گفت‌وگو با فریبا رئیسی کارگردان خیمه‌شب‌بازی «پهلوان پنبه»
افسانه قدیمی «پهلوان پنبه» که به چند شیوه متفاوت در ادبیات ایرانی روایت شده است، داستان خالی بندیهای آدم عادی است که باور کرده پهلوان است و این بار این پهلوان در قالب «مبارک» آیینی و سنتی در پس خیمه نقش بازی می‌کند. *** ...
افسانه قدیمی «پهلوان پنبه» که به چند شیوه متفاوت در ادبیات ایرانی روایت شده است، داستان خالی بندیهای آدم عادی است که باور کرده پهلوان است و این بار این پهلوان در قالب «مبارک» آیینی و سنتی در پس خیمه نقش بازی می‌کند.
***
*شخصیت «پهلوان پنبه» با توجه به تاریخچه‌قدیمی که در ادبیات فارسی دارد، آیا در داستان‌های خیمه شب بازی هم حضور داشته؟
- زمانی که تصمیم به اجرای این نمایش گرفتم، نمی‌دانستم که چنین شخصیتی در خیمه‌شب‌بازی بوده یا نه ولی به مرور که شروع به تحقیق و پژوهش کردم متوجه شدم که چنین شخصیتی در داستان‌های خیمه شب بازی ایران وجود داشته، هرچند که هنوز موفق به پیدا کردن داستان اصلی پهلوان پنبه نشده‌ام.
* با این وجود نمایشنامه را با ایده شخصی نوشته‌اید؟-
من و همسرم (افشین راضی) داستان اصلی پهلوان پنبه را که در افسانه‌ها آمده است، گرفتیم و در قالب شخصیتهای خیمه شب بازی مثل مبارک، سلیم خان و فرخ خان، پیوند دادیم و برای هر کدام از این کاراکترها، شخصیت پردازی کردیم، در حالیکه در داستان‌های اصلی خیمه شب بازی جز شخصیت مبارک، سایر کاراکترها خیلی معرفی نمی‌شوند.
* این تغییرات در اجرای نمایش چگونه شکل گرفته است؟ تا چه حد به ساخت اصلی و قدیمی خیمه شب بازی وفا دار بودید؟-
به اعتقاد من هنر خیمه شب بازی، قابلیت‌های نمایشی زیادی دارد، به همین دلیل ما هم ساختار اصلی و سنتی‌آن را حفظ کردیم ولی در عین حال تغییرات در آن ایجاد کردیم.مثلاً مرشد و کمانچه نواز‌ها بر خلاف اجراهای سنتی، نمی‌نشینند و به همراه عروسک‌ها بازی میکنند، که به همین دلیل مجبوریم به جای استفاده از ساز کمانچه، از ویولون استفاده کنیم، از طرفی سه عروسک گردان این نمایش، به صورت مجزا از سفیر استفاده میکنند ولی نوع سفیر آنها با هم تفاوت دارد، تا جنس صدای متفاوتی را براساس شخصیت‌ها ارائه دهند.
* عروسک‌ها هم تفاوت کرده‌اند، یا از همان عروسک‌های متداول و رایج خیمه‌شب بازی استفاده می‌کنید؟-
«پهلوان پنبه» با 12 عروسک نخی اجرا می‌شود که تا حدود زیادی از شکل عروسک‌های خیمه شب‌بازی فاصله گرفته‌اند و حرکت بیشتری دارند، ولی در عین حال خیلی هم شبیه عروسک‌های نخی کلاسیک نیستند.
* با توجه به اشاراتی که به اهمیت و قابلیت‌های نمایشی خیمه‌شب‌بازی داشتید، اضافه کردن این بخش را به صورت یک بخش مجزا در جشنواره، چگونه می‌بینید؟-
به‌عنوان یک شرکت کننده در این بخش هنوز دقیقاً نمی‌دانم که چرا این اتفاق افتاده است، اما اگر به پیشینه زیبا و سنتی این هنر در تاریخ تئاتر عروسکی ایران نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که «مبارک» ما کم از عروسک‌های آیینی دیگر کشورها ندارد و اعتبار بخشی به شخصیت‌تاریخ و هنری مبارک سنتی ایران در واقع اعتبار بخشی به هنر قدیمی و با سابقه خیمه شب‌بازی است، در حالیکه متأسفانه این هنر و شخصیت مبارک در سال‌های قبل فقط در حد یک اسم و شاید یک نمایش معرفی می‌شد و بهای زیادی به آن داده نمی‌شد و به‌همین دلیل این نمایش به وضعیت وخیمی رسیده‌بود و حیف است که با برگزاری یک جشنواره بین‌المللی که خوشبختانه از دو‌سال پیش نام «تهران – مبارک» را هم همراهی می‌کند به پیشینه تاریخی این‌هنر توجه نکنیم.
* شما به‌عنوان رئیس هیأت مدیره انجمن نمایشگران عروسکی خانه تئاتر و یکی از افرادی که در این حوزه فعالیت دارد، چه برنامه‌هایی برای حفظ این میراث عظیم فرهنگی دارید؟-
یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های انجمن نمایشگران عروسکی در سال جدید در ارتباط با خیمه شب بازی است ولی اگر این ایده‌ها و حرکت‌ها از سوی مسؤولان مورد حمایت قرار نگیرد، فقط در حد جرقه‌باقی می‌ماند. به‌خصوص اینکه نمایش اصیل خیمه شب‌بازی، هنر پر هزینه وگرانی نیست و باید افتخار مسؤولان هنری کشور باشد که این هنر به‌عنوان یک شاخه مجزا در جشنواره راه افتاده است، باید حمایت‌ها از آن به گونه‌ای صورت بگیرد که در سال‌های بعد علاوه بر راه‌اندازی جشنواره مجزای خیمه شب بازی، شاهد برپایی یک مکان ثابت برای حفظ میراث این هنر هم باشیم و در این مسیر قطعاً سازمانهای دیگری چون میراث فرهنگی- شهرداری تهران و...نیز باید به کمک اهالی تئاتر بیایند.