درام برای عروسک‌ها
مهربان، ساده و دوست‌داشتنی روبه‌رویم می‌نشیند.وقتی حرف می‌زند انگار همه عروسک‌های دنیا شروع به حرف زدن می‌کنند، صدایش محبوب‌ترین عروسک‌ایرانی را برای دونسل بچه‌های ایرانی خلق کرده‌است.حمید جبلی در جشنواره یازدهم ...
مهربان، ساده و دوست‌داشتنی روبه‌رویم می‌نشیند.وقتی حرف می‌زند انگار همه عروسک‌های دنیا شروع به حرف زدن می‌کنند، صدایش محبوب‌ترین عروسک‌ایرانی را برای دونسل بچه‌های ایرانی خلق کرده‌است.حمید جبلی در جشنواره یازدهم تئاتر عروسکی تهران به کمک عروسکی‌هایی تئاتر آمده و به‌روی یکی از صندلی‌های شورای سیاستگذاری نشسته است. آمدنش غنیمت است و گفت‌وگو با او خاطرات سال‌های دور را که با ایرج طهماسب، بهرام شاه محمدلو، مرضیه برومند و رضا بابک به تئاتر شهر می‌امدند و نمایش‌های عروسکی همچون پر جوجه کلاغ، ماه پیشونی و زال و سیمرغ اجرا می‌کردند دوباره زنده می‌کند.
* آنچه که برای نمایشنامه‌نویس در نوشتن برای عروسک اهمیت دارد چیست؟
در نوشتن نمایشنامه عروسکی مهمترین موردی را که باید در نظر داشته باشیم درام است، که خود ساختمان یک اثر نمایشی تعریف می‌شود.در سینما، تئاتر و حتی یک برنامه آکروبات یک ساختمان دراماتیک به‌عنوان نخستین عامل وجود دارد.در درام نمایشنامه عروسکی باید کار‌برد عروسک مشخص باشد. گروه‌های درام این متون توسط عروسک شکل می‌گیرد و باید توسط عروسک‌اجرا شود مثلاً یک دعوایی که بین حشره و مهتاب صورت می‌گیرد نمی‌تواند هنرپیشه آن اتفاق را مایش کند. عروسک این درام را به بهترین شکل اجرا می‌کند.یک نمایشنامه عروسکی با دارا بودن ساختمان دراماتیک مستلزم داشتن ویژگی‌های عروسکی است.می‌توان گفت که آرتیست‌های نمایشنامه عروسکی عروسک‌ها هستند.
* ساختار اجرایی یک نمایش عروسکی ارتباطی با نمایشنامه نویس در زمان نوشتن دارد؟
نمایشنامه وقتی نوشته می‌شود به کارگردان سپرده می‌شود تا ساختارش را شکل دهد.هرنمایشنامه‌ای احتیاج به یک نوع عروسک دارد نمایشنامه‌ای را که با عروسک بزرگ اجرا می‌شود نمی‌توان برای اجرا با عروسک‌های انگشتی یا دستکشی در نظر داشت و همه اینها به متن بستگی دارد.نویسنده نمایشنامه عروسکی قطعاً باید عروسک و شیوه‌های اجرایی‌اش را بشناسد.و باید بداند که عروسک چه کاربردهایی دارد.
* وقتی از نمایش عروسکی صحبت می‌شود ذهنیت عام نمایش برای کودک را تصور می‌کند.نوشتن نمایشنامه عروسکی برای کودک و بزرگسال چه تفاوتهایی دارد؟
در تئاتر عروسکی می‌توان آثار معنوی را با اجرای عروسک برای بزرگسال اجرا کرد.نمایشنامه نویس که می‌خواهد برای کودک بنویسد باید کودک را بشناسد. آنچه را که می‌نویسد برای چه سنی از کودک و نوجوان قابل درک است.نمایشنامه نویس باید حیطه ذهن مخاطب را شناسایی کند.
در آثار عروسکی بزرگسال ریتم متفاوت را با کارهای کودک شاهدیم. چرا که کودک احتیاج به ریتم تند و موضوع جدید دارد اما بزرگسال با مفاهیم فلسفی و ریتم کند می‌تواند نمایش را دنبال کند.
* نمایشنامه‌های عروسکی که برای بزرگ‌سالان نوشته و اجرا می‌شود تابع مفاهیم عمیقی است. دلیل این مفهوم گرایی در چیست؟
وقتی برای اجرایی ما عروسک در اختیار داریم یک امکاناتی بیشتر از هنرپیشه خواهیم داشت و امکاناتی هم نخواهیم داشت.یک عروسک می‌تواند پرواز کند، جمع شود، دست و پایش از هم جدا شود و...اینچنین کارهایی را یک هنرپیشه نمی‌تواند برای تماشاچی خلق کند.آن نویسنده‌ای که می‌خواهد بنویسد و کارگردانی که نمایش را اجرا می‌کند از این خاصیت در رسیدن به مفهوم و مباحث عمیق و فلسفی استفاده می‌کنند.
اُقراتچف روسی آثارش خیلی عمیق‌تر از آن چیزی است که دیده می‌شود. او به‌دنبال مفاهیم عمیق می‌رود تا سرگرم کردن تماشاچی.
* با نگاهی به آمار اجراهای عروسکی در چند سال اخیر به کمبود اجرای این نمایش‌ها می‌رسیم، این کمبود به فقر نوشتن برای عروسک ارتباطی دارد؟
تئاتر عروسکی همچون هنرهای دیگر به عرضه و تقاضا بستگی دارد، پس این کمبود به تقاضای کم مربوط می‌شود. متأسفانه یا خوشبختانه با وجود رسانه‌هایی همچون سینما، تلویزیون و بازیهای کامپیوتری تخیلی که در گذشته توسط عروسک اجرا می‌شد در این عرصه‌ها اجرا می‌شود.امروز کار برد عروسک‌کمتر شده است. در واقع اوج و شکوه عروسک زمانی بود که این رسانه‌ها نبودند.نباید با کم رونق بودن این هنر، آن را کنار بگذاریم.یکی از هنرهای پرتوان ما در عرصه نمایش، تئاتر عروسکی است. باید مشکل این آمار را در جایی دیگر جست‌وجو کرد.
قطعاً با متن‌های خوب که ویژگی اجرای زنده و نگاه انتقادی را داشته باشد می‌توان از انیمیشن‌های والت دیزنی پیشی گرفت.
* شما در عرصه نمایش عروسکی، عروسک گردانی و گویندگی برای عروسک کرده‌اید وقتی که بجای عروسکی صحبت می‌کنید چه انداز از متن نمایشنامه برای شخصیتی که می‌خواهید خلق کنید وام می‌گیرید؟
عروسک‌گردان و گوینده نباید در اجرا ساختمان کار را برهم بزند و شخصیت پردازی در چارچوب ساختمان دراماتیک شکل می‌گیرد.من و طهماسب در کار‌هایمان بیشتر خودمان نوشتیم و اجراکردیم و خیلی وقت‌ها از بداهه سازی در حوزه حدود خود حرکت کردیم.باید بگوییم که بداهه سازی برای عروسک در جزئیات موفق است.
* در کارهایی که نوشته‌اید و اجرا کردید موفق بودید یا در کارهایی که به‌عنوان مکمل حضور داشتید؟
هرچه در کاری کم رنگ‌تر باشید به کار کمتر نزدیک‌هستید.اما وقتی که بنویسی، اجرا کنی و برای عروسک حرف بزنی به کار نزدیک‌تری.
* نخستین بار که برای عروسک حرف زدید و نوشتید کدام بود؟
نخستین بار بجای کپل مدرسه موش‌هاحرف زدم و مجموعه خاله قورباغه را هم به‌عنوان نخستین متن عروسکی نوشتم.
*چندین سال است که کار عروسکی در تئاتر انجام ندادید. آیا کنار گذاشتید؟
هرگز، وقتی که تئاتر کار می‌کنیم مشکل است که کارهای دیگر انجام شود.نبودن در این عرصه دلیل خاصی ندارد.
* فرصتی ایجاد شود با عروسک‌ها به صحنه تئاتر می‌آیید؟
بله، حضورم در این جشنواره به‌خاطر علاقه به تئاتر عروسکی است.