سالشمار جریان‌های آموزشی پیشرو و دانشگاهی در تئاتر ایران
تهیه و تنظیم: ناصر حبیبیان حضور و بقای هنر تئاتر در هر جامعه‌ای، نشانه پختگی و ارزشمندی فرهنگ آن جامعه است. در این میان شاید بتوان گفت، در کنار صاحب تئاتر بودن، نگاه آکادمیک به این مقوله و وجود مراکز دانشگاهی تئاتر نیز ...
تهیه و تنظیم: ناصر حبیبیان
حضور و بقای هنر تئاتر در هر جامعه‌ای، نشانه پختگی و ارزشمندی فرهنگ آن جامعه است. در این میان شاید بتوان گفت، در کنار صاحب تئاتر بودن، نگاه آکادمیک به این مقوله و وجود مراکز دانشگاهی تئاتر نیز می‌تواند صرف‌نظر از کیفیت و کمیت، به اثبات این مقوله منجر شود که در کشور صاحب مراکز دانشگاهی تئاتر، این هنر جایگاه ویژه و خاصی را میان مردم و جوانان جویای علم داراست. تدریس رشته تئاتر در دانشگاه و آموزش این هنر با سرفصل‌های مشخص و تخصصی شاید در ایران عمر طولانی نداشته باشد، اما بحث آموزش تئاتر و هنرهای نمایشی، به غیر از روش‌های مرید و مرادی و مرشدی و بچه‌مرشدی، به زمان تاسیس دارالفنون بازمی‌گردد. نوشته زیر، عمده جریان‌های مورد بحث را با وجود بسیاری کوشش‌ها در شهرستان‌ها، تنها در تهران مورد نظر قرار می‌دهد. چه اینکه در شهرهای دیگری هم‌چون رشت و تبریز جریان‌های مؤثری به وجود آمده که فرصت مداقه بیشتری می‌طلبد و نیز در این مقال اندک، شاید مجالی بیشتر می‌بایست که دست نداد؛ با این حال سعی شده، آن‌چه که در پی می‌آید با دقتی درخور ارائه شود. همچنین این مطلب شامل دو بخش سالشمار جریان‌های تئاتری و معرفی دانشگاه‌ها و گروه‌های آموزشی آنهاست.
سالشمار جریان‌های آموزشی و پیشرو در تئاتر ایران «از 1329 تا 1345هـ . ش»
1229 ـ ساخت دارالفنون به اهتمام «میرزاتقی‌خان امیرکبیر» در گوشه‌ای از ارگ شاهی که یکسال بعد هم کار تربیت نسل جوان با دعوت معلمین اروپایی، جهت تدریس در آن مدرسه آغاز شد. 1264 ـ به دستور «ناصرالدین شاه» و ماموریت «مزین‌الدوله» ـ معلم نقاشی و زبان ـ ، تماشاخانه‌ای در دارالفنون ساخته شد که جنبه خصوصی داشت و جز شاه و درباریان کسی به آن راه نداشت. 1296 ـ تأسیس شرکت کمدی ایران توسط «سیدعلی نصر» پس از سفر به خارج و آشنایی نزدیک با تئاتر اروپا؛ این اولین موسسه‌ای است که با اصول و مقدمات صحیح شروع به کار کرد و ماهی دو بار نمایش می‌داد. برای اولین بار در این شرکت نقش زن ایفای نقش زنان را خود ایشان برعهده گرفتند. از جمله اعضای این شرکت؛ «محمود بهرامی»، «عنایت‌الله شیبانی»، «احمد محمودی»، «کمال الوزاره»، «مهدی نامدار»، «رفیع حالتی»، «محمود ظهیرالدینی»، «فضل‌الله بایگان»، «حسین خیرخواه»، «نعمت‌الله مصیری»، «علی‌اصغر گرمسیری»، «صادق بهرامی» و «غلامعلی فکری» بودند. 1301ـ تاسیس گروه «ایران جوان» به سرپرستی «موسیو تریان» و اهتمام تعدادی از فرنگ برگشتگان؛ از جمله اعضای آن، «علی‌اکبر سیاسی»، «تیمور تاش»، «مشیرالدوله نفیسی»، «ذبیح بهروز»، «رضا کمال ثمرزاد» و «حسن مقدم» که بویژه «مقدم» با اجرا و چاپ نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ آمده»، در همین سال اسلوب نمایشنامه‌نویسی صحیح و مدرن را ـ تا آن زمان ـ به جامعه تئاتری زمان خودش می‌آموزد. 1308ـ تاسیس تئاتر «سیروس» توسط «آراد شمس قازاریان» و مدیریت «ارباب افلاطون شاهرخ»، با عنوان اولین تئاتر ملی ایران در تالار زردشتیان. دفتر این تئاتر، در کوچه «آدریان» بود و به غیر از اجرای تئاتر، «آموزش اسلوب و اجرای این فن ظریف» هم جزو برنامه‌هایش بود. 1310ـ تاسیس استودیو «درام کرمانشاهی» توسط «میرسیف‌الدین کرمانشاهی» در خیابان لاله‌زار، جنب مسجد. «میرسیف‌الدین کرمانشاهی» اولین کارگردان تحصیلکرده تئاتر ایران است. وی سال‌ها در تفلیس اقامت داشت و در تئاتر آنجا فعالیت می‌کرد. تا آن زمان، تکنیک صحنه‌آرایی و دکوراسیون استودیو «درام کرمانشاهی» بی‌سابقه بود، او در این استودیو درام، کلاس تئاتری تشکیل داد و به آموزش علاقه‌مندان پرداخت. همکاران این استودیو عبارت بودند از: «حبیب‌الله اتحاد»، «اسکندر اسکندری»، «ایران دفتری»، «محمدعلی سلطانی»، «نیکتاج صبری»، «احمد صدری»، «نصرت‌الله محتشم»، «هلن»، «مریم نوری» و...؛ هم اوست که برای اولین بار در ایران متد «استانیسلاوسکی» را مطرح می‌کند. 1311ـ تاسیس باشگاه «سنوتئاتر» (CinoـTheatre) توسط «میکائیل قوسطانیان» و همسرش «مارگو». شروع فعالیت بازیگری و کارگردانی قوسطانیان و همسرش در ایران سال 1299 است که مقارن مهاجرتشان از تفلیس بود. او در دوره فعالیتش در بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی و همچنین شهرهای ایران، اجرای تئاتر داشته است. 1311ـ تشکیل گروه «نوشین» توسط «عبدالحسین نوشین» (عبدالله فردوس). او جزو محصلین اعزامی به فرانسه در سال 1307 بود که با مخارج شخصی خویش، در کنسرواتوار «تولوز»، تئاتر آموخت و پس از بازگشت در دوره فعالیتش، علاوه بر ترجمه و کارگردانی و تألیف «هنر تئاتر» با توجه به متد تئاتری که از آنجا فرا گرفته بود، تحول نوینی در تئاتر ایران به وجود آورد. / «نوشین»، تئاتر فردوسی را در سال 1324 با کمک «طائفی» و «وثیقی» ـ که از بازاریان هم حزبی‌اش بودند ـ تأسیس کرد و در همین تئاتر، کلاس هنرپیشگی دایر کرد. از خصوصیات بارز «نوشین» نظم و دیسیپلین دقیق بود؛ تمرین سنجیده، حذف سوفلور از تئاتر ـ که تا آن زمان رایج بود ـ منظم کردن برنامه سالن‌ها، زبان فصیح و قدرت بیان بالای بازیگران از خصوصیات تئاتر او بود. او همچنین بانی تئاتر «فرهنگ» ـ بعدها پارس ـ است که به نوشته «جمشید ملک‌پور»، این تئاتر، نخستین تئاتر جدی و حرفه‌ای ایران محسوب می‌شود. از همکارانش در تئاتر «فردوسی» می‌توان به «لرتا»، «اسکویی»، «تفکری»، «نصرت کریمی»، «جعفری» و «کهنمویی» اشاره کرد. 1315ـ تأسیس کلاس تعلیم هنرپیشگی زیر نظر «مین باشیان» و «علی دریابیگی» از طرف بلدیه تهران که بودجه آن را هم پرداخت می‌کرد. «علی دریابیگی» در مدرسه دولتی تئاتر در آلمان درس خوانده بود. از یاران این کلاس، خانم «اوژیک»، «بایگان»، «تربتی»، «محسن سهیلی»، «ابوالحسن صبا» (موسیقی)، «صفوی» (معلم نرمش)، «فروتن راد» (موسیقی)، «نورمحمد میرعمادی» (صحنه‌آرایی و آرایش چهره) بودند. این کلاس در محل اپرای تهران بود که بعدها ویران شد و به جای آن ساختمانی برای بانک مسکن ـ خیابان فردوسی ـ ، ساختند. از کارهای به یادماندنی دریابیگی، اجرای «سالومه» اثر «اسکار وایلد» بود که در سالن سیرک، اجرا میشد. 1317 ـ انتشار سه شماره نشریه تئاتر در طول یکسال به مدیریت «اسحق زنجانی» و تشکیل سازمان پرورش افکار. این سازمان هفت بخش داشت که یکی از آنها شامل تئاتر میشد و مسئول آن «سیدعلی نصر» بود. در این سال، اساسنامه هنرستان هنرپیشگی به ریاست «مهدی نامدار» در محل باغ علاءالدوله (سالن تابستانی تماشاخه تهران) لاله‌زار، تصویب شد. 1318ـ شروع دوره رسمی هنرستان هنرپیشگی؛ مواد علمی و عملی این هنرستان منطبق بر برنامه کنسرواتور پاریس بود و طی 9 دوره برگزاری، فارغ‌التحصیلانی داشت. نخستین دوره آن، با چهل هنرجوی مرد و دوازده هنرجوی زن آغاز شد که در سال اول 61 نمایشنامه و پیش‌پرده نگاشته شد که اغلب به قلم «نصر» بود. از جمله یاران این هنرستان؛ «رفیع حالتی»، «علی دریابیگی»، «علی نصر»، «عبدالحسین نوشین»، «بهرامی»، «شیبانی»، «احمد دهقان»، «فضل‌الله بایگان»، «معزالدیوان فکری»، «مطیع‌الدوله حجازی»، «خان ملک ساسانی»، «غلامعلی فکری»، «معروفی»، «احمد ناظرزاده کرمانی» و خانم «اسکامپی» بودند. فعالیت این هنرستان تا سال 1338 ادامه داشته است. 1319ـ هنرکده هنرهای زیبا با موافقت وزارت فرهنگ به دستور «اسماعیل مرآت» ـ وزیر فرهنگ وقت ـ ، با سه شعبه معماری، نقاشی و مجسمه‌سازی در محل مدرسه «خان مروی»، واقع در خیابان ناصرخسرو شروع به کار کرد که همین مکان، بعدها تبدیل به دانشکده هنرهای زیبا در دانشگاه تهران شد. در سال 1321، هنرکده هنرهای زیبا با عنوان هنرهای زیبا به ناحیه غربی بنای جدید دانشکده فنی منتقل و جزو مدارس عالی ضمیمه دانشگاه تهران شد که در سال 1328 به عنوان دانشکده‌ای مستقل با نام دانشکده هنرهای زیبا تغییر نام یافت و به محل کنونی انتقال پیدا کرد. 1324 ـ تشکیل کلاس آموزش هنرپیشگی توسط «عبدالحسین نوشین» در تئاتر فردوسی. 1329ـ تأسیس اداره کل هنرهای زیبای کشور وابسته به وزارت فرهنگ (آموزش و پرورش فعلی). یکی از وظایف این اداره تربیت کارشناس و هنرمند در رشته‌های گوناگون هنری بود. بعدها در سال 1343 این اداره به «وزارت فرهنگ و هنر» تغییر نام داد و مستقل شد. 1331ـ انتشار نشریه اتحادیه هنرپیشگان ایران در تهران، مدیر: «عطاءالله زاهد»، «مهدی امینی» 1335ـ انتشار مجله «نمایش» توسط اداره کل هنرهای زیبای کشور با مدیریت «حسن شیروانی» در تهران، 5 شماره (دوره اول) کتاب، فن نمایشنامه‌نویسی «لاجوس اگری»، توسط «دکتر مهدی فروغ» ترجمه و در چند قسمت در مجله نمایش، به چاپ رسید.
ـ اولین مسابقه نمایشنامه‌نویسی در ایران به ابتکار اداره کل هنرهای زیبای کشور و اهتمام مجله نمایش. داوران این مسابقه عبارت بودند از: دکتر «مهدی نامدار»، دکتر «مهدی فروغ»، «علی‌اصغر گرمسیری»، «دکتر فتح‌الله والا»، «فرخ غفاری»، «حسن شیروانی» که جایزه اول به «ابوالقاسم جنتی‌عطائی» (نمایشنامه سربازان جاویدان) و «علی نصیریان» (نمایشنامه بلبل سرگشته)، جایزه دوم به «کورس سلحشور» و جایزه سوم به «بیژن مفید»، اعطا شد. / ـ برای اولین بار، دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از یک استاد و کارگردان آمریکایی به نام «فرانک دیویدسون» برای تدریس نمایش دعوت می‌کند. در این کلاس، غیر از دانشجویان دانشگاه، اشخاص علاقه‌مند متفرقه هم می‌توانستند بعد از یک آزمون مقدماتی شرکت کنند و دوره این کلاس‌ها را بگذرانند. در این کلاس‌ها که هر روز از ساعت 2 تا 6 بعدازظهر برگزار شد، دروسی از قبیل بازیگری، کارگردانی، سبک‌های نمایش، آرایش چهره، صحنه‌آرایی و لباس، نمایشنامه‌نویسی و انتقاد نمایش گنجانده شده بود؛ با این حال، تأکید بیشتر بر کارگردانی و بازیگر بود و روش بازیگری «استانیسلاوسکی» بیشتر مورد بحث بود. در پایان یک دوره چهارماهه بعد از آزمون عملی و نظری، یک گواهینامه به امضای رئیس دانشکده و «دیویدسون» داده میشد. حاصل این کلاس‌ها، اجرای نمایشنامه «باغ‌وحش شیشه‌ای» نوشته «تنسی ویلیامز» بود که در سالن انجمن ایران و آمریکا اجرا شد.
ـ تشکیل گروه هنر ملی توسط «شاهین سرکیسیان» با مساعدت اداره کل هنرهای زیبای کشور و انجمن دوستداران تئاتر در خانه محقر «سرکیسیان». «سرکیسیان»، با ترجمه تئاتر روز دنیا و ارائه به افراد گروهش، متد استانیسلاوسکی بار دیگر و با گذشت 23 سال از «مرگ میرسیف‌الدین کرمانشاهی»، دوباره در ایران مطرح می‌کند که این البته با کلاس‌های «دیویدسون» هم مقارن است. از اعضای گروه هنر ملی می‌توان به «عباس جوانمرد»، «بهمن فرسی»، «امیرحسین جهانبگلو»، «فریدون رهنما»، «خجسته‌کیا»، «منوچهر انور»، «احمد برات‌لو»، «علی نصیریان»، «جمشید لایق»، «اسماعیل داورفر»، «جعفر والی»، «بیژن مفید»، «هوشنگ لطیف‌پور» و «نسرین رهبری»، اشاره کرد. 1336ـ تأسیس «اداره هنرهای دراماتیک» توسط اداره کل هنرهای زیبای کشور به ریاست دکتر مهدی فروغ، با هدف پرورش هنرمندان تئاتر و ایجاد مدارس و آموزشگاه‌ها و تدریس اصول و فنون نمایشنامه‌نویسی و بازیگری و ترجمه نمایشنامه. تشکیل کتابخانه و آرشیو نمایش و...؛ از جمله اقدامات این اداره می‌توان به تهیه برنامه‌هایی منظم برای تلویزیون و تدارک نمایش‌های صحنه‌ای، انتشار نشریه دو هفتگی در زمینه هنرهای نمایشی، اعزام گروه‌های تئاتری به شهرستان‌ها، برگزاری مسابقات نمایشنامه‌نویسی و تشکیل گروه نمایش عروسکی اشاره کرد.
ـ دعوت دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از پروفسور «جورج کوئین‌بی» برای تدریس نمایش. تا این سال، «نمایش»، جزو درس‌های اختیاری دانشکده ادبیات به شمار می‌رفت در این دوره برخلاف سال‌های گذشته، دانشجویان کلاس نمایش تنها از دانشکده ادبیات انتخاب شدند و درس نمایش به عنوان چهار واحد درسی در تمام رشته‌های دانشکده ادبیات محسوب میشد، «تاریخ نمایش در آمریکا» و آغاز تحول نمایش در سده نوزدهم، تجزیه و تحلیل نمایشنامه‌های آمریکایی در سده بیستم و ...، از مباحثی بود که «کویین پی» با هفتاد دانشجویش در میان گذاشت.
ـ تشکیل «کلوب تئاتر دانشگاه» به پیشنهاد «کویین‌بی». نخستین کار عملی «کویین‌بی» با دانشجویان، اجرای نمایشنامه «بیلی‌باد» اقتباس «چاپمن» از داستان کوتاه «هرمان ملویل» ترجمه دکتر «فتح‌الله والا» بود که در تالار فرهنگ اجرا شد. دومین نمایش «مرد دوم» نوشته «س.ن. برمان» بود که در دانشکده ادبیات اجرا شد. همچنین «هفت صبح» نوشته «پل آزبرن»، «تمرین» نوشته «براون»، «یک لار» نوشته «هلینسکی» هم به وسیله دانشجویان زیر نظر «کویین‌بی»، اجرا شدند. 1337 – تأسیس هنرستان آزاد هنرهای نمایشی وابسته به اداره هنرهای دراماتیک. دوره هنرستان 9 ماه بود و تنها شرط ورود داشتن دیپلم و پرداخت شهریه بود. در این هنرستان، فن بیان، نمایشنامه‌نویسی و ادبیات نمایشی، چهره‌آرایی، بازیگری، صحنه‌آرایی، شناخت سینما و فن عکاسی تدریس میشد.
ـ تأسیس هنرکده آزاد هنرپیشگی «آناهیتا» وابسته به هنرهای زیبای کشور به وسیله «مرحوم مصطفی» و «مهین اسکویی» که تحصیلات عالی خود را در رشته تئاتر مسکو به پایان رسانده بودند و اولین کار اجرای آنها، نمایش «اتللو» بود.
ـ دعوت دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از دکتر «بلچر» و حضور ایشان به مدت 2 سال در ایران. در کلاس‌های «بلچر»، «تاریخ ادبیات نمایشی جهان» هم تدریس میشد. حاصل این کلاس‌ها اجرای نمایش‌های «امپراطور جونز» نوشته «یوجین اونیل» بود که از اجرای آن جلوگیری شد.
در این میان نمایش‌های، «آنتیگون» نوشته «ژان آنوی»، «خواستگاری» اثر «چخوف»، «دندان می‌کشد یا اصلاح می‌کند» نوشته «ژوزفینا نیگلی» نویسنده مکزیکی و «مردی که در ساعت دوازده می‌میرد» نوشته «پل گرین»، تمرین و اجرا شدند که این سه نمایش اخیر به مناسبت روز جهانی نمایش روی صحنه رفتند. 1338ـ انتشار مجله «نمایش» (دوره دوم) به وسیله انتشارات اداره هنرهای دراماتیک وابسته به هنرهای زیبای کشور با مدیریت «پرویز سلطانی» و «مهدی فروغ». 1339ـ انتشار مجله تئاتری «آناهیتا» تا سه شماره به مدیریت «ناصر خدایار» و «منصور جوهری». 1341ـ دعوت مجدد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از «جورج کویین‌بی» و تشکیل کلاس صحنه‌آرایی و نیز اجرای نمایش‌های «آه بیابان» اثر اونیل ـ با نام «طغیان جوان» ـ در دانشکده هنرهای زیبا و نیز «سیر روز در شب» اثر «اونیل» با دو گروه ایرانی و آمریکایی و «رام کردن زن سرکش» نوشته شکسپیر. 1342ـ دعوت دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از «هیدن گری» که چندان آشنایی با نمایش نداشت و لاجرم نتیجه این دعوت ناموفق بود و اجرای «چشم‌اندازی از پل» اثر «میلر» را با شکست مواجه کرد. 1343ـ تأسیس اولین دانشکده تئاتر به نام دانشکده هنرهای دراماتیک به ریاست دکتر «مهدی فروغ» در خیابان ژاله (مجاهدین اسلام)، چهارراه آب سردار. در دانشکده هنرهای دراماتیک رشته‌ها عبارت بودند از: دکورسازی و صحنه‌آرایی، سینما و تلویزیون و رادیو، نمایشنامه‌نویسی و ادبیات نمایشی، هنرپیشگی و کارگردانی و بعدها در اسفندماه 1350 دوره شبانه فوق دیپلم عروسکی. 1343ـ اداره کل هنرهای زیبای کشور، به وزارت فرهنگ و هنر تغییر نام داد و «اداره هنرهای دراماتیک» جزو تشکیلات واحد «اداره کل فعالیت‌های هنری وزارت فرهنگ و هنر شد و با سازمان و تشکیلات اداری جداگانه‌ای به نام «اداره برنامه‌های تئاتر» آغاز به کار کرد.
ـ بنا به درخواست گروه نمایش دانشگاه تهران از اداره هنرهای دراماتیک، «رکن‌الدین خسروی» به عنوان کارگردان به ایشان معرفی شد. نتیجه اجرای دو نمایش «کلبه‌ای در جنگل» نوشته «روبرت پروک» و «پیک‌نیک در میدان جنگ» اثر «فرناندو آرابال» در همان سال و «قاعده و استثناء» اثر «برشت» و «خاموشی دریا» اثر «ورکور»، در سال بعد بود. / 1345ـ آخرین فعالیت «گروه نمایش دانشگاه تهران» و اجرای «پایان بازی» نوشته «ساموئل بکت» در همان سال.
ـ رشته نمایش و موسیقی به دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران اضافه شد. بعد از دانشکده هنرهای دراماتیک، این دومین مرکز آکادمیک تئاتر کشور شد. در این زمان مهندس «سیحون»، سرپرستی دانشکده هنرهای زیبا را به عهده داشت که دکتر «مهدی برکشلی» را به عنوان اولین مدیر گروه آموزشی هنرهای زیبا انتخاب کرد. امتحان ورودی در سال 1344 برگزار شد و با پذیرش 27 نفر دانشجو در گرایش‌های متفاوت جهت دوره لیسانس، این دوره با یکسال تأخیر از سال 1345 آغاز به کار کرد.
دانشگاه‌های تئاتر کشور و گروه‌های نمایشی آن
گروه نمایش دانشکده سینما تئاتر ـ دانشگاه هنر
اعضای هیئت علمی: سعید کشن‌فلاح، شیرین بزرگمهر، حسین فرخی، هایده حائری، نصرالله قادری، علی‌اکبر علیزاد، شهرام زرگر، حمیدرضا افشار، فرزان سجودی، مدیر گروه فعلی: شهرام زرگر، از جمله مدیر گروه‌های قبلی: طاها بهبهانی، احمد کامیابی مسک، عطاءالله کوپال، حمیدرضا افشار، شیوا رشیدیان، منصور براهیمی، حسین فرخی، شیرین بزرگمهر، اولین مدیر گروه: دکتر مهدی فروغ، مقاطع تحصیلی: کارشناسی، کارشناسی ارشد، گرایش‌های مقطع کارشناسی: ادبیات نمایشی، کارگردانی، بازیگری، عروسکی، طراحی صحنه، گرایش‌های مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد: ادبیات نمایشی، کارگردانی، بانی گروه نمایش دانشکده: دکتر مهدی فروغ، سال تأسیس: 1343، پلاتوهای تمرین: عروسکی، آینه، تالار اجرا: پلاتو مرکزی سینما تئاتر.
گروه نمایش دانشکده هنرهای نمایشی و موسیقی پردیس هنرهای زیبا ـ دانشگاه تهران
اعضای هیئت علمی: مجید سرسنگی، محمود عزیزی، تاجبخش فنائیان، ناصر آقایی، فرشاد فرشته‌حکمت، صادق صفایی، نغمه ثمینی، احمد کامیابی‌مسک، فرهاد ناظرزاده‌کرمانی، محمدباقر قهرمانی، بهروز محمودی‌بختیاری، حمید صنیعی‌پور، هما جدیکار، شیوا مسعودی، پیام فروتن، فریندخت زاهدی، مدیر گروه فعلی: مجید سرسنگی، از جمله مدیر گروه‌های قبلی: محمود عزیزی، محمدباقر قهرمانی، ناصر آقایی، تاجبخش فنائیان، ابوالقاسم کاخی، بهرام بیضایی، اولین مدیر گروه: دکتر مهدی برکشلی، مقاطع تحصیلی: کارشناسی، کارشناسی ارشد، گرایش‌های مقطع تحصیلی کارشناسی: ادبیات نمایشی، کارگردانی، بازیگری، طراحی صحنه، عروسکی، گرایش‌های مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد: ادبیات نمایشی، کارگردانی، سال تأسیس: 1345، پلاتوهای تمرین: کارگاه 1و2، تجربه، کارگاه نمایش عروسکی، تالار اجرا: استاد سمندریان، صمیمی مفخم، شهید آوینی.
گروه نمایش دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس
اعضای هیئت علمی گروه کارگردانی: محمدرضا خاکی، مسعود دلخواه، حامد سقائیان، فرهاد مهندس‌پور، اعضای هیئت علمی گروه ادبیات نمایشی: مصطفی مختاباد، حبیب‌اله لزگی، مدیر گروه فعلی: محمدرضا خاکی، از جمله مدیر گروه‌های قبلی: فرهد مهندس‌پور، سعید کشن‌فلاح، مقطع تحصیلی: کارشناسی ارشد، گرایش‌ها: کارگردانی، ادبیات نمایشی، بانی گروه نمایش دانشکده: مرحوم دکتر «رجبعلی مظلومی» (استاد رشته تعلیم و تربیت) و سعید کشن‌فلاح، سال تأسیس: 1363، پلاتوهای تمرین: کارگاه نمایش، تالار اجرا: شهید مطهری.
گروه تئاتر موسسه آموزش عالی سوره – واحد تهران
اعضای هیئت علمی: اکرم قاسم‌پور، شکوفه ماسوری، مدیر گروه فعلی: فرزاد معانی غفاری، از جمله مدیر گروه‌های قبلی: مهدی لطفی، عطاءالله کوپال، حسین جعفری، اصغر همت، سعید کشن‌فلاح، تاجبخش فنائیان، اولین مدیر گروه: مهدی لطفی، مقطع تحصیلی: کارشناسی، گرایش‌های مقطع تحصیلی کارشناسی: کارگردانی، بازیگری، ادبیات نمایشی، عروسکی، بانی گروه نمایش: حوزه هنری، سال تأسیس: 1372، تعداد پلاتوهای تمرین: 4 پلاتو، تالار اجرا: الیاس.
گروه تئاتر دانشکده هنر و معماری – دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران
اعضای هیئت علمی: رحمت امینی، امیر دژاکام، سیمین امیریان، مهرداد رایانی‌مخصوص، سعید شاپوری، فرهاد نارستان، شبنم قلی‌خانی، ناصر باباشاهی، حسین نصرآبادی، منیژه محامدی، کتایون فیض‌مرندی، نورایر ناظاریان، حمید سمندریان، فرهاد ناظرزاده کرمانی، امیر کاووس‌بالازاده، مدیر گروه فعلی: رحمت امینی، از جمله مدیر گروه‌های قبلی: امیر دژاکام، کتایون فیض‌مرندی، فرهاد نارستان، حمید سمندریان، نصراله قادری، فرهاد ناظرزاده‌کرمانی، اولین مدیر گروه تئاتر دانشکده: حمید سمندریان، مقاطع تحصیلی: کارشناسی، کارشناسی ارشد، گرایش‌های مقطع تحصیلی کارشناسی: ادبیات نمایشی، کارگردانی، بازیگری، طراحی صحنه، گرایش‌های مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد: ادبیات نمایشی، کارگردانی، سال تأسیس: 1370، پلاتوهای تمرین: ساختمان اصلی؛ شماره 3،2،1 و بن‌بست حاجیان 7 پلاتو تمرین، تالار اجرا: خانه کوچک نمایش با 2 تالار اجرا.
گروه نمایش دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد بوشهر
اعضای هیئت علمی: جواد امینی، احمد احمدی‌مطلق، محمدرضا شهبازی، مهرداد ابروان، اشرف سلطانی‌نیا، شهربانو میرسلطانی، احمد جولایی، فرزان سجودی، چیستا یثربی، یونس حیدری، ناهید جهازی، مدیر گروه فعلی: محمدرضا شهبازی، از جمله مدیر گروه‌های قبلی: احمد جولایی، جواد امینی، اولین مدیر گروه: احمد جولایی، مقاطع تحصیلی: کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد، گرایش‌های مقطع تحصیلی کاردانی: بازیگری، کارگردانی، ادبیات نمایشی، گرایش‌های مقطع تحصیلی کارشناسی: بازیگری، ادبیات دراماتیک، گرایش‌های مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد: ادبیات دراماتیک، بانی گروه نمایش دانشکده: دکتر احمد جولایی، سال تأسیس: 1372 در مقطع کاردانی و 1374 در مقطع کارشناسی، پلاتوهای تمرین: خانه‌های کوچک نمایش، 4 پلاتوی نمایش، تالار اجرا: آمفی تئاتر سایت مرکزی.
گروه نمایش دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد تنکابن
اعضای هیئت علمی: ایرج نوبخت، اسداله نوروزی، ولی‌اله شالی، شهاب مجدی، غلامرضا یاری، داریوش شافی، محسن شرافتی، محمد اسماعیلی، حمید کاکاسلطانی، علی اسدی، مدیر گروه فعلی: ولی‌اله شالی. از جمله مدیر گروه‌های قبلی: دکتر نوبخت، حمید کاکاسلطانی، اولین مدیر گروه: دکتر نوبخت، مقاطع تحصیلی: کارشناسی، گرایش‌های مقطع تحصیلی کارشناسی: کارگردانی، طراحی صحنه، بازیگری، بانی گروه نمایش دانشکده: دکتر فرهاد ناظرزاده کرمانی، سال تأسیس: 1379، پلاتوهای تمرین: 1 پلاتو، تالار اجرا: مرکزی 1 و 2.
گروه نمایش دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد شیراز
اساتید: احمد سپاسدار، یونس آبسالان، مهرداد ابروان، جعفر توکل، مدیر گروه فعلی: علیرضا بنیادی، مقطع تحصیلی: کارشناسی، گرایش مقطع تحصیلی کارشناسی: کارگردانی، سال تأسیس: 1382، تعداد پلاتوهای تمرین: 2 پلاتو، تالار اجرا: تالار امام خمینی(ره)، بانی گروه نمایش دانشکده: دکتر جعفر توکل.
گروه نمایش موسسه آموزش عالی سوره ـ واحد اصفهان
اعضای هیئت علمی: ندارد، مدیر گروه‌های قبلی: حسین فرخی، مریم موحدیان، مقطع تحصیلی: کارشناسی، گرایش مقطع تحصیلی کارشناسی: کارگردانی، بانی گروه نمایش دانشکده: دکتر نصرآبادی، دکتر قندی، سال تأسیس: 1376
پلاتوهای تمرین: شماره 3،2،1، تالار اجرا: تالار سعدی، این مرکز در حال حاضر نیمه‌فعال است.
گروه نمایش دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد اراک
اعضای هیئت علمی: رضا مهدی‌هزاوه، محمد عارف، کاظم نظری، رامتین خداپناهی، مهران امام‌بخش، لیلا جواهری، مهدی مقیمی، عاطفه شمس‌الهی، علیرضا رحیمی، مدیر گروه فعلی: رضا مهدوی‌هزاوه، از جمله مدیر گروه‌های قبلی: محمد عارف، کاظم نظری، سیدمهدی عابدینی، محسن صانعی، فرشاد فرشته‌حکمت و هوشنگ هیهاوند، اولین مدیر گروه: خسرو بامداد، مقطع تحصیلی: کارشناسی، گرایش‌های مقطع تحصیلی کارشناسی: ادبیات نمایشی، بازیگری، بانی گروه نمایش دانشکده: خسرو بامداد با حمایت دکتر خواجه‌دینی رئیس وقت دانشگاه، سال تأسیس: 1370، پلاتوهای تمرین: تجربه، سایه، سمعی بصری، آینه، گریم، نو، تالارهای اجرا: آمفی تئاتر شریف، شهید آوینی.
نبی اکرم تبریز ـ علمی کاربردی
اعضای هیئت علمی: مصطفی طالبی، سعید نجفیان، فرشاد مزروعی‌نیا، محمدحسین ناصربخت، جابر عناصری، خانم فدایی، تقی لر. مدیر گروه فعلی: مصطفی طالبی، مدیر گروه قبلی: دکتر بهجت، اولین مدیر گروه: دکتر بهجت، مقطع تحصیلی: کارشناسی، گرایش‌های مقطع تحصیلی کارشناسی: بازیگری، بانی گروه: دکتر بهجت، سال تأسیس: 1382، پلاتوهای تمرین: 1 و 2، تالار اجرا: ندارد.
گروه نمایش دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد الیگودرز
اعضای هیئت علمی: فرزاد قاسمی گودرزی، قدرت‌اله فتحی، مدیر گروه فعلی: فرزاد قاسمی گودرزی، اولین مدیر گروه: فرزاد قاسمی گودرزی، مقطع تحصیلی: کاردانی، گرایش مقطع تحصیلی کاردانی: کارگردانی، سال تأسیس: 1382، پلاتوهای تمرین و اجرا: کارگاه نمایش.
سالشمار تأسیس تالارهای تئاتر دانشگاهی در تهران تا تأسیس تالار مولوی
1313ـ دانشسرای عالی که بعدها تبدیل به دانشگاه تربیت معلم شد، نبش شهید مفتح / 1321ـ آمفی‌تئاتر دانشکده علوم دانشگاه تهران / 1324ـ تالار کوی دانشگاه تهران، امیرآباد شمالی / 1332ـ تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران / 1334ـ آمفی‌تئاتر دانشکده افسری، روبروی مجلس شورای اسلامی / 1339ـ آمفی تئاتر تالار دانشگاه شهید بهشتی، خیابان اوین، درکه
ـ تالار دانشکده هنرهای تزئینی در خیابان ولیعصر، روبروی خیابان بزرگمهر فعلی / 1342ـ تالار دانشکده صنعتی آریامهر (شریف فعلی)، خیابان آزادی / 1343ـ تالار دانشکده هنرهای دراماتیک واقع در میدان ژاله چهارراه آب‌سردار / 1344ـ تالار دانشکده هنرهای زیبا / 1346ـ تالار دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، خیابان امیرآباد شمالی / 1351ـ تالار مولوی
منابع:
غریب‌پور، بهروز/ تئاتر در ایران/ دفتر پژوهش‌های فرهنگی/ تهران/ 1383
میرانصاری، علی‌ـ ضیایی، مهرداد/ گزیده اسناد نمایش در ایران/ سازمان اسناد ملی ایران/ تهران/ 1381
کوهستانی‌نژاد، مسعود/ گزیده اسناد نمایش در ایران/ سازمان اسناد ملی ایران/ تهران/1381
صانعی دره‌بیدی، محسن/ تاریخ طراحی صحنه تئاتر در ایران/ نمایش/ تهران/ 1381
تقیان، لاله/ فصلنامه تئاتر/ ش15/ نمایش/ 1370
شهریار، خسرو/ کتاب نمایش 1 و2/ امیرکبیر/ تهران/1365
ملک‌پور، جمشید/ ادبیات نمایشی در ایران ج2/ توس/ تهران/ 1363
گوران، هیوا/ کوشش‌های نافرجام/ آگاه/ تهران/1360
شیروانی، حسن/ هنر نمایش/ وزارت فرهنگ و هنر/تهران/2537
ـ پرونده نمایش گروه هنرهای نمایشی دانشکده هنرهای زیبا که به عنایت رئیس دانشکده نمایش و موسیقی آقای فنائیان در اختیار نویسنده گذارده شد.
ـ آرشیو شخصی