمت داشت و با این هیبت حکومتی و هیئت نمایشی در شهر می گشت و یک سال فرمانفرمایی شاه وقت و حکومت حاکمان و قضاوت قاضیان را به نمایش می گذاشت .
آیین میر نوروزی آیینه بود؛ آیینه ای راست نما، آیینه ای بی پرده و پروا که در برابر داد ودهش دادگران و توانگران ، در قابی از شکوفه باران بهاران به ثنا و ستایش ، گل می انداخت ولی در کوی بیدادگران ددخو و قاضیان بی تمییز کینه جو ، به هزل و هجا ، کج تاب و تلخ نواز و تیره پرداز می شد .
میر نوروزی یک آیین نمایشی بود . نمایشی که قلب یک جامعه سالم ، یک حکومت سلامت پذیر در آن می تپید .
از دوران باستان تا عصر معاصر ، بر فرهنگ نمایشی این مرز وبوم چه گذشته است ؟ کین ایرج و سوگ سیاوش ، در مقام دو آیین باستانی ، چگونه چهار قرن بعد از هجرت ، به وسیله دیالمه ، از شهر بغداد سر در آوردند ؟
چگونه از سخنوری (حیات سخن درقهوه خانه ها ) به شاه ، وزیر بازی (حکومت شلاق در قهوه خانه ها ) رسیدیم ؟ و آیین میر نوروزی چگونه نسخ شد ، مسخ شد ، تبدیل به مضحکه های کوسه برنشین و آتش افروز و غول بیابانی شد ؟
جواب این پرسش ها و چه بسیار پرسش های دیگر در همین زمینه ، از بضاعت بنده و عهده این مطلب خارج است . فقط بر اساس همان قانون نسخ و مسخ ، به جوشش یک حس گنگ و خالی از علم و جزم،
می خواهم بگویم ریشه مراسم ترنا به آیین میر نوروزی می رسد . مشخصات آیین میرنوروزی را که در کتاب ها خوانده اید . ولی ... در لغت نامه دهخدا و فرهنگ لغت و اعلام معین هیچ نام و نشانی از کلمه ترنا و جود ندارد . شاید اهلیت و اصلیت این کلمه به زبانی از زبان های آن سوی سیحون برسد و شاید هم باد سام نسیان ، کلمه ترنا را همراه با یکی از زبان های فراموش شده ایرانی ، با خود برده است .
در هزار و چند صفحه ازخاطرات چاپ شده اعتمادالسلطنه ، هیچ یاد ونام و خاطره ای ازترنا ذکر نشده است . با در نظر گرفتن شخصیت اعتماد السلطنه و ماهیت خاطراتش جای تعجبی باقی نمی ماند ولی تهی بودن گنجینه خاطرات عبدالله مستوفی از یادمان مراسم ترنا ، گذشته از حیرت ، تأسف انگیز است؛ چون می دانیم که در عصر قاجار ، مراسم ترنا ، در قهوه خانه های تهران برگزار می شد . در آن عصر ، بافت شهری به گونه ای بود که از محله های اشراف نشین تا بخش های رعیت نشین و حتی گودها و چاله ها و زاغه ها ، هر محله ، فرهنگ و آداب و نظم و نظام مخصوص به خود را داشت . چهارسو ها ، مرکز محلات محسوب می شدند . حکومت ، ساختمان حکومتی و گزمه خانه و دوستاقخانه (١) اش را در همین چهارسو – ناظر بر چهار جهت محله – پی می ریخت . در نتیجه یکی از معمرین و معتبرین محله ، درهمین چهارسو ، قهوه خانه ای – ناظر بر ساختمان حکومتی – بنا می کرد . این قهوه خانه ، مرکز داد و ستد ، اخبار و اسرار و آمار و تاریخچه محله بود . مردم محل ، با نوعی حس مالکیت ، در حفظ آداب و اصول و تشخص این مرکز متعصب بودند و مراسمی ازقبیل ترنا را درهمین مرکز برگزار می کردند .
در عصر قاجار از شاهزادگان محله ارگ ،‌اشراف سرچشمه و نظامیه و خیابان امین حضور بگیر تا اهل بازار و اهالی چاله میدان و دراویش سرقبر آقا ، بعضی به تفنن و برخی به قصد و غرض و تعصب ، در شب زنده داری های ماه رمضان ، سری به قهوه خانه محله می زدند ؛ شاه می شدند ، پیش می شدند و پا به پای دیگران ، بازی می کردند . شاه ، صاحب منصبی ، نایبی ، وکیلی را پیش می کرد و عمداً حکم شلاق می داد . اگر آن صاحب منصب شخصی پاک نهاد و سالم و مردم شناس بود ، ولوله ای برپا می شد . از در و دیوار ،‌صلوات می فرستادند . خود را به تخت ترنا می رساندند ، بدون هیچ کلمه ای بین شخص مجرم و وزیر ترنازن می نشستند ، کف دستهایشان را برای پذیرش شلاق آماده نگاه می داشتند،
یعنی جرم شخص مجرم را گردن گرفته اند . پس :
شاه : وزیر .
وزیر : امیر ؟
شاه : آقا رفته .
صاحب منصب پیش شده از تخت ترنا بر می خاست .
شاه : برای سلامتی خودش ، خانواده اش ، پدر مرحومش ، صلوات بفرستین .
شخص پیش شده می رود ولی مدافعین هنوز نشسته اند و وزیر با ترنا در برابرشان – منتظر حکم شاه – ایستاده است .
شاه : وزیر ، آقا عباس در صحرای کربلا خودشو پیش مرگ سیدالشهدا کرد ، این آقایونم امشب پیش شلاق فلانی شدن . هر کی به بزرگ ترش احترام می ذاره ، یک صلوات ختم کنه .
همه صلوات می فرستن .
شاه : آقایون رفتن . آبدارباشی یکی یک چایی شیرین خرج آقایون کن .
ولی اگر آن صاحب منصب ، شخصی بدنهاد و حریص و مردم ستیز بود :
شاه : وزیر .
وزیر : امیر ؟
شاه : برو بریم .
وزیر ترنا را می تاباند که بر کف دست پیش شده بخواباند .
شاه : وزیر .
وزیر : امیر ؟
شاه : می زنی ؟
وزیر : حکم ، حکم شماست .
شاه : ترنا رو گذاشته ، یک وزیر دیگه پیش .
وزیر قبلی ، ترنا را در برابر شاه بر زمین می گذارد و می رود . وزیر جدید ترنا را برمی دارد .
شاه : تا توپ سحر بزنش .
وزیر ترنا را می تاباند ولی می داند که نباید بزند .
شاه : وزیر چرا کفتر هوا می کنی ؟
وزیر ترنا را فرود می آورد ولی نه بر کف دست پیش شده ، ترنا را کنار دست او بر زمین می کوبد .
شاه : بشکنه دستی که دست حریفشو نشناسه . این آقا ، خودش ، برادرش ، عموهایش ... اجماعاً مایه احترام محله ما بودن . کور شه چشمی که خوب و بد و نمی بینه .
که یکی از پیران محله به احترام صاحب منصب ، از حاضرین تقاضای ختم صلوات می کند .
برای دقایقی طولانی ، ترنا تبدیل به یک نمایش شده بود . نمایشی از یک محاکمه زنده و مستند و جاندار . صاحب منصب ، با همه کردار و رفتارش ، در برابر مردم ، بر تخت ترنا نشسته بود و شاه ، در مقام کارگردانی لحظه شناس ، او را تا فراسوی دلواپسی و رسوایی و بی اعتباری برد و آن جا – در فضای دنگال درماندگی – هشدار لازم را به او داد و دوباره با عزت و احترام به جایگاه معتبر خود ، بازش
گرداند . صاحب منصب با یک چای شیرین ، به جایگاه خود بر می گردد و نمایش ادامه پیدا می کند.
اگر عبدالله مستوفی ، با آن نگاه اصیل و مردم شناس و آن قلم موشکاف و جذاب ، شبی از شب های ترنا را نوشته بود ، گمان نمی کنم که امروز ، ناظران چیرگی بی اخلاقی ها و شاهدان خلا مدنیت ایرانی، می توانستند مراسم ترنا را با عنوان ” لات بازی “ ملوث و منسوخ کنند .
در آغاز این مطلب ،‌بدون هیچ استناد علمی ، بر اساس حسی گنگ و نامشکوف ، می خواستم بگویم مراسم ترنا ادامه میر نوروزی است . چیزهایی را گفتم ، اگر توانسته بقیه حسم را نیز می گویم :
١- آیین میر نوروزی در موسم نوروز برگزار می شد ، مراسم ” ترنا‌ “ به ماه رمضان منتقل شده است . همان طور که سوگ سیاوش ، در نخستین دهه ماه محرم ، به حیات خود ادامه داده است .
٢- در میر نوروزی یک نفر به طور موقت ، برای مدت معینی به سلطنت می رسد . در مراسم ترنا ، این مشخصه عیناً وجود دارد با این تفاوت که در میر نوروزی یک نفر پنج روز متوالی میر است ولی در ترنا این توالی رعایت نمی شود ؛ در طول یک شب ، چند نفر می توانند شاه شوند ولی درعین حال ، یک نفر می تواند شب های متوالی بر مسند سلطنت بنشیند .
٣- میر نوروزی هزال و شوخی گر و مضحکه ساز بود . در ترنا ، شاه می تواند هزال و شوخی گر باشد ، می تواند نباشد . تشخص قهوه خانه ، موقعیت حاضرین و به خصوص شخصیت شاه ، تعیین کننده این خصوصیت است .
۴- میر نوروزی به صراحت منتقد است . ترنا از این صراحت برخوردار نیست . اگر بپذیریم که با نمایش یک شاه بد طینت و رذل و مستبد ، می توان اصل سلطنت را نقد کرد ، آن وقت می توانم بگویم که اصل انتقاد در ترنا بنیانی تر و مؤثر تر است .
پیران محله صابون پزخانه ، قلندر بی خانمانی را به یاد می آورند به اسم لوطی خاکی . مردم برای جنون ادواری یا ارادی لوطی خاکی ، داستان های گونه گونی می بافتند ، از جمله تسلط و تحکمش به رضا شاه در دوران قزاقی . در هر صورت لوطی خاکی در شب های ترنا ، به حکم قاپ یا به اشاره رندان محله ، شاه می شد . مثل شاهان حرف می زد ، می خندید ، فحش می داد و حکم صادر می کرد :
شاه : ایشیک آقاسی پیش .
معمولاً یک لوده ، به عنوان ایشیک آقاسی پیش می آمد .
آقاسی : در خدمت حاضرم قربان .
شاه : اسب شاه را بیاورید .
آقاسی یک نفر را به عنوان اسب پیش می کشید .
شاه : این چرا شیهه نمی کشه ؟
آن که به عنوان اسب پیش آمده است شیهه می کشد .
شاه : این چرا تیز نمی ده ؟
آقاسی : نداره قربان .
شاه : تو از کجا فهمیدی نداره ؟
آقاسی : خودش گفت قربان .
شاه : مردکه زن جلب ، من خودم خرم ، جد و آبادمم خر بودن ، با این وجود زبون اینو نفهمیدم ،‌تو از کجا فهمیدی ؟
۵- میر نوروز سیار بوده است . اریکه اش را در تمام شهر می گردانده اند . همه شهر را زیر نگین داشته است . ترنا سیار نیست ، ساکن است ولی به وسیله تعدد دکه ها ،‌ در تمام محلات و در هر محله به اقتضاء مشخصات شهری و فرهنگ ساکنین همان محله ، حضور داشته است .
۶- میر نوروزی و ترنا هر دو می توانسته اند از موسیقی بهره بگیرند . تضاد نوروز خوانی و بهاریه سرایی در میر نوروزی و سوگنامه و نوحه سرایی در ترنا ، از تفاوت های قابل درک این دو مراسم است .
٧- میر نوروزی و ترنا ، هر دو ، در بهره گیری از نمایش مشترکند . در ترنا گاهی ، مفاهیم و کنش های نمایشی به اوج حساسیت و جذابیت می رسید .
ترنا می توانست همه قهوه خانه را به صحنه و همه حاضرین را به اشخاص نمایش تبدیل کند . از دقایق میر نوروزی خبری ندارم .
مشخصات وسایل ترنا
١- ترنا
هرگز ندیدم با لنگ حمام ترنا بسازند . پارچه ای ضخیم و کتان مانند را لوله می کردند ، به طول حدوداً یک متر و نیم و قطر دو سانتیمتر . پارچه تبدیل به تسمه ای سنگین می شد که با یک نخ کشی محکم و مقاوم ، مقاومت تسمه را تضمین می کردند. سر تسمه ، آن قسمت که قرار است بر کف دست بنشیند، تقریباً دو برابر کف یک دست ، پهن و سنگین بود که گاهی به وسیله چرمی که لابه لای ”کفی“ کار می گذاشتند ، کفی ترنا را سنگین تر و چابک تر و خوش صداتر می کردند .
٢- ترنای ترسا
زنجیر ریز بافت یزدی بود و جزء وسایل ضرور در سردم دکه ترنا محسوب می شد . در مواقع نسق گیری یا تقابل دو حریف قدر و غدار به کار می آمد .

٣- دکه ترنا
قهوه خانه ای که ترنا در آن برگزار می شد ، دکه ترنا می گفتند و معمولاً با نام صاحب قهوه خانه شناخته می شد : دکه احمد آق ابرام ، دکه حسین مم صادق .
ترنا بازان اصیل و قدیم تهران لفظ ترنا را ترنه تلفظ می کردند و هرگز کلمه بازی را برای آن به کار نمی بردند . عنوان ترنابازی ، توهین آمیز و نشانه نااهلی گوینده محسوب می شد : ” احمد آق ابرام ترنا داره“ یا ” امشب می ریم ترنا “ .
۴- تخت ترنا
نیمکتی بود وسط قهوه خانه ، روبروی سردم ،‌که حدوداً پنج نفر می توانستند برآن بنشینند .
۵- صاحب دکه
صاحب قهوه خانه یا برگزار کننده مراسم را صاحب دکه = ” صاب دکه “ خطاب می کردند .
۶- آبدار باشی
در ترنا ، از لفظ قهوه چی استفاده نمی شد . استفاده از این لفظ شدیداً توهین آمیز تلقی می شد .
٧- قاپ
قاپ = قاپک زانو ، استخوان شتالنگ گوسفند است . این استخوان بر چهار سطح می تواند بر زمین بنشیند . هر سطح نامی داشت . در قمار سه قاپ ، این چهار سطح را : اسب – بز – خر – نقش ،
می خواندند . ولی در ترنا – حتماً‌ هوشیارانه – از این اسامی استفاده نمی کردند . شاه – وزیر – سرباز – جلیک ، چهار اسمی بود که بر چهار سطح قاپ گذاشته بودند .
البته وزیر یا سرباز ” وردست وزیر “ به حکم شاه ، قاپ را در بین حاضرین پخش می کرد .
شاه یه قاپ بده فلانی بریزه .
یا
- نورسیده ها رو ببین .
یعنی گروه که تازه وارد شده اند ، قاپ بریزند .
وردست قاپ را به شخص مورد نظر می داد . آن شخص – برخلاف قمار – بدون هیچ دقتی ، قاپ را بر زمین می انداخت و حتماً به قاپ نگاه نمی کرد . نگاه کردن به قاپ مرسوم نبود . وردست هم قبل از آن که قاپ بر زمین ساکن شود ، آن را می قاپید .
وردست اعلام می کرد سرباز .
یا
جلیک .
گاهی اتفاق می افتاد که شاه یا صاحب دکه می خواستند یک نفر را به اقتضای احترام آن شخص یا بر اساس نیاز فضای بازی ، شاه اعلام کنند .
به وردست اشاره می کردند . در این مورد هم قبل از آن که قاپ بر زمین بنشیند ، وردست با صدای بلند اعلام می کرد :
وردست : شاه ست .
شاه : به شاه نجف صلوات .
اتفاق می افتاد که به وردست اشاره نشده بود ، وردست اعلام می کرد :
وردست : جلیک
شاه : این جلیک شاه ست .
صاحب دکه : به شاه نجف صلوات .
٨- شاه
انتخاب شاه ، بر اساس اخلاق ، رفتار و توانایی های اشخاص شکل می گرفت . کسی که شاه می شد ، باید قدرت حکم کردن داشته باشد ؛ باید توانایی و شعور سخن گفتن داشته باشد ؛ باید فضا ، موقعیت و حاضرین را بشناسد ؛ باید با کسی حریف نباشد ، با کسی غرضیت شخصی نداشته باشد ، ترنا را به محل تسویه حساب و کینه کشی تبدیل نکند که هر یک از این موارد می توانست عواقب سختی به بار آورد . بر اساس همین دلایل ، در ترنا ، حکم پادشاهی به وسیله قاپ صادر نمی شد . درایت و دقت اهل ترنا در این انتخاب ، سخت دخیل بود .
٩- کودتا
اتفاق می افتاد که یک نفر به اشتباه ، شاه می شد . مثلاً قاپش شاه می نشست و وزیر به اشتباه ، شاهی او را اعلام می کرد . یا اصلاً‌ قاپش شاه نمی نشست ولی وزیر بر اساس یک زد و بند پنهانی ، او را شاه اعلام می کرد و این شخص به دلیل ندانستن قواعد بازی یا اصولاً‌ بر اساس غرضیت و دشمنی ، حکم های ناصحیح می کرد . مثلاً برای یک سید صلوات نمی فرستاد ، مرد فقیری را پنج کیلو زولبیا جریمه می کرد ، یا احترام مراسم و اشخاص را به خطر می انداخت . در این زمان صاحب دکه یا پیری از محترمین و معتمدین محله، کودتا می کرد . کودتا با یک صوت صوتی ناگهانی ، فضا شکن و جار مانند اعلام می شد . کودتا کننده ، ترنای ترسا یا یک تشتک زغال گداخته، از منقل ، بر می داشت ، به سمت تخت ترنا می آمد ، آستینش را بالا می زد ، ترنای ترسا یا تشتک ذغال های گداخته را بر زمین می گذاشت و به وزیر حکم می کرد .
پیر تا توپ سحر منو بزن .
یا
این آتیشو بذار کف دست من .
مردم صلوات می فرستادند . شاه را می نشاندند . ترنای ترسا یا تشتک ذغال را به جای خود بر می گرداندند . یک نفر سفارش چند کیلو زولبیا می داد ، یک نفر همه حاضرین را به چای دعوت می کرد و معمولاً با اشاره صاحب دکه ، غزل خوان خوش صدایی ، غزلی را آغاز می کرد . با خاتمه غزل ،‌ مراسم ترنا ، حال و حالت عادی خود را بازیافته بود .

١٠- وزیر
ترنا زدن مهارت می خواست . گاهی در یک محله حتی یک ترنازن ماهر هم پیدا نمی شد . به همین دلیل از محله دیگری ، یک ترنازن دعوت می کردند . ترنازن را اصطلاحاً وزیر می گفتند .
١١- پیش
آن کس را که شاه به تخت ترنا دعوت می کرد ، پیش می خواندند .
شاه : آقاپیش
یا
یکی از بچه های زیر بازارچه پیش .
یا
حاج غلامعلی پیش .
یا
یکی از نورسیده ها پیش .
١٢- رفته
مجوز خروج یا برخاستن از تخت ترنا بود .
شاه آقا رفته .
یا
حاج غلامعلی رفته .
١٣- جرم
پیش شده ، جرم می شود : به ضربات ترنا ، به آشتی با کسی که قهر است ،‌ به رفتن به خانه قوم و خویشی که مدت هاست با او ترک مراوده کرده است ، به چند کیلو زولبیا یا شیرینی برای حاضرین ، به چای برای همه حاضرین . و اگر پیش شده غزل خوان باشد ، به یک غزل .
شاه : وزیر .
وزیر : امیر .
شاه : جرمش کن .
وزیر : مزد نیکو سخنش ، برای سلامتی بدنش ، خودش ، خانواده اش ، همه بچه محلاش ، به ١٨ ساله حسین ، ١٨ هزار قدم صلوات بفرست .
ولی شاه ، جرم دیگران را به عهده وزیر نمی گذارد .
شاه : وزیر .
وزیر : امیر .
شاه : این علی آقا مدتی ست با آقا مرتضی سرسنگین شده . بر فرضم که بگیم آقا مرتضی یک جایی واسه این علی آقای ما کم گذاشته باشه ، دو تا بچه محل اگه گوشت هم دیگه رو بخورن ، استخوان هم رو بیرون نمی ریزن . آقا مرتضی پیش .
وزیر : پیش .
مرتضی می آید کنار علی می نشیند .
یک پیر هر کی ام بچه محلشو دوست داره صلوات بفرسته .
شاه : وزیر .
وزیر : امیر .
شاه : آقا مرتضی بزرگ تره ، اوسای علی بوده ، به گردن این علی آقا حق داره .
بله ... ما هم قبول داریم ،‌نباید یه اتفاقی می افتاد ، افتاد . ولی گذشته ها گذشت . همدیگه رو حلال کنین و پاشین به خوبی و خوشی صورت همدیگه رو ببوسین .
وزیر : برای سلامتی همه بچه های خوب عالم صلوات ختم کن .
علی و مرتضی یکدیگر را می بوسند و ترنا ادامه پیدا می کند .
١۴- سیّد
شاه کسی را پیش می کند . یک نفر از گوشه ای صدا می زند : سیّده .
شاه : به جده سادات صلوات .
سیّد صلوات داشت . سیّد را ترنا نمی زدند .
١۵- نورسیده
تازه واردین را نورسیده می خواندند .
ترنا به عنوان یک سنت ، با مردم محله حرف می زد ، آن ها را وادار به حرف زدن می کرد . گرد هم آمدن را ، گفت و گو کردن را ، شناختن و محترم شمردن یکدیگر را به مردم محله می آموخت . ترنا صاحب اخلاق است و اخلاق ساز است . مهربان است ، با وقار است ،‌فضیلت شناس است . اهل فضیلت را ارج می نهد ، شاخص می کند ،‌بالا می نشاند ... و بیش از هر شاخصه دیگری ، ترنا خصوصیت نمایشی دارد .
یک مراسم حدوداً ده ساعته ، که در دقایقی واقعاً تبدیل به نمایش می شود . یک نمایش جمعی ، محلی – مدنی که در لحظاتی همه حاضرین را – در مرز نمایش و زندگی – درگیر جذابیت های
پر هیجان ارتباط های شخصی و جمعی می کند .
در هر صورت فکر می کنم خیلی چیزها را در مورد ترنا گفتم . شاید هم بیش از آنچه گفتم ، جاگذاشته باشم .
بعد از آسید کاظم ، در طول این سی و چند سال ، بارهای بار ، پیرامون ترنا مورد پرسش واقع شده ام ، همیشه فکر می کنم – یا با خود فکر می کردم – که یک روز در فرصتی ، آنچه از ترنا می دانم ، خواهم نوشت . ولی از امروز به کدام آینده موکول کنم ؟ تمام شد ، دیگر فرصتی نیست .
در هر صورت قرار است آسید کاظم برای چندمین بار چاپ شود . نسخه ، همان نسخه چاپ اول است ، بدون هیچ گونه بازبینی و بازنگری و ...
ترجیع بند صحنه ترنا را با قصیده ایرج میرزا عوض می کنم ، چون در آن اجرا هم – از زمانی که حسن شهرستانی قصیده قلب مادر ایرج میرزا را از برکرد ، دیگر شعر کفایی خوانده نشد . به احتمال قوی یک جمله هم به صحنه دکتر اضافه خواهم کرد که واقعاً‌ کم داشت .
و نقد ناصر ایرانی :
آن سال ها ، نمایشنامه نویس خوب ایران ، ناصر ایرانی ، در مجله نگین ، بر اجرای آسید کاظم یک نقد پر زحمت و پر دقت نوشت با تیتر عیب ها و هنرهای آسید کاظم .
چاپ مطلب ناصر ، مصادف شد با همان روزی که باید متن آسید کاظم را به ناشر می سپردم . از مجله نگین فقط صفحه عیب های آسید کاظم را به ناشر تحویل دادم . به خاطر پرهیز از نوعی حس تبلیغات، از چاپ هنرهای آسید کاظم خودداری کردم . پس از چاپ کتاب ، ناصر عزیز ، واقعاً بزرگوارانه از من گلایه کرد . او حس کرده بود که من با چاپ نکردن هنرهای آسید کاظم ، غرور به خرج داده ام . ولی نه ، بدبختانه هرگز نتوانسته ام غرورم رابروز دهم . نه آن روزها ، نه حالا که اصلاً غروری برای اهل تئاتر باقی نمانده است .
حالا ... در این چاپ ، هر چند که دلم برای آن گلایه های بزرگ منشانه تنگ شده است ، ولی همه
” عیبها و هنرهای “ ناصر ایرانی را چاپ می کنم . تا شاید رنجش سی و پنج ساله ناصر مهربان را برطرف کرده باشم .

میم. الف

١- به معنای زندان