جلسه درمانی عقده‌ی مادر منفی و سندرم نوجوان ابدی در یک اثر نمایشی

مهرداد خامنه ای فارغ التحصیل دوره دوساله بازیگری ازهنرکده آزادهنرپیشگی آناهیتازیرنظر مصطفی اسکویی است و همچنین دارای مدرک کارشناس دررشته کارگردانی تئاتر،سینماوتلویزیون ازدانشگاه هنرهای دراماتیک بلگرادیوگسلاوی سابق،کارشناس ارشد دررشته پداگوژی هنرهای نمایشی ازدانشگاه هنرهای دراماتیک زاگرب کشورکرواسی وفارغ التحصیل تئاتردرمانی ازدانشگاه کلن آلمان است.خامنه ای مسلط به زبان های انگلیسی،آلمانی،نروژی وصرب وکرواتی می باشد.تألیف و ترجمه اصول کارگردانی سینما به زبان انگلیسی اقتباس برای اجرای صحنه ای شازده کوچولو اثرآنتوان سنت اگزوپری به زبان انگلیسی،ترجمه چهار صندوق اثر بهرام بیضایی به زبان نروژی،ترجمه مجموعه داستان های صمد بهرنگی به زبان انگلیسی اقتباس وترجمه مهاجران اثراسلاومیر مروژک ازانگلیسی به زبان های نروژی،آلمانی واجرای نمایش هایی نظیر مهاجران،هملت درروستای مردوش سلفی ازجمله فعالیت های کاریش محسوب می شوند.نمایش شازده کوچولو داستان خلبانی است که براتر آسیب‌های روانی ناشی از جنگ، در آسایشگاه روانی بستری شده است.

شازده کوچولوی این خلبان، دختر جوانی است که خلبان طی یکی از ماموریت‌های خود در پی خراب شدن هواپیمایش در کویر با او روبرو شده است. براساس تحلیل دو روانشناس معروف معاصرماری‌لوئیس فون فرانتس و اوگن دروئرمان ، سنت‌اگزوپری و هم شخصیت خلبان این نمایش از عقده‌ی مادر منفی و نیز سندرم نوجوان ابدی رنج می‌برند. اجرای صحنه‌ای این داستان و بازگو کردن وقایع توسط خلبان، در واقع جلسه‌ی درمانی اواست. نمایش شازده کوچولو ترکیبی است از فیلم و تئاتر که در نمایی نزدیک، درامی روانی را شکل داده‌اند . نمایش شازده کوچولو اولین بار در سال 2005  میلادی به زبان نروژی در کشور نروژ روی صحنه رفته است.

دراجرای صحنه‌ای فرشته حسینی و لیلی شجاعی و در بخش فیلم منصور میرزابابایی، مریم صیادمقدم، غزاله کنعان‌پناه، کیارش لبانی، آویشن بیکایی، ایرج تدین، محمدمصطفی ملک، شیوا خاکپور، نازنیک گالوستانیان و فهیمه کوشا ایفای نقش می‌کنند. نمایش “شازده کوچولو” به کارگردانی مهرداد خامنه‌ای دی ماه در خانه ‌موزه‌ استاد انتظامی به صحنه می‌رود. با مهرداد خامنه ای در باره اجرای نمایش شازده کوچولو گفت وگوی انجام داده ایم.

 

اغلب نمایش هایی که روی صحنه اجرا کرده اید.اقتباس از نویسندگان بزرگ ادبی و نمایشی دنیا هستند، آیا به اجرای این نوع نمایش ها علاقه دارید؟

برایم جالب است به سراغ اجرای برخی از نمایش نامه های خارجی که کمتردرایران شناخته شده هستند بروم (هملت درروستای مردوش سلفی) .مواقعی که به سراغ متن های معروف و شناخته شده ای نظیر شازده کوچولو می روم ، تلاش می کنم با نگاه جدید و متفاوتی این کار را انجام بدهم.  

 

بیشتر در چه بخش هایی از داستان اگزوپری تغییراتی را اعمال کردید؟

تغییرات در باره متن انجام نشد. این تغییرات بیشتردر نوع نگاهم و دو برداشت روانکاوانه از شخصیت اگزوپری وشازده کوچولو انجام شد.یکی از این نگاه های روانکاوانه مربوط به ماری لوییس فون فرانتس روانشناس اتریشی در دهه شصت میلادی است. این روانکاو کلاس هایی که درزوریخ برگزار کرد به تحلیل موشکافانه ای از شخصیت و آثار اگزوپری پرداخت.این برداشت بسیار متفاوت و نو به این نویسنده صاحب نام بود و توجهات زیدی را برانگیخت. دهسال بعد اوگن  دروئرمان روانشانس آلمانی که طبق سبک فروید کار می کرد ، بدون توجه یه نگاه فون فرانتس اگزوپری را دوباره تحلیل کرد و البته در هردو در یک مسئله اشتراک نظر داشتند.

 

این اشتراک نظر مربوط به چه مسئله ای بود؟

اینکه اگزوپری مشکل مادر منفی داشت وتمام داستان شازده کوچولو در واقع بازتاب این مطلب است.فون فرانتس تاکید داشت اگزوپری علاوه بر این مسئله،عقده نوجوان ابدی هم داشت.

 

به همین دلیل  قهرمان رمان شازده کوچولو یک نوجوان است؟

اشاره درستی است ومن این مقالات را به فارسی ترجمه کرده ام ودر اختیارعلاقمندان قرار دارد. برای من این نوع نگاه این دو روانکاو جذاب بود و نمایش را دوباری در آلمان و نروژ اجرا کردم. داستان شازده کوچولو که اینقدر برای ما زیبا است . درحقیقت تراوش ذهن آدمی است که دارای دو سندروم خیلی مهم و مشکل سازبوده است. به نظرفون فرانتس خلبان واگزوپری در اصل یک شخصیت هستند . کار گروه اجرایی دروهله اول این است که نویسنده اثر را تحلیل می کند وبعد از این تحلیل است که به اجرای نمایش می رسد و لزوما برداشت نویسنده و برداشت کارگردان در اجرا یکسان نیست.

 

اغلب نویسندگان وهنرمندان مولف، آثارشان برگرفته از رخدادها و تجربیات زندگیشان درعرصه های مختلف است؟

درست است و اگزوپری تحت تاثیر زندگی شخصیش شازده کوچولو را نوشت .نکته مهم دیگر درباره شازده کوچولو این است که در اغلب اجرا و فیلم هایی که براساس آن ساخته شده است. یک نوع نگاه و ساختار واحد و یکسان را می بینیم. در اجرای نمایش من بیشتر تلاش کردم بیشتر به خود نویسنده نزدیک بشوم. به همین دلیل تمام فرم اجرایی نمایش مبتنی بر روانکاوی شخصیت خلبان در آسایشگاه روانی و موقعیت سندروم نوجوانی ابدی است.

 

سندروم نوجوان ابدی هم در روانشناسی تعبییر متفاوتی دارد؟

بله، نهایت سندروم نوجوان ابدی جدا شدن از اجتماع و مرگ است.

 

نوجوانی به واسطه اینکه حد فاصل میان دوران کودکی و بزرگسالی است .مقطع مهم و تاثیر گذاری در زندگی آدم ها است؟

مشکل در این بحث زمانی رخ می دهد که آدم این مسیرگذر از دوران کودکی و بزرگسالی را درست طی نکند. کسی که دچار سندروم نوجوانی ابدی می شود ، هرگزاز دنیای نوجوانی خارج نمی شود و درآن محصور می ماند و در طول زندگی برخورد مناسبی با واقعیت های زندگی ندارد. در داستان شازده کوچولو خلبان خودش را ازدنیای بزرگسالی جدا کرده است وعلاقه دارد مدام با بچه ها حرف بزند.در نمایش ما به این مسئله به چشم یک مشکل نگاه نمی کنیم. در یکی از شب های اجرا روانکاوی به دیدن نمایش آمد و این بحث شد که چرا ما این قدرجذب داستانی می شویم که در بطن خودش مشکل دارد.

 

برای اجرای نمایش شازده کوچولو از مشاور روانشناسی هم استفاده کردید؟

موقعی که از یک دیدگاه روانکاوانه به اثری نگاه می کنید و شخصیتها براین اساس ساخته می شوند . احتیاج به مشاوری دارید که بتواند این مسائل روان شناسانه را برای بازیگران واکاوی کند.سعی کردیم در بحث مشاوره روان شناسی برای بازیگران به تمام این پستی و بلندی های این وضعیت ها پرداخته شود و بازیگر با اشراف روی صحنه برود.

 

 گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی