گزارش فسیتوال شبانه تئاتر
ندا آل‌طیب محوطه باز تئاتر شهر در روزهای گرم تابستان، شاهد برگزاری نخستین فستیوال شبانه تئاتر بود. فستیوالی که در آن، آثاری در قالب نمایش‌های آیینی، سنتی، کودک و...، از روزهای یکشنبه تا جمعه هر هفته اجرا شدند. در این ...
ندا آل‌طیب
محوطه باز تئاتر شهر در روزهای گرم تابستان، شاهد برگزاری نخستین فستیوال شبانه تئاتر بود. فستیوالی که در آن، آثاری در قالب نمایش‌های آیینی، سنتی، کودک و...، از روزهای یکشنبه تا جمعه هر هفته اجرا شدند.
در این فستیوال، هر شب 3 نمایش از ساعت 19 الی 22 به جز شنبه‌ها ـ، اجرا می‌شد.
فستیوال شبانه تئاتر، تابستان امسال برای نخستین بار توسط کانون نمایش‌های سنتی اداره کل هنرهای نمایشی برگزار شد و پیش‌بینی می‌شود اجرای آن تا مهرماه ادامه داشته باشد.
«محمود فرهنگ»، دبیر این فستیوال درباره اهداف برگزاری آن گفت: تئاتر همیشه نیازمند برقراری ارتباط با مخاطب بوده و هست. تئاتر ما همواره از نبود مخاطب تربیت شده رنج برده و این مشکلی است که از گذشته تا امروز، وجود داشته است. بنابراین برای تربیت تماشاگر حرفه‌ای و نیز به منظور برقراری ارتباط بهتر با مخاطب، برای نخستین بار برنامه‌ای را با عنوان فستیوال شبانه تئاتر برگزار کرده‌ایم؛ در این فستیوال، بیش از 26 گروه نمایشی حضور داشت که هر یک از آنها به صورت پیاپی، نمایش‌های خود را اجرا کردند.
از جمله نمایش‌هایی که در این فستیوال اجرا شدند، می‌توان به آثاری همچون «پرده‌خوانی میرزاعلی»، «مورچه» (عقیل تقی‌زاده)، «چنان دل کندم» و «پسرعموها» (جواد عزتی)، «این گروه خشن» و «آخرین نمونه» (حمیدرضا مرادی)، «خاطرات نخل‌ها» (ایرج کله‌چاهی)، «همه جای آسمان همین رنگ است» (جمشید عسگری)، «اخاذی» (اکبر قهرمانی)، «امید به زندگی» (مرتضی وکیلییان)، خیمه شب‌بازی (بهناز مهدیخواه) و... اشاره کرد. این نمایش‌ها در قالب‌هایی چون پرده‌خوانی، نقالی، خیمه شب‌بازی و... اجرا شدند.
فرهنگ درباره نحوه گزینش این آثار گفت: «از آنجا که مخاطبان ما اقشار مختلف مردم هستند، بنابراین کانون نمایش‌های سنتی تلاش کرد تنوع را در انتخاب گونه‌های مختلف نمایشی مدنظر قرار دهد. درباره نمایش‌های کودک، از میان آثاری که پیشنهاد شد، موفق‌ترین کارهایی را که امکان اجرا در فضای باز داشتند، انتخاب کردیم. در مورد نمایش‌های خیابانی هم آثار برگزیده جشنواره را دعوت کردیم. نمایش خیمه شب‌بازی هم برگزیده نمایش‌های خیابانی جشنواره بیست‌وسوم تئاتر فجر بود. البته گروه‌های پرده‌خوانی و نقالی ما هم جزو بهترین گروه‌های این گونه نمایشی بودند.»
در میان نمایش‌هایی که اجرا شدند، تعزیه، تنها گونه‌ای است که اجرای آن پیش‌بینی نشده است؛ چرا که به گفته «فرهنگ»، این گونه آثار به طور معمول در ایام سوگواری اجرا می‌شود و در صورتی که برگزاری فستیوال تا مهرماه ادامه داشته باشد، این گونه نمایشی هم در ایام سوگواری ماه مبارک رمضان اجرا خواهد شد.
با گذشت یک ماه از برگزاری این فستیوال، نمایش‌ها به خوبی مورد استقبال تماشاگران قرار گرفتند؛ به طوری که جمعیت زیادی هر شب به طور نشسته یا حتی ایستاده، برنامه‌های فستیوال را دنبال کردند. بیشترین مخاطبان این فستیوال، خانواده‌هایی بودند که همراه با کودکانشان جهت تفرج به پارک دانشجو رفته و هم‌زمان از نمایش‌های فستیوال نیز دیدن می‌کردند.
«فرهنگ»، با ابراز رضایت از استقبال مردم از برنامه‌های فستیوال می‌گوید: «این حرکت نشان داد مخاطبان بسیار زیادی می‌توانند از برنامه‌های شبانه تئاتر استفاده کنند و این شیوه مردمی می‌تواند در بلوغ فرهنگی مردم و برقراری ارتباط بهتر آنان با تئاتر بسیار موثر واقع شود؛ ضمن اینکه آشنایی بیشتر مردم با این مقوله فرهنگی و هنری پیامدهای بسیار مثبتی داشته باشد.»
استقبال مردم از این برنامه نشان داد، اجرای برنامه‌های مشابه در مکان‌های دیگر نیز می‌تواند مورد اقبال مخاطبان قرار گیرد.
فرهنگ در این‌باره می‌گوید: «بنا بود این برنامه‌ها در چند مکان دیگر هم برگزار شود. صحبت‌هایی با معاونت هنری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران انجام شد، اما برگزاری برنامه تنها به محوطه باز تئاتر منحصر شد. امیدوارم این هماهنگی و همکاری در آینده نزدیک، ابعاد گسترده‌تری پیدا کند تا برگزاری این برنامه تنها محدود به فضای باز تئاتر شهر نشود.»
فرهنگ البته در نظر دارد، برنامه‌ای را برای اجرای بعضی از گونه‌های نمایش سنتی به شکل آموزشی ترتیب دهد، به این معنی که تعدادی نمایش کوتاه سنتی به شیوه آموزشی در بعضی از روزهای هفته اجرا شوند تا از این طریق بتوان به بعد آموزشی این گونه نمایشی هم توجه کرد. علاوه بر این، اجرای این گونه نمایش‌ها، می‌تواند تا حدودی نگرانی کارشناسان و هنرمندان نمایش‌های آیینی سنتی را حل کند؛ چرا که با اجرای مداوم، می‌توان مخاطب این‌گونه آثار را در میان اقشار مختلف مردم پرورش داد. از سوی دیگر، اجرای این برنامه‌ها راهی است برای اشتغال‌زایی برای گروه‌های جوانی که باید نزد استادان نمایش‌های آیینی ـ سنتی آموزش ببینند. به این ترتیب، ضمن حفظ شدن این گونه‌های نمایشی، مشکل اشتغال جوانانی که این دوره‌ها را پشت‌سر گذاشته‌اند، حل می‌شود.
برگزاری فستیوال شبانه تئاتر، هر چند نتایج مثبتی به همراه داشته اما همچون هر حرکت جدیدی، خالی از ایراد نیست.
هر چند اجرای این برنامه مورد استقبال اقشاری از جامعه قرار گرفت، اما به نظر می‌رسد باید در کیفیت انتخاب این نمایش‌ها نیز دقت بیشتری صورت گیرد. اگر قرار است این برنامه‌ها به منظور تربیت تماشاگران فرهنگی تئاتر برگزار شود، نباید این نکته را فراموش کرد که باید ذائقه این تماشاگران را از ابتدا به خوبی پرورش داد تا در آینده، سلیقه نازل تماشاگران منجر به پایین آمدن سطح کیفی آثار نشود.
از سوی دیگر، مشکل دیگری که رخ می‌نمود، تداخل گاه به گاه چند برنامه بود. به عنوان مثال، زمانی در یک سو نمایش اجرا می‌شد، در حالی که در سوی دیگر، برنامه دیگری همچون اجرای قطعات موسیقی در حال برگزاری بود و این نکته نشانگر عدم هماهنگی منسجم میان برنامه‌ها بود.
با تمامی این تفاسیر، برگزاری این برنامه تا حدودی یادآور شعار «تئاتر برای همه» است و می‌توان با گنجاندن برنامه‌های آموزشی، بویژه در زمینه معضلات و مسائل اجتماعی، تا حدودی به این شعار جنبه عملی بخشید.
با این حال، همان‌گونه که «فرهنگ» اشاره می‌کند، برگزاری فستیوال شبانه تئاتر، نخستین تجربه است و با از سرگذراندن این تجربه به خوبی می‌توان نقاط ضعف و معایب کار را ارزیابی و اصلاح کرد.
به نظر می‌رسد رساندن این برنامه ـ که هنوز در آغاز راه است ـ تا نقطه ایده‌آل، نیازمند هماهنگی و همکاری بسیاری از مراکز از جمله شهرداری تهران است تا اجرای این نمایش‌ها همچون نمایش‌های صحنه‌ای، تنها محدود به تئاتر شهر نشود و این‌گونه آثار در نقاط گوناگون شهر نیز اجرا شوند تا تماشاگران بتوانند از این نمایش‌ها دیدن کنند. در این صورت به جای اینکه هر نمایش چندین اجرای تکراری در یک نقطه داشته باشد، می‌تواند در چند نقطه گوناگون اجرا شود.