با مجله نمایش

 علی خوش منش

 اولین مجله با نام «نمایش» در سال 1317 به مدت یک سال در سه شماره و با مدیریت «اسحق زنجانی» چاپ شد که حاوی مطالب تئوریک تئاتر بود و تا سال (1318 ادامه پیدا کرد). پس از آن در آذرماه سال 1335، اولین شماره از مجله‌ای با نام نمایش که از انتشارات اداره کل هنرهای زیبا بود با مدیریت «حسن شیروانی» انتشار یافت که در آن علاوه بر مقالات تئاتری، مطالبی هم درباره باله و سینما درج شده بود. این مجله طی دو سال در دو دوره و 10 شماره تا اردیبهشت ماه 1336 چاپ شد. بعد از آن هم یک شماره از دوره جدید مجله نمایش از انتشارات اداره هنرهای دراماتیک (هنرهای زیبای کشور) در پاییز 1338 منتشر شد که مدیر مسئولش دکتر «مهدی فروغ» و سردبیرش «پرویز سلطانی» بود. البته این دوره با همان یک شماره پایان یافت.
بیست و پنج سال بعد در مهرماه 1363 انتشار دوره‌هایی از مجله نمایش آغاز شد که افتان و خیزان تا امروز ادامه دارد. این دوره‌ها متعلق به انتشارات نمایش مرکز هنرهای نمایشی است و از مهر ماه 1363 تا دی ماه همان سال چهار شماره از این مجله با سردبیری «علی منتظری» منتشر شد. دوباره در آبان ماه سال 1366، شماره اول از دوره جدید مجله نمایش که نشریه‌ای از مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و زیر نظر شورای نویسندگان بود، چاپ شد. این دوره تا تابستان 1371 ادامه یافت و مدیرمسئول آن «علی منتظری» و شماره‌هایی با سردبیری «لاله تقیان»، «حسین فرخی» و «علی فتح‌الله زاده» بود. دوره دیگر؛ یعنی دوره ششم در بهمن ماه 1376 همزمان با شانزدهمین جشنواره تئاتر فجر با مدیر مسئولی «حسین سلیمی» و سردبیری «لاله تقیان» آغاز شد. از مهر ماه 1380 «مجید شریف خدایی»، مدیر مسئول مجله نمایش می‌شود و سردبیر، همچنان «لاله تقیان» است. روند انتشار این دوره طی 75 شماره تا اردیبهشت ماه 1383 ادامه می‌یابد.
با تغییر مدیریت مرکز هنرهای نمایشی از «مجید شریف خدایی» به دکتر «خسرو نشان»، انتشار مجله نمایش متوقف می‌شود. البته در این دوره؛ یعنی از اوایل سال 1383 تا نیمه اول سال 1384، دو شماره از مجله نمایش به صورت یک نشریه داخلی، زیر نظر شورای سردبیری چاپ می‌شود که گزارشی از جشنواره تئاتر فجر و همایش عاشوراییان و مراسم روز جهانی تئاتر بود و تاریخ چاپ آنها به این شرح است: شماره اول در اسفند ماه 1383 و شماره دوم در فروردین و اردیبهشت ماه 1384.
در دوره ریاست «حسین پارسایی» انتشار هفتمین دوره از مجله نمایش از اسفند ماه 1384 با مدیر مسئولی «مجید سرسنگی» و سردبیری «مهرداد رایانی مخصوص» از سر گرفته شد و انتشارش ادامه دارد و تاکنون چهار شماره از آن چاپ شده است.
قصد بر این است که در این دوره و در هر شماره به مرور مطالب دوره‌های پیشین مجله نمایش پرداخته شود تا علاوه بر یادآوری فضای تئاتری آن دوران از کوشندگان این راه نیز یاد شود.
در مجله‌هایی که با مدیریت «حسن شیروانی» انتشار یافته، علاوه بر مطالبی درباره تئاتر و چاپ نمایشنامه‌های تک پرده‌ای، درباره باله و سینما هم مطالبی دیده می‌شود. عنوان بعضی از موضوعاتی که در این دوره آمده، عبارتند از:
شناخت نمایشنامه، هنرهای ملی ـ نمایشی ایران، نمایشنامه «درب خروجی» اثر لوییجی پیراندللو، تئاترهای مذهبی اروپا در قرون وسطی و مقایسه آن با شبیه‌خوانی، فن نمایشنامه‌نویسی، سخنی چند درباره هنر «میم»، گوشه‌ای از هنر دراماتیک ایران، زبان پارسی و هنر تئاتر، قسمتهایی از نمایشنامه «در راه مهر» نوشته ذبیح بهروز و «ناهید رابستای» نوشته ارسلان پوریا، نمایشنامه «ماه پیشونی» نوشته «حسن شیروانی»، آنتوان چخوف از شاهین سرکیسیان، تفاوت بین نمایشنامه‌نویسی و داستان‌نویسی، نمایشنامه نویسی و تئاتر ملی و ...
آنچه در این دوره جالب به نظر می‌رسد صفحه اخبار و اطلاعات هنرهای نمایشی است که درباره وضعیت تئاتر آن دوره است. همچنین مسابقه‌ای که مجله نمایش برای نمایشنامه‌نویسی به راه انداخت که نتیجه‌اش معرفی چهار نویسنده و بررسی نمایشنامه‌هایشان بود.
در شماره 7 و 8 مجله نمایش؛ یعنی تیر و مرداد 1336، حسن شیروانی به نقد و بررسی فعالیتهای نمایشی سال 1335 می‌پردازد که مطلبش برای آگاهی فضای نمایش آن روزها اهمیت دارد.

 بررسی فعالیتهای نمایشی سال گذشته ...
سال گذشته دسته‌های آماتور، گروه‌هایی که فقط از روی علاقه، بدون در نظر گرفتن جنبه تجارتی تئاتر، شروع به کار کرده بودند امتحان خوبی دادند. آنها راه پیشرفت تئاتر جوانان را مشخص ساختند و در حقیقت مکتب تئاتر جوانان را پایه‌گذاری کردند. در شماره‌های گذشته نمایش به این نکته اشاره شد که می‌بایست برای پیشرفت تئاتر، کار را از مدارس شروع کرد و آنها را نسبت به هنر تئاتر علاقمند نمود و این کار در فصل هنری سال قبل با کیفیت رضایت‌بخشی شروع گردید، منتهی از لحاظ کمیت بسیار محدود و ناچیز بود. حال فعالیت گذشته نمایشی (سال قبل) خود را در زیر ذره بین انتقاد قرار می‌دهیم و محاسن و معایب آن را بررسی می‌نماییم.
گروه‌هایی که در سال گذشته فعالیت نمودند، یکی گروه «کلوب دانشگاه» بود که زیر نظر پرفسور کویین چند برنامه نمایشی انجام داد (در شماره قبل مجله نمایش نظر دقیق و انتقادی ما درباره کار ایشان درج گردیده بود) فعالیت این گروه اختصاص داشت به معرفی تئاتر امریکا و نویسندگان آن کشور. بپفسور کویین کار خود را با پایه و اساس صحیحی شروع کرده بود، نمایشهای او بیننده را متوجه قواعد و اصول صحیح هنری می‌نمود که بازیگران آن را رعایت می‌کردند (البته نمایشات ایشان چه از نظر بازی و چه از لحاظ کارگردانی به اتود بیشتر شباهت داشت تا به اثر هنری) و چه خوب بود اگر آقای کویین بی چند سال دیگر می‌ماندند و راه خود را تعقیب می‌کردند؛ زیرا هنرجویان «رهروی کبک نیاموخته» استاد خود را از دست دادند. دسته دیگر گروه «معلمان وابسته به جامعه لیسانسیه‌های دانشسرای عالی» بودند. این گروه سال گذشته موفق شدند که یکی از آثار برجسته تئاتر جدید فرانسه، نمایشنامه «دستهای آلوده» را بر روی صحنه آورند. دستهای آلوده که توسط آقای دکتر فتح‌الله والا کارگردانی شده بود با موفقیت بر روی صحنه آمد و گذشته از چند عیب کوچک که ناشی از عدم وقت کافی برای «میزانسن» دقیق و تمرین کافی آن بود، کارشان جالب و شایان توجه بود. دسته سوم «گروه هنر ملی» نام داشتند که بازیگران آن از بین فارغ‌التحصیلان هنرستان هنرپیشگی انتخاب شده بودند. کار این گروه بیشتر از این جهت که توجه به تئاتر ملی ایران نموده بودند، جالب و مورد توجه بود. افراد این گروه که مکتب تئاتر را دیده بودند با دقت و تجربه بیشتری بازی می‌کردند. این گروه در نظر دارند که کار خود را همچنان دنبال کنند و پیش‌بینی می‌شود که در آینده، برنامه‌های جالبتری را بر روی صحنه آوردند (به شرط آنکه تشویق و استقبال هنر دوستان که در کویر چشمه کوچکی یافته‌اند موجب غرور بی جا و در نتیجه رکود آنها در کار هنری‌شان نباشد) چهارمین دسته، «هنرجویان کلاس تئاتر و نمایشنامه‌نویسی» اداره کل هنرهای زیبا بودند که با نشان دادن چند نمونه کار هنری، تماشاچیان را متوجه پیشرفت قابل ملاحظه خود ساختند.
کار این گروه گو آنکه ابتدایی و مثل کار دیگران «اتود»ی بیش نبود در عین حال لذتبخش و با حالت بود. بیننده را به شوق می‌آورد و برای فردا، وعده ایجاد تئاتر صحیحی را می‌داد. دسته پنجم «هنرجویان کلاس تئاتر آقای دکتر فروغ بودند. در کار این گروه هم مانند نمایش گروه‌های دیگر محاسن و معایبی مشهود بود. کار این گروه با یک نمایشنامه بسیار قوی از نویسنده معروف سوئدی «استریندبرگ» به نام «پدر» شروع شد. هنرجویان این گروه در کارشان موفقیت داشتند. فعالیتی که برای آماده کردن این نمایش شده بود به بیننده ثابت می‌کرد که کارگردان و هنرجویان در کارشان ذوق و سلیقه به خرج داده‌اند و اگر از نواقص کوچک کار ایشان از قبیل نبودن دکور، عدم هماهنگی بیان بین بازیگران و اشتباهات «میزانسن» آن چشم پوشی می‌شد برنامه آنها می‌توانست تماشاچی را راضی نماید؛ زیرا نمایشنامه «پدر» به قدری قوی بود که نمی‌گذاشت بیننده متوجه عیوب کار رژیسور و هنرپیشه‌ها گردد.
فعالیتهای نمایشی دیگری که در این مدت انجام گرفته عبارتند از: ایجاد دایره «نمایش عروسکی» جهت آموزش این فن به آموزگاران و هنرآموزان دبستانها و کودکستانها و اجرای چند برنامه نمایش عروسکی و طبع و توزیع سه کتاب درباره هنر تئاتر: «هنر صحنه‌سازی تئاتر»، تنظیم و ترجمه رامین جهانبگلو، «فن نمایشنامه‌نویس» ترجمه دکتر مهدی فروغ و «پشت پرده‌های مخملی» به قلم عنایت بایگان. اقدام دیگر اجرای مسابقه نمایشنامه‌نویسی و اهدای جوایزی به بهترین نویسنده نمایشنامه ایرانی می‌باشد. این اقدام که به پیشنهاد مجله نمایش و تصویر اداره کل هنرهای زیبا به مرحله نهایی خود رسیده، باعث شده است که عده‌ای از نویسندگان جوان و با ذوق، نمایشنامه‌هایی را تدوین نمایند و از این راه، هنر ملی دراماتیک ایران را تقویت نمایند.
نتیجه آنکه اقدامات نمایشی سال گذشته (گو آنکه کافی به نظر نمی‌رسد) با ارزش بوده و اشخاص را به آینده امیدوار ساخته است. مجله نمایش همانطور که تاکنون منعکس کننده فعالیتهای نمایش بوده است در فصل هنری آینده، توجه بیشتری نسبت به پیشرفت این هنر و فعالیت اشخاصی که راه صحیح را پیروی می‌کنند، می‌نماید.
شیروانی
در شماره 9 مجله؛ یعنی بهمن ماه 1331، علی نصیریان مطلبی نوشته با عنوان نظری به هنر نمایش در ایران که در آن به بررسی نمایش ایران از ابتدا تاکنون (زمان چاپ مقاله) و معرفی نویسنده‌ها و آثارشان می‌پردازد. این مقاله دارای این عنوانها است: تئاتر در دوره پیش از اسلام، تئاتر در دوره بعد از اسلام، نمایشات خنده‌آور، مطربهای تخت حوضی، نمایشنامه‌نویسی و تعزیه‌نامه، موضوع بازی نمایشات مطربهای تخت حوضی، نمایشنامه و نمایشنامه‌نویسان (میرزا فتحعلی آخوندزاده، پرنس میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله، رضا کمال شهرزاد، احمد محمودی) و ترجمه نمایشنامه‌های خارجی.
در تنها شماره دوره بعد مجله نمایش با مدیر مسئولی دکتر مهدی فروغ و سردبیری پرویز سلطانی، عنوان این مطالب به چشم می‌خورند: ایران و هنرهای دراماتیک از لحاظ اجتماعی، وحدت ادراک و اجرا در تئاتر، تئاتر چینی، هیجان، درام کهن سانسکریت، سخن و تئاتر، کارگردان و کارش، نخستین تماشاخانه جدید در ایران، نمایشهای عروسکی، انتقاد بر نمایش بلبل سرگشته، انتقاد بر نمایش اتللو، دیداری با مترلینگ، بالت، تماشاگران تئاتر، نمایشنامه «ویولون ساز کره‌مونا» فستیوال، کارهای انجام یافته در اداره هنرهای دراماتیک و آگهیها که مربوط به دو مسابقه نمایشنامه‌نویسی و ترجمه نمایشنامه‌های خارجی است.
در صفحه 32 این مجله نکته جالبی دیده می‌شود که نشان دهنده آن است که دست اندرکاران مجله، علاوه بر نشر اطلاعات درباره تئاتر به آموزش و پیشرفت هنرمندان نیز علاقه دارند. در این صفحه یک حکایت از گلستان سعدی آمده که بالای آن نوشته شده:
«خوب خواندن هنری است، بویژه برای هنرپیشگان؛ این حکایت از گلستان جاوید شیخ بزرگوار را اگر خوانده‌اید، چه بهتر، باز هم بیشتر بخوانید تا نیکوتر و آسانتر بتوانید بخواند.»
همانطور که گفته شد مجله نمایش از انتشارات اداره هنرهای دراماتیک (هنرهای زیبای کشور) بود و اولین و تنها مرکز رسمی در دوره خود که به طور تخصصی به تئاتر می‌پرداخت. فهرست فعالیتهای این اداره که می‌تواند برنامه‌ها و سیاستهای این مرکز را جهت رشد و پیشرفت تئاتر در ایران روشن نماید. عبارتند از: آموزش (نمایش عروسکی، کارگردانی، صحنه‌سازی، هنرپیشگی، نرمش، نمایشنامه‌نویسی)، تشکیل گروه‌های هنرپیشگان آماتور، کتابخانه، انتشارات (مجله نمایش و نشریه دو هفتگی)، مسابقات نمایشنامه‌نویسی و ترجمه آثار خارجی، خرید نمایشنامه، تئاتر مدارس، تالار نمایش، بررسی و ارزیابی نمایشنامه (نقد)، تولیدات نمایشی، گروه هنر ملی، آمار، کمک به تماشاخانه‌های شهرستانها، ترغیب جوانان به تشکیل انجمنهای دراماتیک در شهرستانها، فعالیت در جشنهای فرهنگی، چاپ فهرست کتب تئاتری موجود و ... 