دخالت مرکز هنرهای نمایشی برای ایجاد ITI در ایران؟ هرگز
توافق ما با دیمتریو این شد که چون ما در حال حاضر فرصت زیادی را از دست داده و می‌دهیم مرکز هنرهای نمایشی به صورت موقت تا شکل‌گیری کمیته ملی تئاتر و در نتیجه ITI ایران، مسئولیت ارتباط بین جامعه تئاتری جهان با جامعه تئاتری کشور به عهده بگیرد که بیشترین میزان این ارتباط هم از طریق روابط بین‌الملل مرکز خواهد بود. ولی این یک اقدام موقت است و هر چه زودتر کار باید به سرانجام درستی برسد.
مریم فشندی: حضور کرنلیو دیمتریو رئیس انستیتوی جهانی تئاتر ITI در روزهای پایانی بیست‌وسومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر یک اتفاق سرنوشت ساز و فتح بابی جهت گسترش تئاتر ایران در جهان بود.
ملاقات دیمتریو با رئیس مرکز هنرهای نمایشی و معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منجر به امضای یک پروتکل همکاری بین ایران و موسسه جهانی تئاتر وابسته به یونسکو شد.
پروتکلی که اگر به مرحله عمل برسد بی‌شک یکی از بحث برانگیزترین توافقات تئاتری بین ایران و ITI جهانی در سالهای اخیر خواهد بود.
گفت‌وگوی ما با دکتر خسرو نشان رئیس مرکز هنرهای نمایشی با محوریت امضای این توافق‌نامه شکل گرفت اما برای توضیح بیشتر متن توافق‌نامه عیناً در بخش یادداشت آورده می‌شود.
رئیس فعلی ITI در ایران چه کسی است؟
شما به خوبی در جریان هستید که طی چند ماه اخیر صحبت‌هایی درباره شکل‌گیری و نحوه اداره ITI در ایران بود و این ما را وادار می‌کرد در ابتدا مشخص کنیم مسئولیت اداره ITI در کشور ما با کجا و چه نهادی است؟ طی بررسی‌هایی که به عمل آمد و طی جلسه‌ای که با دیمتریو داشتیم، مشخص شد، ITI جهانی، شکل‌گیری ITI را در کشورهای مختلف به عهده همان کشور می‌گذارد و هیچ قصد دخالت در امور داخلی مربوط به کشورها را ندارد. بیشترین هدف آنان این است که مسیر را به گونه‌ای انتخاب کنند، که بیشترین میزان بهره‌مندی از امکانات آن کشور و شکل‌گیری ارتباط مناسب به دست آید. ما از همان ماه‌های اولیه موضوع را با نمایندگی یونسکو در ایران دنبال کردیم و علاقمندی به این سمت بود که یک کمیته ملی تئاتر شکل بگیرد. چون دستو‌را‌لعمل خاصی برای شکل‌گیری نمایندگی ITI در ایران وجود نداشت. البته نحوه شکل‌گیری کمیته ملی تئاتر هم مورد سوال بود. این که چگونه عمل کنیم که اعتراضاتی پیش نیاید. بنابراین با جمع معدودی حدود ده یا 12 تن از افرادی که در عرصه تئاتر فعال بودند صحبت شد و یک گروه سه نفری متشکل از دکتر محمدرضا خاکی، نغمه ثمینی و محمد اطبایی به وجود آمد که راجع به نحوه ایجاد کمیته ملی تئاتر با هماهنگی یونسکو فعالیت کنند. این دوستان بخشی از کار را دنبال کردند ولی به دلیل این که نمایندگی یونسکو در ایران به نظر خودشان کارهای مهم‌تری داشتند مانند ثبت تعزیه، ثبت نوروز و... خیلی فرصت نداشتند به این موضوع بپردازند. بنابراین هنوز به نتیجه خاصی نرسیده‌ایم. به نظر می‌رسد اگر بخواهیم مسیری را دنبال کنیم که تبعات کمتری داشته باشد و بهترین شکل ارتباط ITI جهانی برقرار شود، باید به کمیته ملی تئاتر اهمیت دهیم. چون از دل این کمیته رئیس ITI در کشور تعیین می‌شود. طی صحبت‌هایی که در حضور دکتر ایمانی با دیمتریو داشتیم، ایشان هم معتقد بودند که نمایندگی به گونه‌ای شکل بگیرد که از حمایت‌های دولتی نیز برخوردار باشد. این طور نباشد که مجموعه معتبری به وجود آید ولی عدم حمایت‌های مالی باعث شود کارآیی لازم را نداشته باشد. باید به یک راه مالی فکر کرد. یعنی کمیته ملی تئاتر با ارکانش شکل بگیرد، نمایندگی ITI در ایران مشخص شود و مسیر به گونه‌ای دنبال شود که از حمایت‌های مالی برخوردار شود. توافق ما با دیمتریو این شد که چون ما در حال حاضر فرصت زیادی را از دست داده و می‌دهیم مرکز هنرهای نمایشی به صورت موقت تا شکل‌گیری کمیته ملی تئاتر و در نتیجه ITI ایران، مسئولیت ارتباط بین جامعه تئاتری جهان با جامعه تئاتری کشور به عهده بگیرد که بیشترین میزان این ارتباط هم از طریق روابط بین‌الملل مرکز خواهد بود. ولی این یک اقدام موقت است و هر چه زودتر کار باید به سرانجام درستی برسد. این توافق البته شفاهی بود و قرار شد این تقاضا به ITI از طریق آقای دیمتریو انتقال پیدا کند تا آنان هم موافقت خود را اعلام کنند.
کمیته ملی تئاتر در نهایت باید متشکل از چند نفر باشد؟
نمایندگی یونسکو در ایران تعداد 12 تا 15 نفری را پیشنهاد می‌کند. تعیین این افراد هم امر مشکلی است. اگر بخواهیم یک مجموعه فراگیر و در عین حال کارآمد شکل بگیرد که مسایل حاشیه‌ای هم برای آن ایجاد نشود باید قدری با تامل پیش برویم. راهی که دکتر خاکی پیشنهاد داد این بود که 40 تن مورد مشورت و را‌ی‌گیری قرار گیرند تا از دل آن 40 تن، 12 یا 15 تن مشخص شوند ولی در ارائه پرسش‌ها و دریافت پاسخ‌ها موفقیت‌آمیز عمل نشده و این یکی از دلایل تعویق شکل‌گیری کمیته است. عامل دیگر این است که مرکز هنرهای نمایشی سعی کرده کمترین دخالت را در این امور داشته باشد، به دلیل پس زمینه‌های قبلی که از این موضوع وجود داشت.
به هر حال وقتی کمیته تئاتر شکل می‌گیرد و نماینده ITI در ایران از دل آن بیرون می‌آید بعد از آن کار عملی آغاز می‌شود. کار عملی به این گونه است که گروه‌ها و کمیته‌های تخصصی شکل می‌گیرد مثل کمیته آموزش که این کمیته‌ها باید زیر نظر رئیس ITI در ایران فعالیت کنند و بتوانند ارتباطات مستقلی با ارکان دیگر ITI در مرکزیت ITI داشته باشند و این چیزی جدای از کمیته ملی تئاتر است.
با توجه به این که قبل از حضور شما در مرکز، مجید شریف‌خدایی به عنوان رئیس مرکز، ریاست ITI را نیز به عهده داشتند، این نمایندگی از ایشان گرفته شده است؟
چیزی به صورت رسمی تاکنون اعلام نشده است.
پس هنوز هم ایشان نماینده ITI در ایران هستند؟
اینجا یک ابهام ایجاد می‌شود و آن این است که عهده‌دار بودن این منصب توسط آقای شریف‌خدایی به اعتبار این بوده که ایشان رئیس مرکز هنرهای نمایشی بودند و چون این موقعیت برای ایشان دیگر وجود ندارد و حمایت‌های مرکز هنرهای نمایشی هم وجود ندارد، بنابراین علی‌القاعده بایستی رئیس بعدی مرکز هنرهای نمایشی این منصب را عهده‌دار باشد ولی این امر مستلزم طی کردن روالی است.
با دیمتریو مطرح نکردید که چرا نامه‌ای برای برکناری شریف‌خدایی از این سمت نداده‌اند؟
این اقدام صورت گرفت. نامه‌ای تنظیم و به دیمتریو داده شد تا روشی مناسب برای انتخاب رئیس ITI ایران انتخاب کنیم ولی این امر مستلزم زمانی است. من فکر می‌کنم ما بخشی از زمان را از دست داده‌ایم. بنابراین پیشنهاد بر این شد که رئیس فعلی مرکز به جای رئیس قبلی عهده‌دار این سمت باشد و مسئول امور بین‌الملل به عنوان دبیر امور بین‌الملل ITI در ایران عهده‌دار ارتباطات باشد ولی این فقط در یک مقطع گذراست. ما قصد داریم با توجه به وقت زیادی که صرف این قضیه کردیم، نوعی ITI در ایران شکل بگیرد که در ابتدا حساسیت‌های قبلی برطرف شده و بروز پیدا نکند. دوم این که برجستگان تئاتر کشور در آن دخیل باشند و سوم این که با این ملاحظه شکل بگیرد که حمایت‌های مرکز هنرهای نمایشی که موضوعیت هم دارد، تا اندازه‌ای تضمین شده باشد.
این به دلیل دولتی بودن تئاتر در کشور ماست.
در همه جای دنیا تقریباً این گونه است که ITI سعی می‌کند از حمایت‌های دولتی هم بهره‌مند شود. نکته مهم این است که در طول مذاکرات دیمتریو معتقد بود دو کشور در منطقه خاورمیانه دارای سنت تئاتری هستند. ایران و هندوستان که البته طبق نظر او سنت تئاتری در ایران قوی‌تر از هندوستان است. بنابراین علاقمند بود ایران عهده‌دار مرکزیت آموزشی در منطقه باشد.
اما یک نکته که هنوز برای من ابهام دارد این است که با توجه به موقتی بودن همه چیز و این که حتی ITI جهانی باید درباره نحوه فعالیت ITI در ایران تصمیم بگیرد و در حالی که هنوز کمیته ملی تئاتر شکل نگرفته چگونه بین ایران و ITI جهانی توافق‌نامه امضا می‌شود؟
من به عنوان رئیس مرکز هنرهای نمایشی و نه به عنوان نماینده یا رئیس ITI توافق‌نامه را امضا کرده‌ام. اگر امضاهای موجود در توافق‌نامه را ملاحظه کنید می‌بینید که من به عنوان نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توافق‌نامه را امضا کرده‌ام و این‌ها هیچ‌گونه تعارضی با همدیگر ندارند. این همکاری مستقل بوده و مرکز هنرهای نمایشی در تحقق آن دخیل است.
فکر می‌کنید کمیته ملی تئاتر چه زمان به صورت کامل فعالیت خود را آغاز خواهد کرد؟
این به اراده نمایندگی یونسکو در ایران و فعالیت آن گروه سه نفره بستگی دارد. ما خیلی علاقمند نیستیم که به عنوان مرکز هنرهای نمایشی در قضیه دخالت کنیم چون همان مسایل قبلی به نوع دیگری تکرار می‌شود.
ولی به هر حال اگر این سه نفر نمی‌توانند ادامه دهند چه لزومی دارد که همچنان ادامه دهند؟
باید از خودشان سوال کرد که چرا کارها کند و طولانی شده ولی فراموش نکنید که چند عاملی که قبلاً اشاره کردم، دلایل مهم به نتیجه نرسیدن موضوع است. این به این معنا نیست که ما فرصت را از دست داده‌ایم بلکه سعی کرده‌ایم به گونه دیگری این مشکل را برطرف کنیم که یکی از نمونه‌های آن امضای پروتکل بود.
بد نیست راجع‌به این پروتکل و قدرت اجرایی آن صحبت کنیم. برای مثال ایجاد یک دپارتمان تئاتر در زمینه خاورمیانه تا چه حد عملی است؟
این پروژه‌ای است که قرار شد در دو مرحله انجام شود. مرحله اول پیشنهادی است که از سوی ITI جهانی در ماه ژوئیه به ما ارائه می‌شود و در واقع شرایط اجرایی مرحله اول این پیشنهادات به ما داده می‌شود. قرار بر این است که اگر این مرحله خوب پیش رفت وارد مرحله دوم که شکل‌گیری یک دپارتمان ثابت منطقه‌ای در تهران است، شویم. ما راجع به کلیت ایجاد یک دپارتمان منطقه‌ای در ایران توافق کردیم. اما شکل اجرایی در بحث‌های شفاهی مطرح شد و گفتند که باید در دو مرحله این اتفاق بیفتد. محور دیگر حضور گرو‌ه‌های ایرانی در کشور رومانی، حضور در اجلاس فیلیپین و دعوتی بود که دیمتریو از نمایندگان تئاتر ایران در برنامه آموزشی که در هندوستان و شهر دهلی برگزار می‌شود به عمل آورند.
پنج نفری که قرار است برای آموزش به دهلی سفر کنند چگونه انتخاب می‌شوند؟
تاکید دیمتریو بر این بود که افرادی که عهده‌دار آموزش تئاتر در کشور هستند برای این سفر دعوت شوند. ما هم بلافاصله پس از آن جلسه‌ای، ترتیب دیداری را بین دیمتریو و مدیران گروه تئاتر در دانشکده‌های کشور که از جمله این افراد دکتر عزیزی از دانشکده هنرهای زیبا، دکتر خاکی از دانشگاه تربیت مدرس و امیر دژاکام از دانشگاه آزاد بودند، دادیم. من در پایان گفت‌وگو رسیدم ولی همان موقع همه ابراز رضایت کردند و دیمتریو هم معتقد بود جلسه تخصصی را پشت سرگذاشته است.
حضور در کشور رومانی چگونه صورت می‌گیرد؟
همه ساله اجلاسی در رومانی از طرف ITI تشکیل می‌شود که اگر یادتان باشد سال قبل هم گروه‌هایی از ایران در این اجلاس شرکت کردند. امسال هم از ما دعوت شده در این اجلاس شرکت کنیم و حتی آقای دیمتریو دعوت‌نامه‌ها را به آقایان عزیزی، خاکی، دژاکام و من و دکتر ایمانی ارائه کردند.