«کیفیت» شرط اول انتخاب و چاپ

هر ساله در آستانه جشنواره‌های بین‌المللی تئاتر، کتاب‌های پژوهشی، مرجع و نمایشنامه‌های متعددی از سوی ناشران به چاپ می‌رسد. امسال هم در استانه برگزاری یازدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر عروسکی تهران - مبارک، شش‌کتاب در حوزه پژوهش و نمایشنامه عروسکی توسط انتشارات مرکز هنرهای نمایشی به چاپ رسیده است.در بخش نمایشنامه‌‌های عروسکی شاهد چاپ آثاری چون. «ماه‌پیشونی» نوشته مرضیه محبوب و «خواجه لطیف تنبورزن» نوشته ایرج طهماسب هستیم. همچنین دو نمایشنامه «قصه تلخ طلا» و «دد و جونور» به قلم بهروز غریب پور، نمایشنامه‌هایی هستند که به تازگی توسط این انتشارات چاپ می‌شوند.
در‌کنار این چهار نمایشنامه عروسکی، امسال دو کتاب پژوهشی که یکی به «نمایش عروسکی در هند» و دیگری که به آئیین‌های عروسکی _ نمایشی خطه خراسان می‌پردازد نیز چاپ می‌شوند.
*‌*‌*‌
«قصه تلخ طلا» نمایشنامه‌ای است که غریب پور سال 1364 آن را بر اساس قصه‌های قدیمی ایران نوشت و همان زمان در یک جنگ ادبی به چاپ رسید و این بار با یک بازنویسی دوباره توسط انتشارات مرکزهنر‌ةاینمایشی چاپ می‌شود. «قصه تلخ طلا» داستان یونس و همسرش هانیه است که از مردمان فقیر یک ده ساحلی هستند و به باور خودشان و دیگران بختشان در این ده طلسم شده است و قریب به یک سال است که دریا روی خوشی به آنها نشان نمی‌دهد.
همسایه‌ها در این مدت از سفره ناچیز خود سهمی به این دو می‌أهند و با این زن و شوهر هم‌دردی می‌کنند، اما گاهی هم برخی از آنها با نیش و کنایه‌، هانیه را می‌رنجانند و به او یاد‌آور می‌شوند که زندگیشان سربار دیگران است، تا اینکه عاقبت دریا به حال آنها به‌رحم می‌آید و ماهی طلایی افسانه‌ای را به تور مرد‌ماهیگیر می‌اندازد و....
غریب پور معتقد است که این اپرت را براساس قصه‌هایی ایرانی نوشته است که هم قابلیت اجرای عروسکی و هم صحنه‌ای را دارد، به‌طوری‌که خودش در حال حاضر مشغول تمرین نمایش برای اجرای صحنه‌ای توأم با موسیقی است.
«دد و جونور »، دیگر نمایشنامه‌ای که به قلم غریب پور قرار است در یک جلد به همراه قصله تلخ طلا به چاپ برسد، حدود ده سال پیش توسط او نوشته شده است.این نمایشنامه نیز هم قابلیت کار سینمایی و هم‌اجرای صحنه‌ای – عروسکی را دارد.
«دد و جونور» داستان پسرک شیطانی است که در سرزمینی با نشانه‌هایی از معماری ایرانی زندگی می‌کند و همه را با شیطنت‌های خود به تنگ آورده است و هر روز کسی گریبان مادرش را می‌گیرد و با این کار مادر را به تنگ‌می‌آورد تا او به پیر مردی متوسل می‌شود که با آیینه‌‌خوانی به او می‌گوید که آینده‌ای روشن در انتظار «ددو» است.
غریب پور معتقد است که این دو نمایشنامه جزو کارهایی هستند که در‌حال حاضر به‌راحتی امکان اجرای آنها در تهران و شهرستان‌ها وجود دارد.
*‌*‌*‌
«خواجه لطیف تنبور زن» دیگر نمایشنامه‌ای است که امسال به چاپ می‌رسد.این اثر که توسط ایرج طهماسب نوشته شده یک بار با کارگردانی وی در مجموعه تئاتر شهر با تکنیک سیاه اجرا شد و جزو کارهای موفق عروسکی در زمان خود بود.
خواجه لطیف تنبورزن، سال‌ها عمرش را به نواختن گذرانده و پنجه گرم و صدای دلنشینی دارد، اما به اصرار زنش مجبور می‌شود به دریا برود و ماهی‌‌‌بگیرد ولی تور ماهی گیری‌اش را اب می‌برد و او غمگین بر لب دریا تنبور می‌نوازد که ناگاه ماهی طلایی از صدای ساز او ظاهر می‌شود و از او می‌خواهد که هر آرزویی دارد بگوید تا ماهی برآورده کند.
*‌*‌*‌
آخرین نمایشنامه‌ای که امسال توسط مرکز هنرهای نمایشی چاپ می‌شود، افسانه قدیمی و معروف «ماه‌پیشونی» است که داستان دختر زحمتکشی را روایت می‌کند که با وجود کمک‌ها و تلاشهای زیادش، نامادری‌اش او را اذیت می‌کند و کارزیادی از او می‌کشد تا یک روز اتفاقی، با موجود عجیبی مواجه می‌شود و آن فرد، ماهی را بر پیشنانی دخترک حک می‌کند.
ماه پیشونی را «مرضیه محبوب» دهه 70 در تئاتر شهر اجرا کرد و با استقبال چشمگیر مخاطبان روبرو شد.
*‌*‌*‌
در بخش پژوهش در نمایش‌های آیینی، امسال انتشارات مرکز کتاب «بوکه بارانه و هولر بارانی» را که تالیف پوپک عظیم پور است به چاپ می‌رساند.
پوپک عظیم پورکه دانشجوی دوره دکترای پژوهش هنر است، سال‌ها در حوزه عروسک‌های آیینی نمایش ایران تحقیق و پژوهش کرده و نخستین کتاب از این مجموعه را سال 83 باعنوان «تکه» که به آیین عروسکی نوید دادن بهار در آذربایجان می‌پردازد، منتشر کرد.
امسال هم اردلان همزمان با فرارسیدن یازدهمین جشنواره تئاتر عروسکی تهران – مبارک جلد دیگری از این مجموعه گرانقدر پژوهشی را با موضوع «بوکه بارانه و هوله بارانی» به چاپ می‌رساند.
«بوکه بارانه و هوله بارانی» تالیف پوپک عظیم پور آیین‌های عروسکی تمنای باران در مناطق کردنشین هستند.دختران جوان در مراسم بوکه بارانه و پسران جوان در هوله بارانی عروسکی می‌سازند، به‌کوی و برزن می‌روند و از مردم نذر و نیاز می‌طلبند.سپس هم به جشن و پایکوبی می‌پردازند و عروسک‌های خود را به کنار چشمه‌ای می‌برند و در آب رها می‌سازند تا آسمان به خیر خواهی خود باران را بر آنها نازل کند.
این آئینها به اعتقاد اردلان عمیقاً تحت تأثیر ایین‌های تمنای باران با محوریت آناهیتا، ایزد بانوی‌آب و باروری و تشتر ایزد باران است.
*‌*‌*
اما آخرین کتاب تحقیق و پژوهشی که امسال توسط مرکز هنرهای نمایشی به چاپ می‌رسد، کتاب «نمایش عروسکی در هند» است که به قلم هومن بابک نگارش یافته است.
این‌کتاب به گفته مؤلف آن تنها مقدمه‌ای بر ریشه‌های نمایش عروسکی در هند و اصول، روشها و تاریخچه این هنر است.
بابک در بخش نخست کتاب اشاره کرده است که کشور هند جزو بنیان گذاران نمایش عروسکی در دنیا محسوب می‌شود و متون باستانی این سرزمین گواهی بر این ادعا است.
او معتقد است که تئاترعروسکی در هند ریشه در تفکر عرفانی و حماسی این سرزمین دارد و از این جهت چه به لحاظ متون اجرایی و چه به لحاظ شیوه‌های اجرا تأثیر‌فراوانی پذیرفته‌است.
بابک در این کتاب عنوان می‌کند که نمایش عروسکی در هند بیشتر کارکردی مذهبی و آیینی دارد و به همین دلیل متون و شیوه‌های اجرایی آن به تمامی کشورهای همسایه نفوذ کرده‌است.
*‌*‌*‌
جواد ذوالقاری، قائم مقام دبیر جشنواره یازدهم تئاتر عروسکی که امسال با همراهی شادی پور مهدی، مسؤولیت انتخاب و چاپ این آثار را به‌عهده داشتند در باره چگونگی اولویت‌های انتخاب آثار چاپی این بخش، می‌گوید:
«بیشترین حساسیت ما در انتخاب آثار، کیفیت مناسب آنها بود، چون قبل از انتخاب این 6 جلد کتاب، لیست انبوهی از آثار پیش روی‌مان بود که به‌دلایل مختلف، کیفیت لازم را نداشتند و از میان آنها موفق شدیم تا این کتاب‌ها را به چاپ برسانیم.